مروری بر عرضه ETF های دولتی

در بودجه سال 99 دولت به منظور جبران بخشی از هزینه های خود اقدام به واگذاری سهام شرکت های دولتی در قالب صندوق ETF نمود. در این راستا هیات وزیران دولت به وزارت اقتصاد و دارایی مجوز تاسیس سه صندوق ETF را به شرح زیر صادر نمود:

*صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله بانک و بیمه، شامل باقیمانده سهام دولت در بانک­ های صادرات، ملت، تجارت و شرکت­ های بیمه البرز و اتکایی امین
*صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله پالایشی شامل باقیمانده سهام دولت در پالایشگاه ­های اصفهان، تهران، بندرعباس و تبریز
*صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله صنایع خودرویی و فلزی شامل باقیمانده سهام دولت در شرکت­ های ایران خودرو، سایپا، فولاد مبارکه و ملی صنایع مس

 در سالی که گذشت بخشی از سهام دولت در شرکت های بانکی، بیمه ای و پالایشی تحت عنوان صندوق دارایکم و پالایش یکم به مردم عرضه شد. در این گزارش برآن شدیم تا نگاهی بر سرگذشت عرضه این دو صندوق، حواشی آن و نهایتا وضعیت آن ها در سال آینده داشته باشیم.

صندوق دارایکم :

صندوق سرمایه گذاری قابل معامله واسطه گری مالی یکم در تاریخ 10/02/1399 با دریافت مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت خود را آغاز کرد. این صندوق شامل سهام دولت در بانک های ملت، صادرات، تجارت و بیمه های البرز و اتکایی امین است.

با اعمال تخفیف 20 درصدی دولت بر روی واحد های این صندوق، قیمت هر واحد در زمان پذیره نویسی 10 هزارتومان بود. در مجموع ۳ و نیم میلیون نفر برای خرید واحدهای صندوق واسطه‌گری مالی یکم ثبت‌نام کردند و ۵ هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان پول از طریق این صندوق جمع‌آوری شد.

صندوق دارایکم در تاریخ 7 تیر99 در قیمت 21350 تومان با بازدهی 114 درصدی بازگشایی شد.

در زمان پذیره نویسی تنها افراد حقیقی و بدون محدودیت سنی میتوانستند واحدهای صندوق را خریداری نمایند اما پس از بازگشایی امکان خرید و فروش برای افراد حقیقی و حقوقی ایجاد شد.

در نمودار های زیر قیمت معامله و ارزش خالص هر واحد صندوق آورده شده است. متاسفانه مدت زمان کمی پس از بازگشایی نماد قیمت معامله آن به کمتر از ارزش خالص هر واحد رسیده است.

هر چند این صندوق بازگشایی شکوهمندی داشت اما تنها چند هفته بعد قیمت معاملات این صندوق کمتر از ارزش خالص هر واحد آن شد اما هیچگاه به کمتر از قیمت پذیره نویسی نرسید.

مدیر صندوق دارا یکم در خصوص مشکل بازارگردانی این صندوق اذعان داشت: این صندوق اولین نوع از صندوق های قابل معامله در بورس است که بازارگردانی آن توسط خود صندوق انجام می شود. در اساسنامه صندوق دارایکم 5% (معادل 295 میلیارد تومان) از منابع مالی جمع آوری شده به امر بازار گردانی تخصیص داده شده است.

باید در نظر داشت اندکی پس از بازگشایی، ارزش بازار دارایکم نزدیک به 18 هزار میلیارد تومان رسید در این شرایط مبلغ 295 میلیارد تومان که برای بازارگردانی در نظر گرفته شده بود کمتر از 2% ارزش بازار صندوق بود. کم بودن منابع مالی بازارگردان با در نظر گرفتن شناوری بالای صندوق ( نزدیک به 100%) و حجم بالای معاملات باعث شد در که قیمت معامله صندوق با NAV آن فاصله زیادی بگیرد.

صندوق پالایشی یکم:

صندوق پالایشی یکم که در تاریخ 3 شهریور 1399 در سازمان بورس و اوراق بهادار ثبت شد، شامل باقیمانده سهام متعلق به دولت در شرکت‌های پالایش نفت تبریز، پالایش نفت بندرعباس، پالایش نفت اصفهان و پالایش نفت تهران است. با وجود اختلافات بین وزیر نفت و اقتصاد در خصوص این صندوق، نهایتا پذیره نویسی در تاریخ 5 شهریور آغاز و تا 30 شهریور ادامه یافت. همانند ETF قبلی، دولت بر روی هر واحد این صندوق 20% تخفیف لحاظ کرد که به دلیل شرایط منفی بازار و کاهش قیمت سهام موجود در صندوق، تخفیف فوق به 30% افزایش یافت.

سقف سرمایه گذاری هر شخص حقیقی در مجموع دو صندوق دارایکم و پالایش یکم ، پنج میلیون تومان بود. حدود چهار میلیون نفر از سرمایه‌گذاران در پذیره‌نویسی این صندوق مشارکت داشتند که ارزش واحدهای خریداری شده بیش از ۱۳ هزار میلیارد تومان بوده است ( بیش از دو برابر ETF قبلی)

همانند صندوق دارایکم انتظار می رفت یک ماه پس از پایان پذیره نویسی، امکان معامله واحدهای صندوق پالایش یکم در بورس فراهم شود اما به منظور لحاظ کردن افزایش سرمایه دو نماد شتران و شپنا و امور مربوطه این بازگشایی در 11 آذر ماه زمانی که بالاخره ارزش خالص واحد های صندوق بالاتر از قیمت پذیره نویسی قرار گرفت، در قیمت 11900 تومان اتفاق افتاد.

در ادامه روند قیمت معامله و ارزش خالص هر واحد از صندوق پالایش یکم در دو نمودار آورده شده است.

همان طور که از نمودار فوق معلوم است سود آوری پالایش یکم برای سهامدارن دوامی نداشت و چند هفته بعد واحدهای این صندوق کمتر از قیمت پذیره نویسی معامله شدند. ظاهرا اختلاف نظر بین وزارت نفت و اقتصاد در موضوع بازارگردانی صندوق نیز بی تاثیر نبوده است چرا که این صندوق از وجود رکن مشخصی به عنوان بازارگردان بی بهره مانده است. علی رغم آن که در اساسنامه صندوق وظیفه بازارگردانی به عهده مدیریت صندوق ( شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی) گذاشته شده است، اما کماکان منابع مالی لازم برای این امر تخصیص نیافته است.

سرنوشت ETF ها در سال 1400 چه می شود؟

همان طور که در ابتدا بیان شد، دولت در بودجه سال 99 به منظور جبران کاهش درآمدهای خود، اقدام به واگذاری و فروش سهام خود در قالب سه ETF دولتی نمود.

از سه صندوق فوق تنها دو صندوق دارا یکم و پالایشی یکم در نیمه نخست سال عرضه شد و دولت توانست نزدیک به 19 هزار میلیارد تومان تامین مالی از آن ها داشته باشد. با وجود گمانه زنی ها در خصوص عرضه ETF سوم (سهام خودرویی و فلزی) تا پایان سال 99، این اتفاق رخ نداد و واگذاری آن به سال آینده موکول شد..

از بحث های اخیرا مطرح شده در خصوص واگذاری سهام دولت از طریق ETF انتقال مالکیت بدون واگذاری مدیریت است.

به این معنا که علی رغم واگذاری سهام دولت در شرکت ها فوق در قالب صندوق ETF، اما مدیریت در شرکت های واگذار شده برای دولت محفوظ باقی مانده است. وزیر اقتصاد در این خصوص اذعان داشت : در قانون بودجه 99 بیان شده است که تشکیل این صندوق ها با مدیریت دولتی برای بلند مدت نباشد و در امید نامه صندوق ها نیز آمده است مدیریت دولت تا پایان سال 1400 خواهد بود و پس از پایان مهلت قانونی مدیریت به سهامداران واگذار می شود.

این دوره زمانی پیش بینی شده در خصوص انتقال مالکیت، به منظور کنترل و به حداقل رساندن آثار غیرقابل پیش بینی فرآیند انتقال مدیریت در نظر گرفته شده است.

رئیس مجلس اما معتقد است مدیریت دولت بر این صندوق ها نقض قوانین است و کلمه “بلندمدت” دارای ابهام است. بدین منظور مقرر شد این موضوع به منظور رفع ابهام و بررسی بیشتر به کمسیون تلفیق ارجاع داده شود.

از دیگر مشکلات مربوط به ETF های عرضه شده، بحث بازارگردانی و منابع مالی کافی آن است. عدم وجود بازارگردان مستقل سبب شد تا شاهد فاصله گرفتن قیمت این صندوق ها از ارزش ذاتی آن ها باشیم. در صورتی که در سال آینده بازارگردان مستقل و با قدرت مالی بالا برای این صندوق ها تامین شود، می توان شاهد کم شدن نوسانات قیمتی در این صندوق ها بود