آیا برجام2 باعث شوک ارزی مشابه قطعنامه 598 می شود؟

این روزها مذاکرات در شهر وین اتریش بین مقامات ایرانی و آمریکایی اروپایی درجریان است و خبرهای قطره چکانی و متناقضی از پیشرفت مذاکرات شنیده می شود اما این موضوع برای بسیاری از افراد و فعالین اقتصادی حائز اهمیت بوده و برای تصمیم گیری ها به نتیجه این مذاکرات چشم دوخته اند.

شوک ارزی پذیرش قطعنامه 598

در تیرماه سال 67 ، پذیرش و امضاء قطعنامه 598 باعث شد تا علاوه بر توقف جنگ بین دو کشور ایران و عراق، بزرگترین شوک ارزی به نرخ دلار در برابر ریال وارد شود و این شوک سبب شد قیمت دلار یک شبه تا 60درصد از  ارزش  خود را از دست بدهد و از قیمت 148 تومان به زیر 59 تومان سقوط کند و بزرگترین ریزش تاریخی خود را رقم زند. در آن روزها که توافق قطعنامه صورت پذیرفته بود فروشنده دلار زیاد بود و خریداری برای آن وجود نداشت .

بعد از توافق قطعنامه 598 جو روانی عمومی بر این عقیده بود که با اتمام جنگ ویرانگر وبعد از این دیگر ریال ایران ارزش خود را در برابر دلار پس گرفته و باید منتظر ریزش بیشتر دلار باشیم. در آن زمانها برخی افراد بدلیل شرایط بی ثبات جنگی، ترجیح می دادند دارایی های خود را بصورت دلار نگهداری کنند و  پس از پذیرش قطعنامه 598 ، این گروه بهمراه واردکنندگان و مالکانی که کالایشان را با نرخ دلار 148 تومان تامین کرده بودند یک شبه قسمت عمده دارایی خود را از دست رفته دیدند و برخی هم این فشار را تاب نیاورده و حتی سکته کرده و باعث ثبت این خاطره در ذهن بسیاری گردید.

طولانی شدن جنگ ایران و عراق که بعنوان پر هزینه ترین و خونبارترین جنگ قرن هم  از آن نام برده می شود سبب ویرانی و از بین رفتن  امکانات و منابع و فرسوده شدن زیرساخت ها شده بود و تحریم های بین المللی ناشی از رویدادهای سالهای اول انقلاب نیز بعنوان فشاری مضاعف راه‌های تامین سلاح و تجهیزات را سخت‌تر کرده  بود و موتور جنگ با ولع سیری ناپذیری قسمت عمده ای از بودجه و منابع کشور را می بلعید و خستگی  طرفین در این جنگ فرسایشی سبب نشتستن سر میز مذاکره و توافق بر سر آتش بس و پذیرش قطعنامه 598 گردید.

دلایل احتمال بروز شوک ارزی مشابه قطعنامه 598:

در شرایط فعلی بدلیل مناقشات هسته ای ، شدیدترین و بی سابقه ترین و فلج کننده ترین تحریم های بین المللی از سوی سازمان ملل و کشور آمریکا علیه افراد و منابع اقتصادی ایران وضع شده است  تاجاییکه عده ای از آن بعنوان جنگ اقتصادی نام می برند.  

این تحریم ها نفس های فروش نفت، شاهرگ اقتصادی ایران را به شماره انداخته و علاوه بر محدود کردن فروش نفت ایران  موانع بسیاری نیز برای وصول و بازگشت وجوه فروش نفت ایجاد نمودند بدلیل منفی بودن رشد اقتصادی این فشارها و کاهش درآمدهای نفتی سبب پررنگ تر شدن کسری بودجه و اجبارا دولت نسبت به اتخاذ راهکار استقراض یا افزایش نقدینگی گردیده و این موضوع فشار تورمی مضاعفی  بر پیکره اقتصاد می گردد.

برخی کارشناسان، شرایط کنونی ایران را به شرایط جنگ اقتصادی تشبیه کرده و در برخی از جهات موقعیت کنونی  ایران را با زمان جنگ و خالی بودن خزانه سال 67  مشابه می دانند لذا به برجام 2 و گشایشات تجاری اقتصادی و  سقوط دلار به زیر 15هزار تومان و یا حتی زیر 10هزار تومان  بسیار خوش بین هستند.

درسال 99 نیز همزمان با انتخابات آمریکا، برخی کارشناسان و مسئولان برآورد می کردند با انتخابات و روی کار آمدن دولت بایدن درآمریکا با شوک ارزی مشابه زمان پذیرش قطعنامه سال 67 مواجه خواهیم شد و دلار ریزش شدیدی را تجربه خواهد نمود اما شرایط اینگونه رقم نخورد و قیمت دلار کمتر از حد انتظارات به این رویداد واکنش نشان داده و بعد از مدت کوتاهی به قیمتهای قبلی خود بازگشت.

اثر برجام 1 بر نرخ دلار

بعد از توافق بین ایران و کشورهای 5+1 در تیر 1394 که به  رویداد برجام مشهور شد، جو عمومی نسبت به رفع شدن تمامی تحریم ها و راه افتادن چرخ اقتصاد خوش بین بود اما بعد از گذشت چندسال از برجام عملا تغییر چندانی  نسبت به بهبود شرایط اقتصادی احساس نگردید و سال 97 خروج آمریکا از برجام و عدم پایبندی طرفین به تعهدات ، سبب افزایش تنش ها و تیره و تار شدن فضای اقتصادی گردید.

بررسی تغییرات قیمت دلار در زمان توافق برجام نشان می دهد که در آن زمان تا قبل از حصول توافق برجام، دلار به پیشواز خبرهای خوب رفته بود و ریزشی حدود ده درصد را  تجربه نمود اما چند روز بعد از برجام دوباره افزایشی شده و خیلی زود از سقف قبلی خود نیز عبور نمود.

جهش نرخ ارز درسال‌های 98 و 99

از آنجایی که قیمت نهایی بسیاری از اقلام مصرفی و سرمایه ای وابسته به نرخ ارز می باشد، افزایش نزدیک به دو و نیم برابری نرخ ارز در سالهای 98 و 99 بطور سیستماتیک سبب بیدار شدن غول تورم و گرانتر شدن بهای کالاها وخدمات گردید و این موج تورمی باعث بروز فشار مضاعف بر ارکان اقتصادی و معیشتی عموم گردید.

تجربه نشان می دهد در زمانهایی که نرخ ارز ثبات نسبی داشته است ، درصورت مهیا بودن شرایط سرمایه گذاری، تاحدودی شاهد رونق تولید و رشد اقتصادی بوده ایم و شرایط کلی اقتصاد نیز به ثبات نسبی رسیده بود  اما در زمانهایی که نرخ ارز تلاطم داشته است، بیشتر از قبل شاهد افت تولیدناخالص ملی و تعطیلی کسب و کارها و متقابلا رونق مشاغل غیرمولد و دلال محور بوده ایم.

مذاکرات برجام 2 در وین

با روی کار آمدن دولت آقای بایدن و انعطاف آمریکا، مجددا مذاکرات برجامی از سرگرفته شد. طی روزهای گذشته نیز هر از گاهی سخنان و گمانه زنی هایی نسبت به مثبت بودن نتیجه مذاکرات از سوی مقامات به گوش می رسد. همزمانی این مذاکرات با سیزدهمین دوره انتخاب ریاست جمهوری ایران نیز به حساسیت این مذاکرات اضافه کرده و عده ای این تقارن زمانی را نسبت به نتیجه بخش بودن مذاکرات به فال نیک گرفته اند.

برخی کارشناسان اقتصادی با اینکه وجود تحریم ها را در بروز مشکلات اقتصادی بسیار موثر می دانند اما معتقدند ایران همیشه درگیر مسائل تحریمی بوده است  و شرایط کنونی اقتصاد کشور  را بیشتر از آنی که ناشی از نتیجه تحریم ها باشد، بدلیل تصمیمات و عملکرد دولت  قلمداد می کنند و بر این عقیده اند که نمی توان همه مشکلات را بر گردن تحریم ها انداخت.

این کارشناسان اعتقاد دارند علاوه بر تحریم ها وجود چالشهایی مثل نرخ رشد اقتصادی منفی و نپیوستن به FATF نیز مانعی مضاعف بر سرراه مبادلات با اقتصاد جهانی بوده و برای بهبود و رونق شرایط اقتصادی کشور ، تنها بازگشتن به توافقات برجام کافی نمی باشد و اصلاحات اقتصادی ساختاری ضروری می باشد و به همین دلیل اثرات برجام بر اقتصاد و خصوصا کاهش قیمت نرخ ارز را موقتی و ناشی از خوشبینی تلقی کرده و در افق بلند مدت، نرخ دلار و مسیر تورم را افزایشی  برآورد می کنند.

از سویی دیگر در صورت عدم تحقق درآمدهای نفتی در بودجه سال 1400 و رخ نمودن کسری بودجه ، شرایط اقتصادی را نگران کننده تر از قبل استنباط کرده و نبود راهکار اقتصادی متناسب و احتمالا رفتن به سمت چاپ پول بدون پشتوانه و افزایش نقدینگی را سبب کاهش بیش از پیش ارزش ریال و شروع موج تورمی جدیدی در همه زمینه ها از جمله  افزایش نرخ رشد دلار  می دانند.

در شرایط کنونی هم با توجه به نگرانی نسبت به تجربه سقوط قیمت دلار بعد از قطعنامه سال 67 ، بنظر می رسد افراد و شرکتهایی که دلار یا دارایی دلاری دارند نسبت به بروز شوک ارزی حساس بوده و آماده عرضه دلار هستند و از آن طرف هم سرمایه گذران و فعالینی که نیاز به خرید دلار دارند با احتیاط بیشتری نسبت به تبدیل ریال به دلار اقدام می کنند.

ارزش واقعی دلار چقدر است؟

پاسخ به این سوال از اصلی ترین دغدغه ها عموم بوده و نقش محوری در وضعیت اقتصادی کشور دارد . در حال حاضر دلار در کانال 21 تا 23هزار تومان در نوسان است و بنظر می رسد تا پایان توافقات وین نیز در همین کانال باقی بماند همین موضوع باعث شده برخی کارشناسان قیمت واقعی دلار را در همین محدوده یعنی 21 تا 23 هزار تومان برآورد می کنند.

مهمترین عوامل تاثیر گذار بر نرخ ارز

بروز بسیاری از اتفاقات اقتصادی ناشی از دلایل متعددی است و عواملی که بیشترین اثرگذاری  بر نرخ ارز دارند عبارتند از تغییرات عرضه و تقاضا ، رونق یا رکود صادرات و واردات، اتخاذ تصمیمات دولتی ، راهکارهای بانک مرکزی، پارامترهای سیاسی، نرخ رشد اقتصادی و وجود تحریم ها می باشد.

تحلیل تکنیکال دلار

بررسی تحلیل تکنیکال دلار در نمودار امروز نشان می دهد محدوده 20هزار تومان ناحیه مهمی برای تغییر رفتار قیمت دلار است و درصورت نزول قیمت به زیر 20هزار تومان،  رسیدن به قیمت 16هزار تومان بسیار محتمل بود و درصورت افزایش هم قیمت اثر گذارترین ناحیه مقاومتی قیمت احتمالا بین 25 تا 26 هزار تومان برای هر دلار خواهد بود.

جمع بندی:

رسیدن به توافق برجام از برخی لحاظ بسیار با اهمیت است. شرایط ناپایدار اقتصادی سبب بروز نارضایتی و مشکلات اجتماعی خواهد شد تصمیمات مسئولین در بهبود وضعیت کلان اقتصادی بسیار مهم و سرنوشت ساز است و بنظر می رسد با توجه به شرایط فعلی اقتصادی کشور، تاثیرات برجام و آزاد سازی مطالبات ارزی بر ثبات و نرخ ارز مقطعی، محدود و کوتاه مدت خواهد بود و از آن طرف احتمال بروز شوک قیمتی مشابه شوک نرخ ارز بعد از قطعنامه 598  بسیار ضعیف خواهد بود.

برآوردهای کوتاه مدت نشان می دهد درصورت عدم حصول توافق در مذاکرات وین، احتمالا دلار به کانال 23 هزار تومان و حتی بالاتر بازخواهد گشت و شنیدن خبرهای خوب از وین و حصول توافق، احتمال نزول قیمت دلار تا 18هزار تومان را بدنبال خواهد داشت.