نحوه خرید و فروش در بورس کالا

در این مقاله می‌خواهیم با نحوه خرید و فروش در بورس کالا آشنا شویم. معاملاتی که در بازار فیزیکی و بازار مالی انجام می‌شوند.

برای این معاملات نیز اول از همه به کد معاملاتی نیاز داریم. اگر هنوز کد معاملاتی بورس کالا را دریافت نکرده‌اید، به مقاله «نحوه ورود به بورس کالا» مراجعه کنید. پس از دریافت کد، می‌توانیم معاملات خود را آغاز کنیم.

نحوه خرید و فروش کالا در بازار فیزیکی

---

در شکل زیر تابلو معاملات فیزیکی نشان داده شده است. در ادامه به نحوه معاملات در این بازار می‌پردازیم.

مرحله اول: ثبت سفارش

اولین مرحله برای شروع معاملات در بورس کالا اینست که فرم ثبت سفارش خود را نزد یک کارگزار تکمیل کنید. عرضه‌کنندگان کالا موظفند یک روز قبل از عرضه برای کالاهای داخلی و ۳ روز قبل برای کالاهای صادراتی، اطلاعات کالا از جمله قیمت پیشنهادی و میزان عرضه را از طریق بورس اعلام کنند. پس از اعلام مشخصات کالا، می‌توانید فرم سفارش خرید/فروش را به کارگزار خود تحویل دهید. در شکل زیر فرم سفارش خرید کالا را مشاهده می‌کنید.

مرحله دوم: تعیین قیمت

در فرم سفارش خرید/فروش، بایستی مشخصات شما به عنوان خریدار و هم‌چنین تمام اطلاعات مربوط به کالا از نوع کالا، حجم خرید تا نام تولیدکننده و البته قیمت درج شود. روش های تعیین قیمت متفاوت است:

• شما می‌توانید دست کارگزار را در تعیین قیمت باز بگذارید که روش سفارش با قیمت باز نامیده می‌شود.
• یا می‌توانید برای کالا خود حداکثر قیمت تعیین کنید. دراین‌صورت کارگزار مجاز به خرید کالا با قیمتی بالاتر از قیمت شما نخواهد بود. به این روش سفارش با قیمت محدود می‌گویند.
• در نهایت می‌توانید قیمت را به صورت قطعی و بدون تغییر تعیین کنید که این روش نیز سفارش با قیمت مقطوع نام دارد.

هر کدام از این روش‌ها را که انتخاب کنید فرقی نمی‌کند، شما موظف هستید ۱۰٪ از ارزش معامله را به حساب کارگزار واریز کنید. (برای کالاهایی که در رینگ صادراتی هستند، پرداخت ۵٪ پیش‌پرداخت کافیست) این مبلغ به عنوان تضمین برای انجام معامله دریافت می‌شود.

مرحله سوم: انجام معامله

با آغاز ساعات معاملاتی، کالاها یکی پس از دیگری عرضه می‌شوند. با عرضه هر کالا تمام مشخصات آن در تابلو تالار نشان داده می‌شود. کارگزاران به نیابت از شما و بر مبنای سفارش‌تان دستور خرید یا فروش را صادر می‌کنند.

بر اساس اطلاعیه سازمان بورس در سایت ime.co.ir زمان ثبت سفارش به صورت زیر می‌باشد:

کارگزاران معمولا در ابتدا قیمت پایه را برای معامله پیشنهاد می‌دهند. قیمت پایه از قیمت پیشنهادی شما کمتر است. در این جا ۳ حالت ممکن است اتفاق بیفتد:

• میزان عرضه بیشتر از کل تقاضا باشد: در این‌صورت فروشنده ممکن است برای فروش رفتن کالای خود قیمت را پایین بیاورد. بنابراین معامله با قیمت پایه به صرفه‌تر است.

البته این احتمال هم وجود دارد که فروشنده قیمت را پایین نیاورد. در اینجا کارگزار باید تصمیم بگیرد که آیا با این قیمت معامله می‌کند یا خیر؟

نکته: اگر کالا در تالار به طور کامل به فروش نرسد، کارگزاران تا یک هفته بعد می‌توانند کالا را بخرند.

• میزان عرضه و کل تقاضا برابر باشند: در این شرایط بازار در حالت تعادل قرار دارد و معاملات بدون مشکل انجام خواهند شد.

گاهی عرضه و تقاضا نابرابری جزیی دارند. مثلا میزان عرضه کمی کمتر از تقاضاست. در این جا ناظر بازار از عرضه‌کننده می‌خواهد با افزایش میزان عرضه، بازار را به تعادل برساند.

• میزان عرضه کمتر از مجموع تقاضا باشد: در این حالت تقاضا بیشتر از آنست که عرضه کننده بتواند با افزایش عرضه، کمبود را جبران کند. پس کالا وارد بازار رقابتی می‌شود. کارگزاران نرخ‌های مورد نظر مشتری را به صورت موقت در سیستم ثبت می‌کنند. اما در پایان زمان معامله، باید قیمت‌های نهایی را اعلام کنند.

در این‌جا قیمت‌ها به صورت صعودی مرتب می‌شوند و همانند مزایده، کالا متعلق به کسی خواهد بود که بیشترین قیمت را پیشنهاد داده است. این فرآیند تا جایی که تمام کالای عرضه شده به فروش برسد ادامه می‌یابد. کسانی که قیمت پایینی نسبت یه دیگران پیشنهاد داده‌اند، کالایی نصیب‌شان نمی‌شود.

نکته: صرف نظر از میزان عرضه و تقاضا روی هر محصول، اگر خریدار به هر دلیل از انجام معامله منصرف شود، در ابتدای زمان معامله با اطلاع به کارگزار خود از عدم پذیرش قیمت پایه، از شرکت در معامله انصراف می‌دهد.

در بازار کالا هر مرحله از معامله با رنگ مخصوصی نشان داده می‌شود. در جدول زیر با مفهوم هرکدام از آن‌ها آشنا می‌شویم.

مرحله چهارم: تسویه پول کالا

در این مرحله اگر معامله انجام نشده باشد، کارگزار پیش پرداخت شما را نهایتا تا دو روز بعد به شما باز می‌گرداند. اما اگر معامله انجام شده باشد، کارگزار صورت حساب شما را برای‌تان ارسال می‌کند. این صورتحساب شامل هزینه قرارداد، کارمزد (۰.۱۸٪ به کارگزار، ۰.۰۶٪ به شرکت بورس کالا و ۰.۰۴٪ به سازمان بورس)، ۳٪ مالیات بر ارزش افزوده و بستانکاری می‌باشد. شما نیز ۳ روز کاری فرصت دارید تا مابقی وجه (به جز ۱۰٪ که در ابتدای کار پرداخت کردید) را پرداخت و فیش واریز را به کارگزار تحویل دهید. (نام واریز کننده وجه باید با نام خریدار یکسان باشد.)

اگر در این ۳ روز وجه را تسویه نکنید، به ازای هر روز تاخیر باید ۰.۲۵٪ ارزش معامله را به عنوان جریمه پرداخت کنید. این پرداخت جریمه می‌تواند تا ۱۰ روز عادی انجام شود اما پس از ۱۰ روز، معامله فسخ می‌شود و علاوه‌بر جریمه، باید کارمزد کارگزار خریدار/فروشنده کالا را نیز پرداخت کنید.

لازم به ذکر است که اگر پرداخت نقدی باشد، اتاق پایاپای برای انتقال هزینه معامله از خریدار به فروشنده متعهد است اما اگر پرداخت اعتباری باشد، فروشنده فرم تسویه هزینه معامله را پر می‌کند و به اتاق پایاپای می‌دهد و اتاق پایاپای دیگر مسئولیتی در قبال انتقال وجه بین دو طرف معامله ندارد.

مرحله پنجم: دریافت کالا

پس از این که هزینه کالا را پرداخت کردید، کارگزار با اتاق پایاپای نیز تسویه می‌کند و مدارک تسویه را برای کارگزار خریدار/فروشنده ارسال می‌کند تا تاییدیه سفارش را از وی دریافت کند. سپس تولیدکننده حواله فروش را صادر می‌کند و بوسیله کارگزاری خریدار را مطلع می‌سازد.

در این مرحله خریدار می‌تواند پیمانکار حمل کالا را مشخص کند و با هماهنگی‌های لازم با فروشنده، کالا را تحویل بگیرد. (در قراردادهای سلف، خریدار یک هفته قبل از موعد تحویل کالا با فروشنده ارتباط برقرار می‌کند و پیمانکار حمل کالا را مشخص می‌کند.)

نحوه خرید و فروش در بازار مالی

بازار مالی شامل اوراق سلف، گواهی سپرده کالایی و صندوق‌های کالایی می‌باشد. معامله این اوراق برای کسانی که با بازار سهام آشنا هستند، کار سختی نیست. در ادامه بیشتر توضیح خواهیم داد.

معامله گواهی سپرده کالایی

تصویر زیر تابلوی معاملات گواهی سپرده کالایی را نشان می‌دهد. برای دریافت این اطلاعات می‌توانید از سایت cdn.ime.co.ir استفاده کنید.

معامله این اوراق مانند معامله سهام می باشد. زمان معاملات گواهی سپرده کالایی از ۱۲:۳۰ تا ۱۳ به عنوان پیش‌گشایش و از ۱۳ تا ۱۵:۳۰ به عنوان زمان معاملات دنبال می‌شود.

به طور کلی اوراق سپرده کالایی به صورت پیوسته و ناپیوسته قابل معامله است:

در حراج پیوسته، خریدار قبل از سررسید (پس از خرید اوراق و قبل از دریافت کالا) می‌تواند اوراق گواهی سپرده کالایی را بفروشد. مانند معاملات گواهی سپرده سکه، زعفران و پسته. در این حالت فرآیند خرید و فروش مانند معاملات آتی خواهد بود.

در حراج ناپیوسته، تنها امکان خرید اوراق وجود دارد و نمی‌توان اوراق را قبل از دریافت کالا دوباره فروخت. یعنی اگر اوراق را به صورت ناپیوسته خریداری کنید، باید کالا را تحویل بگیرید و سپس اوراق فروش را صادر کنید. ذرت و جو از جمله کالاهایی هستند که به صورت ناپیوسته معامله می‌شوند. در این حالت نیز شما می‌توانید اوراق را مانند معاملات آتی انجام دهید و سپس با هماهنگی انبار، کارگزاری و اتاق پایاپای نسبت به دریافت یا ارسال کالا همانند خرید و فروش فیزیکی عمل کنید.

معامله اوراق سلف

این اوراق نیز مانند گواهی سپرده کالایی معامله می‌شوند.

برای مشاهده تابلو اوراق سلف استاندارد می‌توانید به سایت بورس کالا مراجعه کنید.

خرید و فروش صندوق کالایی

برای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های کالایی باید واحدهای صندوقی را خریداری کنید که در کالا سرمایه گذاری کرده است، مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری طلا. معاملات واحدهای صندوق‌ کالایی مانند معامله واحد دیگر صندوق‌ها می باشد. تنها تفاوت در اینست که صندوق‌های کالایی روی یک کالای خاص سرمایه گذاری می‌کنند.

برای آشنایی بیشتر با صندوق‌های کالایی مقاله صندوق سرمایه‌گذاری طلا چیست را مطالعه کنید. برای کسب اطلاعات صندوق‌ها نیز می‌توانید به سایت سیگنال به آدرس صفحه صندوق‌های سرمایه‌گذاری مراجعه کنید. شکل زیر صندوق‌های مبتنی بر طلا را در این سایت نشان می‌دهد.

در سایت بورس کالا نیز اطلاعات صندوق‌های کالایی آمده است.

اطلاعات بورس کالا را از کجا پیدا کنم؟

برای مشاهده اطلاعات بورس کالا می توانید از سایت رسمی بورس کالا به نشانی ime.co.ir استفاده کنید. در انتهای صفحه اطلاعات کلی بازار و در سربرگ‌های سایت اطلاعات هر کدام از بازارها به تفکیک قابل مشاهده است. به شکل زیر نگاه کنید.

هم‌چنین با مراجعه به بخش بورس کالا در سایتtsetmc.com نیز می‌توانید اطلاعات مربوطه را مشاهده کنید.

چند نکته

• مجوزهای مورد نیاز برای تمام کالاها یکسان نیست. مثلا کالاهای تولیدی و پتروشیمی نیاز به ثبت نام مشتری در سامانه بهین‌یاب وزارت صمت (صنعت، معدن، تجارت) دارند تا سهمیه موردنظر توسط این سامانه تایید و به بورس ارسال شود. بعضی از کالاهای دیگر نیز به پروانه بهره‌برداری، گواهی استاندارد اجباری یا معرفی توسط وزارت یا ارگان خاصی دارند.
• برخی کالاها دارای محدودیت حداقل حجم هستند. مثلا امکان خرید کمتر از ۲۰ تن یا ۱۱۰ تن در گروه‌های مختلف محصولات وجود ندارد.
• برخی از کالاها به صورت سبد عرضه می‌شوند و خریدار نمی‌تواند از میان آن، دو کالا را انتخاب کند بلکه باید کل سبد را خریداری کند.
• عرضه‌کنندگان عضو بورس کالا باید به صورت مداوم محصولات خود را در این بازار عرضه کنند. در غیر این صورت از این بازار کنار گذاشته می‌شوند.

سوالات متداول