عرضه اولیه (IPO) چیست ؟

امروزه بورس به دلیل فرصت های سودآوری بالقوه خود به یکی از جذاب ترین گزینه های سرمایه گذاری برای مردم تبدیل شده است. یکی از این فرصت ها خرید و فروش عرضه اولیه ها است.

ما در این مقاله از بخش آموزش بورس به این موضوع می پردازیم که عرضه اولیه چیست و چرا تا این حد برای سرمایه گذاران جذاب است. همچنین بررسی می کنیم که ایا عرضه اولیه ها فاقد ریسک هستند یا به عبارتی ایا تمام انها قابل اعتمادند؟

عرضه اولیه چیست؟

برای این که شما بتوانید سهام شرکتی را در بازار بورس خرید و فروش کنید، ان شرکت باید وارد بازار بورس شده باشد و قوانین و مقرراتی که سازمان بورس تعیین کرده است را رعایت کند. به بیان دیگر ان شرکت باید در بورس پذیرش شود.

فرض کنید شرکتی با رعایت قوانین سازمان بورس توانسته وارد بازار سهام شود. حال باید سهام خود را برای اولین بار عرضه کند. به اولین روزی که سهام ان شرکت در بورس برای عموم مردم عرضه می شود، عرضه عمومی اولیه (initial public offering) یا به طور عامیانه عرضه اولیه می گویند.

با عرضه اولیه نه تنها شرکت ها می توانند وارد بورس شوند بلکه سهامداران می توانند ارزش واقعی سهام شرکت را تعیین کنند. از ان جا که عرضه اولیه در قیمتی کمتر از ارزش اصلی خود ارایه می شود، سهامداران بعد از رشد قیمت، زمانی که به نظرشان قیمت به محدوده منصفانه رسید، می توانند با فروش سهام خود، قیمت اصلی سهام شرکت را تعیین کنند.

نکته مهم و قابل توجه این است که « عرضه اولیه » بودن هیچ ربطی به قدمت شرکت ندارد و شرکت هایی با سابقه کار بالا هم می توانند تازه وارد بازار بورس شوند. در این مقاله نکات مهم خرید عرضه اولیه را مرور می کنیم.

چرا باید عرضه اولیه بخریم؟

اکثر عرضه اولیه هایی که وارد بازار شده اند سودده بوده اند. بازده نسبتا بالا در کوتاه مدت، بزرگترین دلیلی است که هم افراد مبتدی و هم حرفه ای ها تمایل زیادی به خرید عرضه اولیه ها دارند.

معمولا عرضه اولیه ها کمتر از ارزش ذاتی خود سهم، قیمت گذاری می‌شوند و همین موضوع برای سرمایه گذار جذابیت ایجاد می کند چون احتمال افزایش قیمت سهم و رسیدن به ارزش ذاتی آن زیاد است. یعنی انتظار می رود که عرضه اولیه ها سود آور باشند و بازده خوبی در کوتاه مدت داشته باشند.

سهم هر فرد از عرضه اولیه چطور مشخص می شود؟

معمولا قبل از شروع ثبت سفارش عرضه اولیه، حداکثر تعداد سهام قابل خریداری توسط هر کد حقیقی و حقوقی اعلام می شود اما معمولا با توجه به مشارکت بالا تعداد سهام کمتری به هر کد اختصاص می یابد. تعداد سهام تخصیص یافته به هر کد معاملاتی با توجه به فرمول زیر محاسبه می شود.

آیا می‌توان تعداد و قیمت دلخواه را برای عرضه اولیه ثبت کرد؟

برای خرید عرضه اولیه‌ها باید سفارش خود را در سقف قیمت اعلام شده بگذارید، زیرا اکثر سرمایه‌گذاران سفارش خود را در سقف قیمت ثبت می‌کنند.

دقت کنید که معمولا حجم تقاضا بسیار زیاد است (فرض کنید دو میلیون کد حقیقی و حقوقی درخواست خرید عرضه اولیه دارند) بنابراین اگر شما سفارش خود را حتی یک ریال کمتر ثبت کنید، احتمال اینکه سهمی به شما برسد بسیار کم می‌شود.

اما شاید فردی نخواهد حداکثر تعداد سهمی که اعلام شده را خرید کند. در این جا این سوال پیش می‌آید که امکان خرید تعداد سهم کمتری از سقف تعیین شده وجود دارد؟ جواب مثبت است. اگر شما تعداد کمتری از سقف را ثبت کنید، همان تعداد یا درصدی از آن سهم به شما تعلق خواهد گرفت. یعنی سهم شما از عرضه اولیه کم می شود اما مشکلی در خرید آن وجود ندارد.

آیا برای خرید عرضه اولیه قانون حداقل مبلغ وجود دارد؟

همانطور که می دانید طبق قانون سازمان بورس، هر سرمایه گذار برای خرید هر سهم باید حداقل مبلغ 500 هزار تومان بپردازد. اما شاید این سوال برای شما به وجود بیاید که آیا برای خرید عرضه اولیه هم باید حداقل 500 هزار تومان پرداخت کرد؟ اگر بر اساس روش ثبت سفارش هر نفر تنها بتواند 200 هزار تومان خرید کند چه؟ آیا خرید او حذف می‌شود؟

باید بگویم خیر. عرضه اولیه شامل قانون “حداقل خرید” نمی شوند. بنابراین شما می توانید مالک هر مقدار سهمی شوید که به شما تخصیص داده شده است، چه آن مبلغ بیش تر از 500 هزار تومان باشد و چه کمتر. دقت کنید که چون سهم هر فرد در خرید عرضه اولیه مشخص است و کسی بیشتر از آن مقدار نمیتواند خرید کند، سفارش عرضه اولیه دارای “سقف خرید” است.

چطور از عرضه اولیه ها باخبر شویم؟

طبق قانون سازمان بورس خبر ورود یک سهام جدید یا همان عرضه اولیه حداقل 48 ساعت قبل باید در بخش اطلاعیه های سایت بورس و یا فرابورس (بسته به نماد عرضه شده) قرار بگیرد و اطلاع رسانی شود. علاوه بر این در سایت سیگنال می توانید از آخرین اخبار عرضه اولیه ها و تحلیل آن ها به صورت منظم و به روز شده با خبر شوید.

همچنین با نصب اپلیکیشن سیگنال و فعال کردن نوتیفیکشن اطلاع رسانی عرضه اولیه ها می توانید، از آخرین وضعیت عرضه اولیه ها، زمان شروع ثبت سفارش و گزارش آن ها باخبر شوید.

برای فعال کردن نوتیفیکیشن کافیست با مراجعه به بخش سهام در اپلیکیشن سیگنال، به سربرگ عرضه اولیه بروید و “از عرضه اولیه بعدی باخبرم کن” را فعال کنید.

کی می‌توان سفارش خرید عرضه اولیه را ثبت کرد؟

زمان ثبت سفارش عرضه اولیه از قبل مشخص نیست و در همان روز عرضه توسط ناظر اعلام می‌شود که معمولا بین ساعت 10 تا 12 همان روز انتخاب می‌شود. (این بازه زمانی تحت شرایط خاصی قابل تمدید است و می تواند افزایش یابد که در صورت تغییر، از طریق ناظر اطلاع رسانی خواهد شد.)

با استفاده از کد انلاین می توانید در همان ساعات مشخص شده سفارش خود را ثبت کنید اما اگر می خواهید از کد افلاین استفاده کنید، می توانید از قبل تعداد سهام مد نظر خود را ثبت کنید تا در زمان شروع معاملات درخواست شما انجام شود. تفاوتی که عرضه اولیه با دیگر سهم ها دارد این است که در همان پنل انلاین کارگزاری می توان سفارش را به صورت افلاین نیز ثبت کرد.

با توجه به اینکه در روز عرضه اولیه، درگاه های بانکی با ترافیک بالایی مواجه هستند، بهتر است از روزهای قبل، موجودی حساب خود را به اندازه سرمایه مورد نیاز برای خرید عرضه اولیه، افزایش دهیم تا در بازه زمانی ثبت سفارش با مشکل مواجه نشویم.

از فردای روز عرضه اولیه، خرید و فروش سهام به شکل عادی دنبال می شود و شما می توانید مجدد سفارش خرید را ثبت کنید اما تجربه نشان داده است که به دلیل مکانیزم عرضه و تقاضای بازار، احتمال این که سهمی به شما برسد کم است.

آیا کارگزاری برای ما عرضه اولیه می‌خرد؟

همانطور که گفته شد، چون عرضه اولیه گزینه جذابی برای سرمایه گذاران است، تعداد مراجعه کنندگان در این روز بالاست و این می تواند مشکلاتی به وجود آورد. مثلا به دلیل ترافیک بالای سایت های کارگزاری شما نتوانید عرضه اولیه بخرید. یا اصلا کاری برایتان پیش بیاید که نتوانید یا فراموش کنید که در ساعات مشخص شده، سفارش خود را ثبت کنید. در این زمان کارگزاری ها وارد میدان می شوند و با خرید خودکار عرضه اولیه کار را برای شما آسان می کنند.

خرید خودکار عرضه اولیه ها به روش های مختلفی انجام می شود. در بعضی کارگزاری ها اگر شما موجودی کافی داشته باشید، بدون این که سفارش خود را ثبت کنید، عرضه اولیه در سقف قیمت و سقف تعداد برای شما خریداری می شود. (البته این حالت نیازمند یک قرارداد قبلی است.) دقت کنید که اگر موجودی حساب شما کافی نباشد، درخواست شما ثبت نمی شود. برخی کارگزاری ها از قبل مقدار نقدینگی مورد نیاز را بلوکه می کنند تا در زمان ثبت سفارش چنین مشکلی بوجود نیاید. با استفاده از بعضی کارگزاری ها نیز میتوانید از دو روز قبل سفارش عرضه اولیه را ثبت کنید. در این صورت، سفارش شما در روز عرضه بدون مراجعه به پروفایل خود ثبت خواهد شد.

عرضه اولیه ها چقدر ریسک دارند؟

ریسک عرضه اولیه ها با توجه به اقبالی که نسبت به آن وجود دارد معمولا کم است. اما باید همیشه توجه داشت که صرف اینکه عرضه اولیه را تهیه می کنیم ضمانتی برای کسب سود نیست و باید به شرایط بازار، صنعتی که سهام در آن فعالیت می کند و مشخصات شرکت توجه کرد.

مطالعه گزارش عرضه اولیه هایی که از ابتدا سال 98 ارائه شده اند می تواند اطلاعات مفیدی درباره سود آوری، میزان مشارکت و… در اختیار ما قرار دهد.

عرضه اولیه را کی بفروشیم؟

اگرچه عرضه اولیه برای سرمایه گذاران جذاب است اما پس از مدتی، تقاضا برای این سهم نیز به تدریج کاهش می‌یاید که اصطاحا گفته می‌شود “سهم متعادل شده است“. از آن به بعد قیمت سهام به عملکرد شرکت وابسته خواهد بود.

در نتیجه نمیتوان زمان دقیق برای فروش عرضه اولیه مشخص کرد زیرا عملکرد شرکت، استراتژی سرمایه گذاران و موارد دیگری در زمان فروش سهام موثر هستند و این زمان برای افراد مختلف، متفاوت است.

هر سرمایه گذار می تواند سهام خود را برای کوتاه مدت یا بلند مدت نگهداری کند و در هر زمان که شرایط را مناسب ارزیابی کرد همه یا مقداری از سهام عرضه اولیه خود را بفروشد.

آیا می‌توان به شرکت هایی که عرضه اولیه دارند اعتماد کرد؟

لازم به ذکر است که عرضه اولیه شرکت‌ها به معنای تازه کار بودن آنها نیست بلکه نشان‌دهنده این است که مجوز معامله سهام این شرکت‌ها در بورس، به تازگی صادر شده است. پس صرف این که شرکتی عرضه اولیه ارایه می دهد دلیل بر عدم اطمینان به انها نیست.

عرضه اولیه می‌تواند توسط شرکت‌های دولتی و خصوصی انجام شود، اگر صورت‌های مالی شرکت مذکور به سازمان بورس ارایه شود و از سد قوانین این سازمان عبور کند.

افزایش مشارکت در خرید عرضه اولیه ها در امسال

اکثر عرضه اولیه ها حداقل 20 تا 30 درصد سوددهی داشته اند به همین دلیل هم برای افراد مبتدی و هم حرفه ای ها جذاب هستند. از ابتدا امسال تقاضا برای خرید عرضه اولیه ها افزایش پیدا کرده است تا جایی که رکورد مشارکت در خرید در چند عرضه اولیه اخیر، پی در پی شکسته شد که این نشانه ورود افراد جدید به بازار بورس است.

روش خرید عرضه اولیه چگونه است؟

همه عرضه های اولیه های فعلی بورس و فرابورس به روش « بوک بیلیدینگ » یا « ثبت سفارش » ارائه می شوند. در عرضه اولیه به روش « بوک بیلدینگ » اولویت با بیشترین قیمت است و در صورت ثبت سفارش با قیمت کمتر ممکن است سهمی به شما تعلق نگیرد.

 به همین دلیل برای اینکه حتما بتوانید عرضه اولیه بخرید بهتر است سفارش خود را در سقف بازه قیمتی تعیین شده، ارسال کنید. همچنین در این روش الویت زمانی ثبت سفارش اهمیتی ندارد. یعنی شخصی که در انتهای بازه زمانی مشخص شده، سفارش خود را ارسال می کند با شخصی که در ابتدای بازه زمانی سفارش خود را ارسال کرده هیچ تفاوتی ندارند. تنها کافیست سفارش خرید عرضه اولیه در بازه زمانی تعیین شده با موفقیت ثبت شود.

مفاهیم و اصطلاحات بورسی خرید عرضه اولیه

اگر به تازگی قصد فعالیت در بازار بورس و خرید «عرضه اولیه» را دارید اصطلاحات و مفاهیم زیر احتمالا به دردتان می خورد.

ساعت ثبت سفارش خرید عرضه اولیه چیست؟

زمان ثبت سفارش عرضه اولیه از قبل مشخص نیست و در همان روز عرضه توسط ناظر اعلام می شود که معمولا بین ساعت 10 تا 12 همان روز انتخاب می شود. این بازه زمانی تحت شرایط خاصی قابل تمدید است و می تواند افزایش یابد در صورت تغییر از طریق ناظر اطلاع رسانی می شود.

با توجه به اینکه در روز عرضه اولیه درگاه های بانکی با ترافیک بالایی مواجه هستند بهتر است حساب معاملاتی خود را از روزهای قبل، به میزان سرمایه مورد نیاز عرضه اولیه افزایش دهیم تا در بازه زمانی ثبت سفارش با مشکل مواجه نشویم.

قیمت آخرین معامله چیست؟

قیمت آخرین معامله قیمتی است که برای آخرین بار سهم در آن قیمت معامله شده است.

قیمت پایانی سهام چیست؟

قیمت پایانی، میانگین موزون قیمت های معامله شده سهم در طی یک روز معاملاتی است که دامنه نوسان سهم در ابتدای روز بعد بر اساس آن تعیین می شود.

دامنه نوسان (بازه قیمتی) چیست؟

منظور از دامنه نوسان حداکثر افزایش یا کاهشی است که یک سهم می تواند در طی یک روز معاملاتی تجربه کند. دامنه نوسان اکثر سهام بازار بورس و فرابورس 5 درصد می باشد. یعنی یک سهم می تواند در بازه -%5 تا +5% در طی یک روز نوسان کند. این دامنه نوسان برخی از سهم های بازار مثل سهم های بازار پایه متفاوت است.

صف خرید چیست؟

در بازار بورس خریداران و فروشندگان قیمت سهام را مشخص می کنند. اگر تقاضای خرید سهمی بیشتر از فروش آن باشد باعث می شود که قیمت سهم بالا برود و اگر تقاضای فروش سهمی بالاتر از تقاضای خرید آن باشد  قیمت سهم پایین می آید.

زمانی که تقاضا برای یک سهم در بازار به اندازه ای بالا می رود که خریداران بسیاری تمایل دارند سهم را در بالاترین قیمت ممکن خریداری کنند و در مقابل فروشنده ای حاضر نباشد سهام خود در سقف قیمتی به فروش برساند در اصطلاح صف خرید تشکیل می شود.

به عنوان مثال، شکل زیر دفتر سفارشات سهام « بیمه آسیا » در اپلیکیشن سیگنال را نشان می دهد. همان طور که می بینید تعداد 30 خریدار در مجموع حاضرند 1.095 میلیون سهم را در سقف قیمت روزانه (6.290 ریال) بخرند و در مقابل فروشنده ای نیز حاضر به فروش سهم در این قیمت نمی باشد. در این حالت به اصطلاح صف خرید تشکیل شده است.

صف فروش چیست؟

زمانی که عرضه در یک سهم به اندازه ای بالا برود که فروشندگان حاضر باشند در پایین ترین قیمت ممکن سهام خود را به فروش برسانند و در مقابل هیچ خریداری حاضر نباشد در کف قیمتی سهام را از فروشندگان آن بخرد در اصطلاح صف فروش تشکیل می شود.

به عنوان مثال شکل زیر دفتر سفارشات سهام بانک اقتصاد نوین در اپلیکیشن سیگنال را نشان می دهد. همان طور که مشاهده می کنید 515 فروشنده در مجموع حاضرند 9.693 میلیون سهم را در کف قیمتی 3.094 به فروش برسانند و در مقابل خریداری نیز حاضر به خرید سهم در این قیمت نمی باشد.