آیا باید منتظر ریزش دلار باشیم | 31 فروردین 1400

بدون شک در حال حاضر مهم‌ترین متغیر اقتصادی که در ایران روند حرکت تمامی بازارها را جهت‌دهی می‌کند، قیمت دلار است. دلیل این امر را باید در عدم استفاده‌ی بانک مرکزی از سایر ابزارها؛ به ویژه نرخ بهره بانکی جستجو کرد.

درواقع وقتی که در شرایط تورمی، نرخ بهره‌ی حقیقی بسیار منفی است و بانک مرکزی نیز تحت فشارهایی، امکان افزایش هرچند اندک نرخ سود بانکی را به منظور کنترل تورم ندارد، درنتیجه بازارها هیچ حساسیتی به آن نشان نداده و بیشترین تاثیر را از قیمت دلار می‌پذیرند و از این‌رو است که تخمین قیمت تعادلی دلار نیز اهمیت می‌یابد.

سابقا در آبان 1399، طی مقاله‌ی جداگانه‌ای تحت عنوان: قیمت دلار تا کجا می‌رود؟|تحلیل بنیادی دلار آمریکا قیمت تعادلی دلار برحسب متغیرهای بنیادی، تخمین زده شد و مطابق محاسبات نگارنده، بازه‌ی تعادلی تا پایان مهرماه 1399 معادل 19 الی 21 هزار تومان بدست آمد؛ درحالیکه قیمت بازاری دلار در همان موعد، معادل 30 هزار تومان( و حتی بیشتر) بوده است.

بنابراین نتیجه‌گیری کلی بر اساس متغیرهای بنیادی( درکنار متغیرهای سیاسی) کاهش قیمت دلار بود. در بازه‌ی زمانی آبان‌ماه 1399 تا پایان فروردین 1400، قیمت دلار بیش از 20 درصد ریزش را تجربه کرده و به کانال 24 هزار تومان رسید.

نمودار1 قیمت‌های بازاری دلار را در کنار قیمت تعادلی و قیمت دولتی تا پایان مهرماه 1399 به تصویر می‌کشد.

مطابق نمودار فوق، در پایان مهرماه 1399 قیمت بازاری دلار بسیار بالاتر از تعادلی آن قرار گرفته است، به گونه‌ای که حتی این رقم تا 50 درصد بالاتر از قیمت تعادلی نیز پیش رفت، به همین دلیل سطوح قیمتی 30 هزار تومان نیز بسیار شکننده به نظر می‌رسید.

در این بین، مشخصا طی بازه‌ی زمانی آبان‌ماه 1399 الی فروردین1400 به طور ماهانه اقتصاد ایران با تورم‌هایی همراه بوده است و از آنجائیکه میانگین تورم جهانی و به ویژه آمریکا چنین ارقامی از تورم را به خود ندیده است، بنابراین به ناچار باید ریال در مقابل دلار به نسبت اختلاف تورم تضعیف گردد.

اگر تورم‌های ماهانه‌ای که در بازه‌ی زمانی مهرماه 1399 الی فروردین 1400 رخ داده است را به شکل مرکب محاسبه نمائیم، به رقم 13.9 درصد تورم برای ایران، در همین بازه‌ی زمانی می‌رسیم. و درنتیجه ارزش ریال در مقابل دلار تقریبا به همین اندازه(اندکی کمتر، چون در آمریکا نیز تورم هرچند ناچیزی رخ داده است) کاهش یابد. قیمت تعادلی دلار براساس محاسبات نگارنده و برمبنای آخرین آمار از تورم‌های ماهانه تا فروردین 1400 در محدوده‌ی 22 الی 24 هزار تومان قرار می‌گیرد که در نمودار2 نیز به تصویر کشیده شده است.

مطابق نمودار فوق، فاصله‌ی دو قیمت تعادلی و بازاری دلار در هفته‌ی پایانی فروردین 1400 بسیار ناچیز و کمتر شده است. بخشی از این کاهش فاصله به واسطه تخلیه حباب و کاهش قیمت بازاری دلار از مهرماه 1399 الی فروردین 1400 و بخشی نتیجه‌ی افزایش قیمت تعادلی دلار به واسطه‌ی تورم‌های پنج ماه منتهی به فروردین 1400 بوده است.

آیا قیمت‌ دلار در محدوده‌ی تعادلی آن باقی می‌ماند؟

اگرچه دلار تقریبا طی پنج ماه اخیر به شکل محسوسی به سمت قیمت تعادلی آن میل کرده است؛ اما سوال اساسی این است که آیا امکان کاهش قیمت دلار به پایین‌تر از سطوح تعادلی آن وجود دارد؟

به طور کلی کاهش قیمت دلار به پایین‌تر از قیمت‌های تعادلی آن محتمل به نظر می‌رسد، چراکه طی هفته‌های اخیر، بعد از امضای تفاهم‌نامه‌ی 25 ساله میان ایران و چین و بعد از آن با تایید سازمان جهانی انرژی اتمی مبنی بر دستیابی ایران به امکان غنی‌سازی بالاتر، تا حدود زیادی دستیابی به «توافق سیاسی اولیه» را میان دو طرف ایرانی و آمریکایی محتمل‌ و نزدیک نمود.

اگرچه این توافق لزوما به معنی اجرا و احیای کامل برجام نیست و توافق کامل در این زمینه کمی دورتر خواهد بود، اما هرگونه گشایش ارزی-حتی بدون توافق کامل برجام-می‌تواند قیمت دلار را تا حدود زیادی تحت تاثیر قرار دهد.

آنچه که تا به الان بر اساس متغیرهای اقتصادی(درآمدهای ارزی ایران در خارج) و متغیرهای سیاسی(برجام) محتمل‌تر به نظر می‌رسد، کاهش قیمت دلار به سطوح قیمتی پایین‌تر است. زیرا سیاست دولت‌‌ها در ایران بعد از دستیابی به هرگونه درآمد ارزی، سرکوب قیمتی دلار بوده است. اگرچه در صورتی که این سرکوب بیش از حد باشد، خروج سرمایه، تقویت واردات و تضعیف صادرات را به همراه خواهد داشت که به زیان اقتصاد خواهد بود.

آیا بازارساز با کاهش شدید دلار موافق است؟

متولی سیاست پولی، بانک مرکزی است. از این‌رو بازارساز نیز نماینده‌ی همین نهاد است، اگرچه آنچه مد نظر عبدالناصر همتی، ریاست کل بانک مرکزی است، نه سرکوب شدید قیمت دلار، بلکه واگذاری تعیین قیمت آن به بازار است. اما این نکته را نباید از یاد برد که بازارساز نمی‌تواند کاملا مستقل از تصمیمات کلی کابینه‌ی دولت عمل نماید.

سابقا حسن روحانی، در این زمینه به اعداد بسیار پایین‌تری برای قیمت دلار اشاره نموده است، و از آنجائیکه تصمیم کابینه‌ی دولت نیز به شدت متاثر از تصمیمات رئیس جمهور است بنابراین احتمال کاهش قیمت دلار به پایین‌تر از بازه‌ی تعادلی آن نیز محتمل‌تر به نظر می‌رسد، اگرچه ممکن است به اعداد مدنظر شخص رئیس‌جمهور نرسد و همچنین در قیمت‌های بسیار پایین به مدت زیادی دوام نیاورد.