صندوق‌های سرمایه‌گذاری در جهان

پس از تورم جهانی در دهه 80 میلادی تا به امروز پیدا کردن راهکاری برای حفظ ارزش پول با گذشت زمان اهمیت زیادی داشته است. یکی از راهکارهایی که مردم در بسیاری از کشورهای توسعه یافته از آن استفاده می‌کنند سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها است. صندوق های سرمایه گذاری سال‌ها قبل از اینکه در ایران به وجود بیایند در کشورهای توسعه یافته مثل ایالات متحده آمریکا تشکیل شده‌اند. این موضوع به اهمیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری در جهان و کشورهای توسعه یافته اشاره دارد. در این مقاله به بررسی صندوق‌های سرمایه‌گذاری در جهان می‌پردازیم.

رصد بین‌المللی صندوق‌های سرمایه‌گذاری

قانون و مقررات حاکم بر صندوق های سرمایه گذاری ایران اولین بار در آذرماه سال 1384 تصویب شده است، در حالی که همین قوانین برای صندوق های سرمایه گذاری آمریکایی برای اولین بار در سال 1940 به تصویب رسیده است. یعنی قوانین این حوزه در ایران، 14 سال پیش و در آمریکا 79 سال قبل به تصویب رسیده و به مرور اصلاح شده است. که با یک حساب سرانگشتی معلوم می‌شود ایالات متحده 65 سال زودتر از ایران، صندوق های سرمایه گذاری را تاسیس کرده است.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، روز به روز در حال رشد هستند و این نشان می‌دهد که مردم این کشورها به سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها چراغ سبز نشان داده‌اند. به عنوان مثال یک بررسی مقایسه‌ای نشان داده در سال 1980، از هر 16 خانوار آمریکایی 1 خانوار مالک واحدهای سرمایه‌گذاری بوده است، در حالی که در سال 2006 این آمار به از هر 3 خانوار، یک خانوار رسیده و در حال حاضر از هر 5 شهروند آمریکایی، 2 شهروند مالک واحد سرمایه‌گذاری در صندوق‌های مشترک است! واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌های مشترک نزدیک به 47 درصد دارایی مالی خانوارهای آمریکایی را تشکیل می‌دهند.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری در ایران

صندوق‌های سرمایه‌گذاری در ایران طبق بند ۲۱ ماده یک قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران که در آذرماه 1384 به تصویب مجلس رسیده، ایجاد شده‌اند که از جمله نهادهای مالی محسوب می‌شوند و فعالیت اصلی آن‌ها سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار است. سرمایه‌گذاران در این صندوق‌ها به نسبت واحدهای سرمایه‌گذاری شده خود، در سود و زیان صندوق شریک می‌شوند. در حال حاضر 192 صندوق سرمایه گذاری در ایران فعال هستند که انواع مختلفی دارند و از لحاظ ترکیب دارایی‌ها به سه دسته اصلی سهامی، با درآمد ثابت و مختلط تقسیم می‌شوند و از نظر موضوع فعالیت به چند دستۀ در اوراق بهادار، در طلا، در ارز و … .

در حال حاضر ارزش سرمایه‌ای که در صندوق‌ها وجود دارد نزدیک به 1600 هزار میلیارد ریال است، این عدد نشان می‌دهد که در کشور ایران نیز حرکت سرمایه‌های عمومی به سمت صندوق‌ها آغاز شده است.

جدول زیر میزان خالص ارزش دارایی انواع صندوق‌ها به همراه بازدهی سالانه هر کدام و بازدهی از زمان تاسیس را نشان می‌دهد:

مردم آمریکا چه مقدار از سرمایه خود را به صندوق‌ها سپرده‌اند؟

تعداد صندوق های سرمایه گذاری ایالات متحده در سال‌های گذشته روند صعودی داشته و از 8490 صندوق در سال 2000 به 8723 صندوق در پایان سال 2007 و 9599 صندوق در پایان سال 2018 رسیده است.

ارزش کل خالص دارایی صندوق‌ها در ایالات متحده و در پایان سال 2000، 6.97 هزار میلیارد دلار بوده است که تا پایان سال 2018 به بیش از 17.71 هزار میلیارد دلار رسیده است.

اگر پراکندگی سرمایه‌گذاری در صندوق های سرمایه گذاری را بر اساس ناحیه جغرافیایی تقسیم‌بندی کنیم، در پایان سال 2007، حدود 51 درصد از کل دارایی‌های صندوق‌های مشترک جهان متعلق به صندوق‌های آمریکایی، 34 درصد سهم قاره اروپا و سهم آفریقا و آسیا – اقیانوسیه جمعا 15 درصد بوده است. این درصدها تا پایان سال 2018 به ترتیب به 45 درصد، 35 درصد، 14 درصد سهم آسیا و 6 درصد مابقی کشورها رسیده است.

صندوق سرمایه‌گذاری بهتر است یا بانک؟ گذر صندوق‌های سرمایه‌گذاری از سپرده‌های بانکی در جهان

جالب است بدانید مردم آمریکا قبلا ترجیح می‌دادند سرمایه‌شان را در سپرده‌های بانکی سرمایه‌گذاری کنند، اما رفته رفته و با تغییر شرایط، رشد اقتصادی و آشنایی با روش‌های سرمایه گذاری در صندوق ها، به سمت این نوع سرمایه گذاری رفته‌اند. به طوری که در اواسط دهه ۱۹۹۰ (سال 1996) دارایی‌های تحت مدیریت صندوق های سرمایه گذاری از سپرده‌های بانکی پیشی گرفت و به یکی از مهم‌ترین گزینه‌های سرمایه‌گذاری، مخصوصا جهت پس‌انداز دوران بازنشستگی، پس‌انداز برای تحصیل فرزندان، موارد ضروری و روز مبادا در آینده و استفاده از مزایای مالیاتی تبدیل شد.

نکته قابل توجه دیگر درمورد مردم آمریکا و ورودشان به بازار سرمایه، این است که آن‌ها بیشتر از اینکه خودشان به صورت مستقیم سهام و اوراق قرضه خرید و فروش کنند، پولشان را در اختیار صندوق های سرمایه گذاری می‌گذارند و سرمایه گذاری در صندوق ها، 1.5 برابر سرمایه‌گذاری مستقیم است. به طوری که در طول سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۲ به طور متوسط، سالیانه ۳۴۹ میلیارد دلار در این صندوق‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌اند و سرمایه‌گذاری مستقیم‌شان در بازار سهام و اوراق قرضه چیزی حدود ۲۳۰ میلیارد دلار بوده است.

تقسیم بندی انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری در جهان

صندوق های سرمایه گذاری بر حسب ساختار، نوع اوراق بهادار، اهداف و سایر ویژگی‌ها به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که امروزه بیش از ۱۰۰ نوع صندوق سرمایه گذاری مختلف در بازار سرمایه وجود دارد. جدول زیر نشان دهنده یکی از طبقه بندی‌های اصلی بر اساس اهداف صندوق‌ها می‌باشد:

بر اساس نوع صندوق، به طور تقریبی 41 درصد صندوق‌های ایالات متحده از نوع سهمی، 22 درصد اوراق قرضه، 15 درصد سهام جهانی، 14 درصد صندوق‌های بازار پول و 7 درصد باقیمانده جزء صندوق‌های ترکیبی و متفرقه هستند.

همچنین نمودار زیر میزان پراکندگی سرمایه‌گذاری مردم آمریکا در سه صندوق سرمایه‌گذاری سهامی، ترکیبی و اوراق قرضه را بین سال‌های 1990 تا 2016 نشان می‌دهد. بر اساس این نمودار می‌توان نتیجه گرفت ریسک‌پذیری مردم آمریکا افزایش یافته و از سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه به سمت سرمایه‌گذاری در صندوق های سهامی رفته‌اند.

صندوق‌های سرمایه گذاری در ژاپن

در ژاپن نهادی برای سرمایه‌گذاری وجود دارد که شبیه به صندوق های سرمایه گذاری مشترک در آمریکا هستند. این نهاد، صندوق سرمایه گذاری اوراق بهادار نامیده می‌شود که سرمایه‌گذاران اوراقی شبیه به سهام به نام گواهی ذی نفعی از صندوق‌ها می‌خرند. صندوق‌های ژاپنی طبق قانون صندوق های سرمایه گذاری اوراق بهادار مصوب سال 1951 و اصلاحیه‌های آن نظارت می‌شوند. درآمد صندوق اگر درست توزیع شود، معاف از مالیات خواهد بود و هم به دلیل صرفه جویی مالیاتی و هم به لحاظ افزایش فوق‌العاده قیمت سهام در دهه 80، سرمایه‌گذاران ژاپنی از سال 1986 تا 1989، مبالغ انبوهی از سرمایه خود را در صندوق های سرمایه گذاری، سرمایه‌گذاری کردند.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بریتانیا

صندوق های سرمایه گذاری در بریتانیا در دو نوع یونیت تراست و صندوق سرمایه گذاری امانی وجود دارند. یونیت تراست شبیه به صندوق متغیر در آمریکاست و صندوق سرمایه گذاری امانی مشابه صندوق‌های با سرمایه ثابت است و در بورس لندن معامله می‌شود. در اواخر دهه 80، یونیت تراست‌ها بسیار مشهور شدند. طوری که دارایی‌های تحت اداره آن‌ها در حدود 900% و تعداد حساب‌های مشتریان 250% رشد کرد و تعداد صندوق‌ها هم 3 برابر شد. در صندوق های سرمایه گذاری امانی قضیه برعکس بود و اقبال مردم به آن‌ها کاهش یافت و بیشتر سرمایه‌گذاران حقوقی از آن‌ها استفاده می‌کردند. نمودار زیر میزان سرمایه‌گذاری مردم بریتانیا در صندوق های سرمایه گذاری با درآمد ثابت را نشان می‌دهد و با توجه به آن، سرمایه این صندوق‌ها در طول یک سال 14 میلیارد پوند افزایش داشته و در ژوئن 2019 به 270.68 میلیارد پوند رسیده است.

نمودار بعدی، مقدار سرمایه‌گذاری یک ساله مردم بریتانیا را در صندوق‌های سهامی نشان می‌دهد که مقدار سرمایه آن‌ها کاهش یافته و این یعنی مردم سرمایه‌شان را به مقدار 5.29 میلیارد پوند از صندوق‌ها خارج کرده‌اند! یعنی از مقدار 740.84 میلیارد پوند در ژوئن 2018 به 735.55 میلیارد پوند در ژوئن 2019 رسیده است.

صندوق های سرمایه گذاری در آلمان

دهه 80، دهه رشد صندوق های سرمایه گذاری مشترک در آلمان بود و کل دارایی صندوق‌ها از 50 میلیارد مارک آلمان در سال 1981 به بیش از 260 میلیارد مارک در سال 1991 رسیده است. تعداد صندوق‌های خرده فروشی هم از 114 صندوق در سال 1982 به 394 صندوق در سال 1992 رسید و تعداد صندوق‌های نهادی در همین دوره، از 553 صندوق به 1800 صندوق افزایش یافت. صندوق های سرمایه گذاری مشترک آلمانی در سه نوع خرده فروشی یا عام، صندوق‌های غیر عام که در اختیار نهادها هستند و صندوق های سرمایه گذاری در املاک با سرمایه ثابت وجود دارند. صندوق‌های خرده فروشی خودشان به دو گروه صندوق های اوراق قرضه و صندوق های سهام تقسیم می‌شوند که صندوق‌های اوراق قرضه رایج‌تر هستند، چرا که 80 درصد سرمایه صندوق‌های خرده فروشی صرف سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه می‌شود. نمودار زیر مقدار رشد سرمایه صندوق های سرمایه گذاری آلمان را به صورت سالانه نشان می‌دهد. به این معنی که در طول سال 2015 سرمایه صندوق‌ها به میزان 9.8 میلیون یورو افزایش یافته است.

نمودار بعدی افزایش تعداد صندوق های قابل معامله (ETF) را نشان می‌دهد که دائما در حال افزایش بوده‌اند و در سال 2013 به 1022 صندوق رسیده است.

مقررات حاکم بر صندوق های سرمایه گذاری در سطح جهانی

مقررات حاکم بر صندوق های سرمایه گذاری غالبا در کشورهای توسعه یافته مانند ایالات متحده توسط قانون مجزایی (یا قسمت‌هایی از قوانین جامع) نظارت می‌شوند. در همین راستا قسمت‌هایی از قوانین صندوق‌ها در ایالات متحده و مالزی را مرور می‌کنیم:

مقررات صندوق‌های سرمایه‌گذاری در ایالات متحده

در ایالات متحده «قانون شرکت سرمایه‌گذاری» نخستین بار در سال 1940 تصویب و بارها مورد اصلاح واقع شده است. این قانون، قانون اصلی حاکم بر شرکت‌های سرمایه‌گذاری و جامع‌ترین قانون شناخته شده سرمایه‌گذاری است. مقررات و نظارت مربوطه هم در رابطه با موارد زیر است:

• تدوین فلسفه و اهداف صندوق
• ارایه اهداف به سرمایه‌گذاران
• بیان این موضوع که رای سهام‌داران تنها روش برای تغییر قوانین است
• ثبت صندوق در کمیسیون بورس اوراق بهادار
• هیئت مدیره مستقل (ممانعت از تضاد منافع)
• الزام رعایت مقررات ارزش‌گذاری و مقررات فروش و بازخرید سهام
• ضروریات نگهداری پرتفوی توسط متولی
• بیمه تضمین اجزای پرتفوی
• نگهداری حساب‌های منظم بر اساس اصول پذیرفته شده عمومی حسابداری (GAAP)
• گزارش منظم وضعیت صندوق به سرمایه‌گذاران
• انتظام بر قوانین داخلی علاوه بر مقررات دولت

مقررات صندوق‌های سرمایه‌گذاری در مالزی

در بورس اوراق بهادار مالزی سقف‌ها و حدود سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها مشخص شده است که ترکیب کمی دارایی‌ها را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. سقف سرمایه‌گذاری در یک صندوق به 10 درصد ارزش خالص دارایی شرکت سرمایه‌گذاری محدود می‌شود و تنها تا سقف 10 درصد از کل سهام شرکت دیگری را می‌توان خریداری کرد. بیش از 10 درصد از کل خالص دارایی نمی‌تواند در اوراق خارجی پذیرفته شده در هر یک از بورس‌های خارجی سرمایه‌گذاری شود. به علاوه مقررات مالزی حدی برای بزرگ بودن اندازه خود شرکت سرمایه‌گذاری قائل می‌شود. در حال حاضر 500 میلیون واحد سهم که هر کدام یک واحد پول مالزی (رینگیت) قیمت‌گذاری شده‌اند. در سال 1995 هیئت اوراق بهادار اجازه داده است شرکت‌های کارگزاری بتوانند صندوق‌هایی از طریق یک شرکت وابسته ایجاد کنند و مالکیت صندوق باید لااقل 70 درصد متعلق به شهروندان مالزی باشد، بنابراین سقف مالکیت خارجی 30 درصد است.