صندوق سرمایه گذاری اهرمی چیست و چگونه کار می کند؟

هرکسی قبل از ورود به بازار بورس باید تا حدودی تکلیف خودش را مشخص کرده و برای سوالات بسیاری، پاسخ روشنی پیدا کرده باشد؛ به عنوان مثال:

«آیا من حاضرم برای کسب سودهای کلان، دست به ریسک زده و وارده محدوده خطر شوم؛ یا ترجیح می‌دهم با یک سرمایه گذاری کم ریسک، با سودی معمولی ساخته و دارایی خود را در معرض تهدید قرار ندهم؟». معامله‌گران بعد از انتخاب راه و روش مطلوب و متناسب با روحیه خود، وارد بازار بورس شده و خرید و فروش را آغاز می‌کنند؛ اما در میان بازارهای مالی راه‌های بسیاری وجود دارند که برای هر طیفی مطلوب به نظر می‌آید. صندوق های سرمایه گذاری اهرمی یکی از همین گزینه‌های خوب، برای سرمایه گذاری همگان هستند. در ادامه این مقاله بیشتر به شرح جزئیات صندوق های سرمایه گذاری اهرمی پرداخته و از ویژگی‌های منحصر به فرد آن حرف خواهیم زد.

صندوق سرمایه گذاری اهرمی چیست؟

در حالت کلی صندوق‌ های سرمایه گذاری اهرمی اولین صندوق‌هایی هستند که به صورت همزمان از دو روش صدور و ابطال و قابل معامله در بورس‌، برای سرمایه گذاری و انتقال مالکیت واحدهای سرمایه گذاری استفاده می‌کنند.

صندوق های سرمایه گذاری اهرمی نسل جدیدی از صندوق های سهامی هستند که با هدف طراحی ابزارهای جدید مالی در بازار عرضه شدند.صندوق اهرمی هم ثبات صندوق های با درآمد ثابت را دارد و هم جذابیت و ریسک صندوق های سهامی را.

قوانین و سازوکار این صندوق ‌ها، به گونه‌ای برنامه ریزی شده که صندوق ‌های سرمایه گذاری اهرمی را موظف به رعایت نصاب صندوق ‌های سهامی می‌کند.

این صندوق ها دارای اهرم بوده و با خرید هر واحد از آن‌ها، مدیر صندوق می تواند اعتباری معادل دریافت نماید و اقدام به خرید بیشتر سهام کند. این مسئله مهمترین تفاوت صندوق های اهرمی با سایر صندوق های سرمایه گذاری بازار سرمایه است.

در صندوق ‌های سرمایه گذاری اهرمی، اکثر پرتفوی صندوق را حق تقدم و سهام تشکیل می‌دهد. مدیر صندوق های سرمایه گذاری اهرمی می­تواند نسبت به سرمایه گذاری در سهام و همچنین حق تقدم آن‌ها، بر اساس نصاب تعیین شده اقدام بنماید.

صندوق های سرمایه گذاری اهرمی در دسته صندوق های پر ریسک قرار می گیرند و به دلیل اعتباری بودن آنها می توانند برای سرمایه گذاران خطر پذیر جذاب باشند.

انواع واحدهای سرمایه گذاری صندوق سرمایه گذاری اهرمی

به طور کلی واحدهای سرمایه گذاری صندوق های اهرمی به دو دسته ممتاز و عادی تقسیم بندی می‌شود.

واحد عادی (date base unit) مناسب آن‌هایی ست که ریسک پذیری کم‌تری دارند؛ آن‌هایی که می‌خواهند سرمایه خود را در یک حاشیه امن و مطمئن محفوظ نگه دارند. برای این واحدهای عادی، کف و سقف یا همان حداقل و حداکثر سود در نظر گرفته می‌شود. می شود گفت واحد های عادی در صندوق های اهرمی مشابه سرمایه گذاری در صندوق های با درآمد ثابت می باشد.

نوع دوم واحدهای سرمایه گذاری با عنوان واحد ممتاز (equity base unit) شناخته می‌شوند. واحدهای ممتاز خودش به 2 دسته خاص و عام تقسیم می شود. واحد ممتاز خاص مربوط به موسسین صندوق می باشد که دارندگان آن حق رای در مدیریت صندوق دارند و انتقال واحدها با شرایط خاصی قابل انجام است. واحد ممتاز عام هم برای سرمایه گذاران ریسک پذیر و خواهان سود بیشتر طراحی شده است. دارندگان این نوع واحدها حق رای ندارند و می توانند واحدهای ممتاز را در بورس معامله کنند.

برای واحدهای ممتاز کف و سقفی در میزان بازدهی تعیین نشده است. این یعنی واحدهای ممتاز، همان‌طور که ممکن است با سودهای بیشتر نسبت به واحد عادی همراه باشند، احتمال ضرر و کاهش ارزش هم دارند.

سازوکار واحدهای عادی و ممتاز صندوق ‌های سرمایه گذاری اهرمی چگونه است؟

مکانیسم دو نوع واحد عادی و ممتاز در صندوق های سرمایه گذاری اهرمی به این شرح است که؛ اگر بازدهی کلی صندوق کمتر از نرخ کف برای واحدهای عادی باشد، این مبلغ از محل واحدهای ممتاز جبران می‌شود. در حالت برعکس، اگر بازدهی صندوق بیشتر از سقف تعیین شده برای واحدهای عادی باشد، این سودِ مازاد به واحدهای ممتاز منتقل می‌گردد. ضمنا باید توجه داشت که کف و سقف نرخ بازدهی در امیدنامه صندوق اهرمی ذکر می شود. در نتیجه اگر بازدهی صندوق سرمایه گذاری اهرمی به بالای نرخ سقف برسد، سهامدارانِ واحدهای ممتاز از سود مضاعفی برخوردار خواهند شد؛ اما اگر صندوق وارد ضرر شود، سهامداران واحدهای ممتاز متحمل ضرر خواهند شد اما سهامداران واحدهای عادی، همان کف نرخ بازدهی را دریافت خواهند کرد.

نکته مهمی که در حساب سود و زیان صندوق های سرمایه گذاری اهرمی  وجود دارد این است که سود و ضرر این صندوق ها به صورت روزانه محاسبه و اعمال می‌شود.

کسی که واحد ممتاز صندوق اهرمی را خریداری می کند، می تواند از منابع مالی جمع آوری شده از محل واحدهای عادی به عنوان اهرم استفاده کند و زمانی که تغییراتی در ارزش واحدهای صندوق ایجاد شد، تاثیر مضاعفی بر واحدهای ممتاز خواهد گذاشت.

برای مثال فرض کنید سقف بازدهی واحدهای عادی 1 درصد است. اگر بازدهی صندوق در یک روز 1.5 درصد باشد، سرمایه گذار واحد عادی فقط همان 1 درصد را دریافت می کند و 0.5 درصد باقیمانده از طریق صدور واحد جدید، به سرمایه گذاران واحد ممتاز اختصاص داده خواهد شد.

شرایط واحدهای عادی و ممتاز صندوق ‌های سرمایه گذاری اهرمی

می‌توان گفت در صندوق ‌های سرمایه گذاری اهرمی، واحدهای ممتاز به نوعی پشتیبان واحدهای عادی هستند. بنابراین واحدهای ممتاز قابلیت ابطال ندارند (صدور و ابطالی نیستند) و خرید و فروش آن‌ها صرفا از طریق خرید و فروش در بازار سرمایه (قابل معامله در بورس یا ETF) امکان پذیر است. از طرف دیگر واحدهای عادی این صندوق‌ها، با روش صدور و ابطال معامله می‌شوند. همان‌طور که ملاحظه کردید صندوق های سرمایه گذاری اهرمی، اولین صندوقی است که همزمان از دو روش صدور و ابطال و قابل معامله در بورس بهره می‌برد.

مزایای صندوق‌ های سرمایه گذاری اهرمی چیست؟

در صندوق اهرمی همزمان به نیاز سرمایه گذاران ریسک پذیر و ریسک گریز پاسخ داده می شود.

مهم‌ترین مزیت صندوق های سرمایه گذاری اهرمی وجود همان اهرم می‌باشد. اهرم یعنی؛

افراد ریسک پذیر می‌توانند در زمان رشد یا نزول صندوق، سود یا زیان بیشتری کسب کنند.

از طرف دیگر این موضوع که صندوق‌ های سرمایه گذاری اهرمی برای هر دو نوع افراد ریسک پذیر و ریسک گریز مناسب می‌باشند، با این نوید همراه است که صندوق‌ها، با استقبال خوبی مواجه خواهند شد. با این حال، یکی از اهداف ایجاد چنین صندوق‌هایی، استفاده مدیر صندوق اهرمی، از تسهیلات سیستم‌ بانکی است. با استفاده از این تسهیلات می‌توان نقدینگی بیشتری را وارد بازار سرمایه کرد که در نتیجه آن قیمت سهام سریع تر به تعادل خواهد رسید.

نحوۀ ثبت و شکل‌گیری صندوق ‌های سرمایه گذاری اهرمی

این صندوق­ها با پذیره نویسی در واحدهای ممتاز به ارزش حداقل 500 میلیارد تومان، مجوز فعالیت دریافت می‌کنند. بعد از دریافت این مجوز امکان صدور واحدهای عادی فراهم می‌شود. صدور واحدهای عادی تا حداکثر دو برابر ارزش واحدهای ممتاز امکان پذیر می‌باشد.

ارکان صندوق­ های سرمایه گذاری اهرمی

صندوق‌ سرمایه گذاری اهرمی شامل 4 رکن اصلی می‌شود، ارکانی که عبارت‌اند از:

مدیر صندوق، مدیر ثبت، متولی و حسابرس.

صدور واحدهای ممتاز، مطابق قوانین در طول دوره فعالیت صندوق، به نام مدیر صندوق انجام می‌شود. نکته بعدی در خصوص تشکیل این صندوق‌ها این است که، با توجه به اینکه صندوق ‌های سرمایه گذاری اهرمی از نوع صندوق های سهامی می‌باشند؛ افراد حقوقی که دارای مجوز سبدگردانی معتبر هستند، می‌توانند سمت مدیریت صندوق را به عهده گرفته و نسبت به تاسیس آن اقدام کنند.

عدم وجود رکن ضامن نقدشوندگی و رکن بازارگردان در صندوق های اهرمی یکی از معایب این صندوق به شمار می آید. این امر ممکن است باعث شود نقدشوندگی واحدها در شرایط خاص بازار دچار خدشه شود و سرمایه گذار نتواند واحد خود را با قیمت منصفانه به فروش برساند. این مسئله در صندوق های دولتی (دارا یکم و پالایشی یکم) نیز وجود داشت که باعث ایجاد شکاف قیمتی بین NAV صندوق و قیمت بازاری آن شده است. بنابراین بهتر است برای رفع این معضل راه چاره ای اندیشیده شود.

جمع بندی

صندوق سرمایه گذاری یک نوع جدید از صندوق های بازار سرمایه است که قرار است خدمات خود را همزمان به سرمایه گذاران ریسک پذیر و ریسک گریز ارائه کند. در این مطلب به معرفی جامع و کامل صندوق های سرمایه گذاری اهرمی پرداختیم و با به میدان آمدن صندوق های اهرمی می‌توان امید داشت که این اتفاق قدم مثبتی به سمت بهبود یکی از بزرگ‌ترین مشکلات بازار سرمایه کشورمان باشد و با ایجاد نقدینگی لازم، وضعیت بازار را بهبود بخشد.