انواع مدل های تامین مالی جمعی در ایران

مقدمه

امروزه سرمایه‌گذاری فقط به روش‌های قدیمی مثل خرید طلا، سکه و ارز یا سرمایه گذاری در بورس و خرید صندوق سرمایه‌گذاری خلاصه نمی‌شود، بلکه روش‌های نوینی مانند تامین مالی جمعی یا کرادفاندینگ‌ به میان آمده‌اند.

اگر شما هم به تازگی با مفهوم تامین مالی جمعی آشنا شده‌اید، احتمالا این سوال برایتان پیش آمده که مدل های تامین مالی جمعی کدامند؟

در این مقاله به بررسی انواع مدل های تامین مالی جمعی در ایران می‌پردازیم، تا با شناخت بهتر این فرصت جدید راهی متفاوت برای کسب سود با ریسک پایین را این بازار در پیش بگیریم.

تامین مالی جمعی چیست؟

تامین مالی جمعی یا کرادفاندینگ، روشی نوین برای جمع‌آوری سرمایه از تعداد زیادی فرد است. این روش به کسب‌وکارها و موسسات کمک می‌کند تا با جذب سرمایه‌های خرد از عموم مردم، طرح‌ها و پروژه‌های خود را عملی کنند. همانطور که از نام آن پیداست کرادفاندینگ (Crowdfunding) از ترکیب دو واژ‌ه Crowd به معنی جمعیت و funding به معنی تامین مالی تشکیل شد‌ه است. در واقع، کرادفاندینگ به معنای تامین مالی جمعی است که در آن، افراد با سرمایه‌گذاری‌های کوچک، نقش مهمی در تحقق ایده‌های دیگران ایفا می‌کنند. در مقابل این حمایت بسته به نوع مدل های تامین مالی جمعی، سرمایه‌گذاران معمولاً پاداش‌هایی مانند محصولات، خدمات، سهام یا سود دریافت می‌کنند.

انواع مدل ‌های تامین مالی جمعی

مدل های تامین مالی جمعی را می‌توان به چهار دسته زیر تقسیم کرد:

1)      تامین مالی جمعی مبتنی بر قرض یا بدهی (Debt-based crowdfunding)

2)      تامین مالی جمعی مبتنی بر سهام (Equity-based crowdfunding)

3)      تامین مالی مبتنی بر پاداش (Reward-based crowdfunding)

4)      تامین مالی مبتنی بر اهدا (Donation-based crowdfunding)

در ادامه هر یک را بصورت مجزا توضیح می‌دهیم و مزایا و معایب آن را بررسی می‌کنیم.

تامین مالی مبتنی بر قرض یا بدهی (Debt-based crowdfunding)

این روش تامین مالی جمعی، شبیه به گرفتن وام از بانک است با این تفاوت که به جای یک بانک، گروهی از افراد (سرمایه گذاران) به شما وام می‌دهند. این نوع جمع‌آوری کمک‌های مالی که به‌عنوان “وام‌دهی همتا به همتا” یا “P2P lending” نیز شناخته می‌شود. شما به عنوان دریافت‌کننده وام، متعهد می‌شوید که مبلغ وام را به همراه بهره مشخصی در مدت زمان تعیین شده به آن‌ها بازگردانید. پلتفرم‌هایی مانند زیما، هم‌آفرین و حلال فاند نمونه‌هایی از این سکو‌ی‌ها هستند که با ایجاد بستری برای ارتباط بین سرمایه‌گذار و کار‌آفرین، فعالیت می‌کنند.

مزایای تامین مالی جمعی مبتنی بر بدهی

o       حفظ مالکیت کامل: برخلاف روش‌های سرمایه‌گذاری که نیازمند واگذاری بخشی از مالکیت شرکت هستند، در اینجا شما همچنان مالک اصلی کسب‌وکار خود باقی می‌مانید. در حقیقت پس از پرداخت کامل اصل سرمایه و بهره‌های آن، تعهدات شما به پایان می‌رسد.

o       سرعت و سهولت بیشتر: فرآیند دریافت وام از طریق این روش معمولاً سریع‌تر از روش‌های سنتی بانک‌ها است و شرایط آن نیز ممکن است منعطف‌تر باشد.

o       هزینه‌های کمتر: بسته به نرخ بهره و مدت‌زمان وام، این روش می‌تواند از نظر هزینه نیز مقرون‌به‌صرفه‌تر از سایر روش‌های تامین مالی باشد.

معایب تامین مالی جمعی مبتنی بر بدهی

• تعهد بازپرداخت سنگین: بر خلاف روش‌های دیگر تامین مالی، در این روش شما ملزم به بازپرداخت مبلغ قرض گرفته شده به همراه بهره هستید.. این تعهد مالی، صرف نظر از سود یا زیان کسب‌وکار، به صورت ثابت بر دوش شما خواهد بود.
• هزینه‌های اضافی بهره: هزینه کل وام تنها به مبلغ اولیه محدود نمی‌شود؛ بلکه بهره‌ای که در طول مدت وام پرداخت می‌کنید نیز به آن اضافه می‌شود و هزینه نهایی را افزایش می‌دهد. در اکثر پروژه‌های تامین مالی جمعی این سود حدود 30 تا 40 درصد به صورت سالانه در نظر گرفته شده است.
• تضعیف اعتبار مالی: عدم پرداخت به موقع اقساط وام، به شدت به اعتبار مالی شما آسیب می‌زند و در آینده، گرفتن سرمایه جدید را برایتان دشوارتر می‌کند.
• خطر از دست دادن دارایی‌ها: برخی از وام‌ها نیاز به وثیقه دارند. در صورت عدم بازپرداخت، ممکن است دارایی‌هایی که به عنوان وثیقه گذاشته‌اید را از دست بدهید. البته گذاشتن وثیقه در ایران کمتر به چشم می‌خورد، چرا که کارآفرین به جای وثیقه باید صلاحیت‌های لازم را از سازمان فرابورس کسب کند.

تامین مالی مبتنی بر سهام (Equity-based crowdfunding)

در این روش از انواع مدل های تامین مالی جمعی، افرادی که به ایده شما علاقه‌مندند، با سرمایه‌گذاری در شرکت شما، به سهامدار آن تبدیل می‌شوند. به عبارت ساده‌تر، شما بخشی از شرکت خود را به آن‌ها می‌فروشید. این روش بیشتر برای کسب‌وکارهای نوپا و پرپتانسیل مناسب است؛ چرا که به آن‌ها اجازه می‌دهد تا سرمایه قابل توجهی برای رشد کسب‌وکارشان جذب کنند. پلتفرم‌هایی مانند SeedInvest و CircleUp از جمله محبوب‌ترین سکو‌ی‌های خارجی برای انجام این نوع سرمایه‌گذاری هستند.

مزایای تامین مالی جمعی مبتنی بر سهام

o       جذب سرمایه‌های کلان‌تر: سرمایه‌گذاران سهام‌دار، به دلیل سهمی که در آینده شرکت خواهند داشت، معمولاً مبالغ قابل توجهی را برای سرمایه‌گذاری اختصاص می‌دهند. این امر به استارتاپ‌ها و طرح‌های تازه تاسیس امکان می‌دهد تا بودجه مورد نیاز خود را به طور کامل تامین کنند.

o       ایجاد روابط پایدار: برخلاف سرمایه‌گذاران در مدل‌های پاداشی که در ادامه ذکر می‌شود، سهام‌داران به موفقیت بلندمدت شرکت علاقه‌مند هستند و این امر به ایجاد روابط قوی و پایدار بین شرکت و سرمایه‌گذاران منجر می‌شود.

o       دسترسی به دانش و شبکه‌های گسترده: بسیاری از سرمایه‌گذاران، علاوه بر سرمایه، دانش، تجربه و شبکه‌های ارتباطی ارزشمندی را نیز به همراه می‌آورند که می‌تواند به رشد و توسعه شرکت کمک شایانی کند.

معایب تامین مالی جمعی مبتنی بر سهام

• از دست دادن بخشی از کنترل: با فروش سهام، بخشی از مالکیت و کنترل شرکت به سرمایه‌گذاران جدید واگذار می‌شود. این به معنای تصمیم‌گیری جمعی و کاهش قدرت تصمیم‌گیری مالک اصلی است.
• پیچیدگی‌های قانونی و هزینه‌های بالا: فرآیند فروش سهام با قوانین و مقررات پیچیده‌ای همراه است. این پیچیدگی‌ها نیاز به مشاوره حقوقی و پرداخت هزینه‌های قانونی قابل توجهی را به دنبال دارد.
• افزایش بار گزارش‌دهی برای ایجاد شفافیت: شرکت‌هایی که سهام خود را به فروش می‌رسانند، موظف به ارائه گزارش‌های مالی و عملکردی به سرمایه‌گذاران هستند. این امر زمان‌بر بوده و نیازمند منابع انسانی و مالی بیشتری است.
•  فشار برای کسب سود: برخلاف حامیان مالی که با دریافت محصول یا خدمات راضی می‌شوند، سهامداران انتظار بازگشت سرمایه و کسب سود دارند. این انتظار می‌تواند فشار زیادی بر شرکت برای افزایش درآمد و سودآوری وارد کند.
•  کاهش انحصار سهام: با جذب سرمایه‌گذاری‌های جدید از طریق فروش سهام، سهم مالکان اولیه کاهش می‌یابد. این امر می‌تواند به نارضایتی سهامداران اولیه منجر شود، خصوصاً اگر به درستی مدیریت نشود.

تامین مالی مبتنی بر پاداش (Reward-based crowdfunding)

در این روش از انواع مدل های تامین مالی جمعی، افراد با حمایت مالی از یک استارتاپ، پاداشی مانند محصول یا خدمتی که آن فقط استارتاپ ارائه می‌دهد، دریافت می‌کنند. این مدل معمولاً برای استارتاپ‌هایی مناسب است که ایده‌های نوآورانه‌ای دارند و به بودجه‌ای برای تولید یا توسعه محصول خود نیاز دارند. پلتفرم‌هایی مانند Kickstarter و Indiegogo نمونه‌هایی از این روش هستند.

مزایای تامین مالی جمعی مبتنی بر پاداش

o       حفظ مالکیت کامل: برخلاف مدل‌های سرمایه‌گذاری، در این روش نیازی به واگذاری سهام شرکت نیست و شما همچنان مالک کامل کسب‌وکار خود خواهید بود.

o       سنجش دقیق بازار: با اجرای کمپین جمع‌‌آوری سرمایه از طریق پلتفرم‌ها، می‌توانید به‌راحتی میزان علاقه بازار به محصول یا خدمت خود را بسنجید. موفقیت کمپین نشان‌دهنده وجود تقاضا برای محصول شماست.

o       پیش‌فروش و تبلیغات هدفمند: پلتفرم‌های تامین مالی جمعی همانند یک پیش‌فروش عمل کرده و به شما کمک می‌کنند تا محصول خود را تبلیغ کرده و مشتریانی وفادار برای خود ایجاد کنید.

o       ساخت جامعه‌ای از حامیان: پلتفرم‌های کرادفاندینگ فرصتی عالی برای ارتباط با حامیان مالی فراهم می‌کنند و به شما کمک می‌کنند تا جامعه‌ای از طرفداران پروپاقرص برای محصول خود بسازید.

معایب تامین مالی جمعی مبتنی بر پاداش

• اصل همه یا هیچ: بسیاری از پلتفرم‌ها به این شکل کار می‌کنند که اگر به هدف مالی خود نرسیدید، پولی دریافت نمی‌کنید. این شرط، اگرچه همیشه وجود ندارد اما گاهاً می‌تواند برای سرمایه‌گذار چالش‌برانگیز باشد.
• عدم تعهد یا تاخیر نسبت به پاداش‌ها: تحویل پاداش‌های وعده‌داده شده می‌تواند زمان‌بر و هزینه‌بر باشد. همچنین عدم انجام تعهدات نه تنها به اعتبار آن طرح و پلتفرم کرادفاندینگ آسیب می‌زند، بلکه ممکن است سرمایه‌گذاران را به دنبال بازپس‌گیری سرمایه خود براند.
• نااطمینانی موفقیت: همان طور که می‌دانید حتی با داشتن یک ایده عالی، تضمینی برای موفقیت آن طرح وجود ندارد. عوامل متعددی مثل کیفیت طرح یا کمپین، زمان‌بندی و حتی شانس در موفقیت آن نقش دارند. شکست یک پروژه می‌تواند به اشتباه به معنای شکست ایده تجاری تلقی شود.
• نمایان شدن در معرض دید عموم: به اشتراک‌گذاری عمومی ایده، خطر افضای ایده و کپی شدن آن توسط دیگران را افزایش می‌دهد. بنابراین باید تعادلی بین تبلیغات و محافظت از ایده خود برقرار کنید.
• هزینه‌های پنهان: پلتفرم‌های تامین مالی جمعی معمولاً کارمزد دریافت می‌کنند و ممکن است هزینه‌های دیگری نیز به آن اضافه شود.

تامین مالی مبتنی بر اهدا (Donation-based crowdfunding)

این روش معمولاً توسط سازمان‌ها و نهاد‌های خصوصی، کارآفرینان اجتماعی و استارتاپ‌هایی به کار می‌رود که هدفشان ایجاد تغییر اجتماعی است و نه کسب سود مالی. در این مدل، سرمایه‌گذاران با اعتقاد به ارزش پروژه، به آن کمک می‌کنند و انتظار بازگشت مالی ندارند. بلکه انگیزه‌ی آن‌ها، ایجاد تأثیر مثبت بر جامعه است. پلتفرم‌هایی مانند GoFundMe نمونه‌های بارزی از این مدل تامین مالی جمعی هستند.

مزایای تامین مالی جمعی مبتنی بر اهدا

o       آزادی عمل بیشتر: وقتی مردم به پروژه شما کمک مالی می‌کنند، در واقع به شما هدیه می‌دهند. بنابراین نیازی نیست نگران بازگرداندن پول یا تقسیم سهام کسب‌وکار خود باشید.

o       حمایت از ایده‌های بزرگ: این روش برای پروژه‌هایی که هدفشان بهبود جامعه یا کمک به دیگران است، بسیار مناسب است. مردم دوست دارند از ایده‌هایی که به آنها اهمیت می‌دهند، حمایت کنند.

o       ساختن یک جامعه: تامین مالی مبتنی بر اهدا، راهی عالی برای ایجاد یک گروه از حامیان است که به پروژه شما علاقه‌مند هستند و از آن حمایت می‌کنند.

معایب تامین مالی جمعی مبتنی بر اهدا

• جذابیت محدود برای همه: این روش بیشتر به احساسات افراد متکی است و ممکن است برای همه پروژه‌ها، به‌خصوص پروژه‌های تجاری، جذاب نباشد چرا که بعضی‌ها تنها به دنبال منفعت‌های مالی‌اند.
• عدم تضمین موفقیت: هیچ تضمینی وجود ندارد که بتوانید مبلغ مورد نظر را جمع‌آوری کنید. در برخی پلتفرم‌ها، اگر به هدف خود نرسیدید، حتی پولی که جمع کرده‌اید را هم از دست می‌دهید.
• هزینه‌های پلتفرم: اگرچه پولی که جمع می‌کنید به کسی بازگردانده نمی‌شود، اما پلتفرم‌ یا سکوی‌های تامین مالی جمعی معمولاً درصدی از مبلغ جمع‌آوری شده را به‌عنوان کارمزد دریافت می‌کنند.

سخن پایانی

در مجموع، تامین مالی جمعی یا کرادفاندینگ، روشی نوین و جذاب برای کسب‌وکارها و ایده‌پردازان است تا بتوانند با تکیه بر حمایت جمعی، به اهداف خود دست یابند. این روش با تنوع مختلف مدل‌های تامین مالی جمعی، از جمله مبتنی بر بدهی، سهام، پاداش و اهدا، به افراد و کسب‌وکارها این امکان را می‌دهد تا با توجه به نیازها و شرایط خود، بهترین روش را انتخاب کنند. هر یک از این مدل‌ها مزایا و معایب خاص خود را دارد و انتخاب مناسب‌ترین مدل، به عوامل مختلفی مانند نوع کسب‌وکار، میزان سرمایه مورد نیاز، اهداف پروژه و ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاران بستگی دارد.

شما علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در کدام مدل تامین مالی جمعی هستید؟ نظرات خود را با ما در میان بگذارید.