بررسی عوامل بنیادی ریزش بورس در مرداد ماه 1399

در مرداد ماه 1399 بورس ایران با ریزشی نسبتاً قابل توجه مواجه شد و طی هفته های میانی و هفته های آخر مرداد ماه اکثر نمادها با صف های فروش مواجه شدند. این موضوع سبب افزایش نگرانی بسیاری از فعالان بازار گردیده و قرمز رنگ شدن پورتفوی سهامداران دغدغه های زیادی ایجاد کرده است.  در این مقاله قصد دارم که بزبان ساده به بررسی این دلایل بپردازیم

قبل از اینکه دلایل این ریزش را بررسی نماییم لازم است تا به دلایل رشد بازار در سال 1399 بپردازیم. از جمله دلایلی که سبب رشد بورس در ماههای گذشته شد عبارتند از :

• افزایش قیمت دلار

قیمت دلار آزاد در بازار از ابتدای فروردین 99  از محدوده 15 هزار تومان تا نزدیک به 24هزار تومان در تیرماه نوسان و افزایش قیمت داشته است. این افزایش قیمت 60درصدی اثرات مستقیم و غیرمستقیم بر سوددهی و ارزشگذاری شرکت های مختلف از جمله شرکتهای بورسی گذاشته است. با گران شدن قیمت دلار شرکتهای صادرات محور در ازای فروش محصولات خود در خارج کشور به دلار و تبدیل آن به ریال در داخل،  با آورده ریالی بیشتری نسبت به قبل مواجه شده و این موضوع افزایش فروش را بدنبال داشته است. افزایش فروش با ثابت بودن نسبی هزینه های شرکتها منجمله ثابت بودن نرخ حقوق و دستمزد و هزینه انرژی سبب کاهش بهای تمام شده و افزایش سودسازی شرکتهای صادرات محور شده است.

از سویی دیگر افزایش نرخ دلار سبب افزایش قیمت همه کالاها منجمله افزایش قیمت اقلام سرمایه ای  و رشد ارزش دارایی های شرکتها شده است .

لذا ارزش سهام که متاثر از دو پارامتر میزان سودسازی و ارزش دارایی های شرکتها نیز می باشد با رشد قیمت مواجه شده  اند.

• افزایش نقدینگی

رشد اقتصادی منفی در سالجاری سبب  ایجاد  تراز منفی شده و بهم خوردن این موازنه سبب  افزایش نقدینگی جهت جبران هزینه های جاری کشور شده است.  افزایش نقدینگی همیشه همراه با ایجاد تورم بوده است. نقدینگی به هر سمت و سویی برود سبب افزایش قیمت در همان بازار می شود بنظر می رسد در سال جاری قسمت زیادی از این نقدینگی به سمت بازار بورس جریان داشته و سبب رشد قیمت سهام شده است.

از سویی دیگر رشد اقتصادی منفی سبب بی رونق شدن یا از بین رفتن بسیاری از کسب و کارها شده و تمایل افراد نسبت به دستیابی به منابع مالی کوتاه مدت جهت پوشش هزینه های جاری،  جذابیت بازار سرمایه را بیشتر نموده است.

• افزایش تورم

افزایش تورم باعث افزایش قیمت اکثر کالاها و خدمات شده و در این مواقع اصطلاح (Hot money) یا پول داغ قوت می گیرد در هنگام افزایش تورم نگهداری پول نقد سبب کاهش ارزش پول شده و افراد برای حفظ ارزش پول ترجیح می دهند این پول را به کالا یا اقلام سرمایه ای تبدیل نمایند و در سالجاری یکی از این گزینه ها برای کاهش نگرانی ارزش پول سرمایه گذاری در بورس بوده است.

• افزایش انتظارات تورمی

افزایش مداوم قیمت ها یا روند رو به رشد تورم سبب افزایش نگرانی عمومی شده و در صورت عدم توقف این پروسه افراد با شتاب بیشتری سعی در تبدیل پول به اقلام سرمایه ای می نمایند و این موضوع خود به افزایش تقاضا و بالا رفتن قیمت ها دامن می زند.

• کاهش نسبی نگرانی از ویروس کرونا و رونق گرفتن اقتصاد جهانی

پس از شیوع کرونا و شوک اقتصادی وارد شده شاهد ایجاد رکود در اکثر صنایع بودیم پس از سپری شدن ماههای اولیه و ناچار بودن افراد نسبت به بازگشت به شغل های خود و نیز توفیق نسبی کشورها در مهار کرونا جهان با افزایش تقاضا در کامودیتی ها و بازگشت قیمت ها به دوران قبل کرونا  روبرو گردید با توجه به اینکه فرآورده های تولیدی شرکتهای کامودیتی محور بر مبنای نرخ های جهانی می باشد افزایش قیمت این اقلام بستر خوبی برای سودسازی و رشد قیمت سهام ایجاد نمود.

• ایجاد رکود در اکثر بازارهای موازی

از بازارهای  مورد توجه سرمایه گذاران در ایران می توان به سپرده بانکی، طلا، ارز، مسکن و خودرو و بورس نام برد. رکود فزاینده در اقتصاد ایران و بی رونقی دیگر بازارهای موازی، جذابیت سرمایه گذاری در آن بازارها را کاهش داده و سرمایه ها از دیگر بازارها به سوی بازار سهام سرازیر شده است.

• سهولت فعالیت در بازار سرمایه

برای ایجاد هر کسب و کاری به طی نمودن مراحل بوروکراتیک اداری جهت اخذ مجوز و بجان خرید مشقات زیاد راه اندازی و توسعه کسب و کار نیاز است اما برای فعالیت در بورس تنها به یک دستگاه کامپیوتر یا گوشی موبایل و اینترنت نیاز است و با سهولت دسترسی به این موارد و نیاز نداشتن به فعالیت فیزیکی سبب اقبال فعالیت در این رشته حتی در بسیاری از روستاهای دورافتاده ایران شده است.

همچنین سرمایه گذاری در اکثر بازارها مانند طلا، خودرو یا مسکن به سرمایه اولیه نسبتا زیادی نیاز دارد درصورتیکه افراد در بازار سهام یا بورس با هر میزان سرمایه ای می توانند نسبت به خرید سهام اقدام نمایند.

• آزاد سازی سهام عدالت

طرح آزادسازی سهام عدالت و افزایش قیمت قابل توجه آن نسبت به قیمت های زمان واگذاری سبب توجه عموم به این شرکتها گردید و این اقبال عمومی سبب افزایش تقاضا در بعضی از شرکتهای سهام عدالت پررنگ گردید همچنین واگذاری سهام دولتی به عموم مردم زمینه خصوصی سازی شرکتهای دولتی و نیمه دولتی را فراهم نموده و انتظار می رود با خصوصی سازی شرکتها و تغییر ساختار مدیریتی از دولتی به خصوصی شاهد چابک تر شدن و افزایش روند سودسازی شرکتها باشیم.

از سویی دیگر آزاد سازی سهام عدالت سبب افزایش کدهای بورسی شده و این افزایش کدهای بورسی سبب افزایش آگاهی و توجه عموم به بازار بورس گردید. تا قبل از موضوع سهام عدالت بسیاری از افراد گمان می کردند که بورس صرفا محل فعالیت پولهای بزرگ و شرکتهای حقوقی می باشد اما با واگذاری سهام عدالت و اجبار به اخذ کد بورسی متوجه تسهیل بودن انجام معاملات شدند و افزایش متقاضیان دریافت کد بورسی سبب افزایش عمق بازار و اقبال بیشتر به بورس گردید.

• کاهش نرخ بهره بانکی در سال 99

کاهش نرخ بهره بانکی و کاهش نرخ بهره بین بانکی در ماههای اولیه سال 99 در کنار افزایش نرخ تورم باعث کاهش جذابیت سرمایه گذاری در سپرده های بانکی شده و بدلیل مهیا نبودن بستر تولید ، تعدادی از سرمایه گذارها ترجیح داند وجوه خود را در طرح های زودبازده تری مانند اوراق بهادار و بازار سهام سرمایه گذاری نمایند.

• رشد چشمگیر بورس در سال 98 و 97

بازار بورس که سالها مورد بی مهری و بی توجهی واقع شده بود و عملاً نسبت به سایر بازارهای موازی جامانده محسوب می شد در سالهای 97 و 98 مورد اقبال واقع شده و رشدی نزدیک به 500 درصد را تجربه نمود این افزایش قیمت و رشد قابل توجه در مدت زمان کوتاه سبب جذاب تر شدن و مورد توجه واقع شدن افراد و نیز افزایش اعتماد عمومی نسبت به بازار سرمایه گردید و مردم ترجیح داند بجای سرمایه گذاری در دیگر بازارها مانند طلا و ارز، سرمایه خود را در بورس سرمایه گذاری نمایند چه بسا اگر در سالهای گذشته با رشد تقریباً پایدار و قابل توجه بورس مواجه نمی شدیم در سالجاری نیز استقبال قابل توجهی  از بورس نداشتیم.

• افزایش تحریم ها علیه ایران

این افزایش تحریم ها که قسمتی از آن ناشی از خروج آمریکا از برجام بود سبب ایجاد فشار به تمام بخشهای اقتصادی کشور گردید. از سویی دیگر بدلیل قطع یا کاهش ارتباط شرکتهای ایران با دنیا، قسمت زیادی از کالاهایی که قبلاً از طریق واردات تامین می شد بدلیل قطع ارتباط و قطع جریان های نقل و انتقال مبادی پولی با دنیا ، این کالاها از بازار داخلی تامین گردید و بسیاری از شرکتهای بورسی که قبلاً توان مقابله با کالاهای وارداتی را نداشتند با افزایش تقاضای داخلی و رشد فروش و افزایش سودسازی مواجه شدند.

از سویی دیگر افزایش تحریم ها سبب افزایش ارزش جایگزینی صنایع و در بعضی موارد امکان نا پذیری جایگزینی صنایع منجمله صنایع مادر گردید و این موضوع به خودی خود سبب ارزشمندتر شدن NAV شرکتهای بورسی گردید.

• کاهش درآمدهای دولتی

در سالجاری بدلیل بروز بیماری کرونا بسیاری از کسب و کارها با رکود مواجه شده و توان پرداخت مالیات به دولت را نخواهند داشت از سویی دیگر افزایش فشار تحریم ها و کاهش صادرات نفت و کم شدن درآمدهای نفتی سبب کسری بودجه دولتی شده و برای جبران هزینه های جاری توجه دولت به بورس و درآمدهاییکه می تواند از بازار بورس کسب نماید جلب گردید.

اخذ مالیات بردرآمد از شرکتهای بورسی و نیز اخذ مالیات از معاملات و تراکنش های بورس درآمدهای قابل توجهی بودند که شاید تا پیش از این کمتر به آن توجه شده بود.

• افزایش حمایت دولت از بورس

افزایش اقبال عمومی و افزایش درآمدهای دولتی از بورس سبب افزایش توجه دولت به بورس و نیز افزایش حمایت از آن گردید، کم کردن نرخ بهره بانکی،  صدور قوانین جدید حمایتی، آزاد سازی سهام عدالت، واگذاری سهام دولتی در قالب صندوقهای سرمایه گذاری، انجام تبلیغات فزاینده در رسانه ها و تسهیل سازی ثبت نام و انجام معاملات از جمله اقدامات حمایتی دولتی محسوب می شود.

از سوی دیگر بدلیل ساختار اقتصادی غیر مولد،  بدلیل ویرانگر بودن جریان نقدینگی بی هدف در بازارها،  دولت تصمیم گرفت تا با تشویق و هدایت نقدینگی به سمت بورس از جریان یافتن این نقدینگی به سمت دیگر بازارها از جمله طلا، ارز، خودرو و مسکن جلوگیری نماید و از کارکرد اصلی بورس بعنوان محلی برای محبوس نمودن نقدینگی و مهار تورم حداکثر استفاده را بنماید.

• عرضه ETF دولتی

با توجه به منفی شدن تراز اقتصادی و کسری بودجه ، دولت تصمیم به واگذاری قسمتی از سهام دولتی خود به عموم گرفت لذا در قالب طرحی ابداعی این سهام را در قالب صندوقهای سرمایه گذاری به عموم عرضه نمود از یک سو اعلام شد همه افراد تنها با داشتن کد ملی می توانند در پذیره نویسی صندوقها شرکت کنند از سویی دیگر با کاهش عرضه  و اصطلاحا خرید یا جمع کردن عرضه سهام شرکتهای داخل سبد ETF ، زمینه ساز بالا رفتن قیمت شرکتها گردید تا بتواند در ازای واگذاری سهام نقدینگی بیشتری جذب نماید.

• دلار حمایتی و حذف دلار حمایتی به صنایع

عرضه دلار حمایتی بابت ایجاد رانت برای بعضی از شرکتها شده بود و همچنین حذف دلار حمایتی یا دلار 4200 تومنی سبب افزایش نرخ فروش محصولات در مقابل افزایش قیمت کمتر در بهای تمام شده گردید و این موضوع در کنار نرخ تصعیر نرخ ارز سبب ایجاد سود در برخی گروههای صنعتی گردید.

• استفاده از پتانسیل افزایش سرمایه

افزایش سرمایه در شرکتها سبب بهبود ساختار مالی و ساختار دفتری شرکتهای بورسی شده و با تسهیلات ایجاد شده  برای شرکتها شاهد رشد چشمگیر افزایش های سرمایه شرکتها در سالجاری بوده ایم. این بهبود ساختار مالی سبب جذاب تر شدن قیمت سهام و در نتیجه افزایش تقاضا در بسیاری از نمادهای مشمول افزایش سرمایه شده است.

• افزایش عرضه های اولیه

تجربه خوشایند سود دهی عرضه های اولیه در سالهای اخیر سبب افزایش اقبال عمومی نسبت به استفاده از عرضه های اولیه شده است و نسبت به سال گذشته شرکت کنندگان در عرضه های اولیه را نزدیک به 5 برابر نموده است.

از سویی دیگر سودهای جذاب عرضه اولیه سبب ایجاد توهم عقب ماندگی از بازار در پاره ای از سرمایه گذاران جدید نموده و این سرمایه گذاران با سودای گرفتن سودهایی فضایی نقدینگی و سرمایه خود را در سایر سهام سرمایه گذاری کرده و سبب سنگین  تر شدن کفه تقاضا تقریبا در اکثر نمادها شدند.

• خطرات بیماری کرونا

افزایش بیماری خطرناک کرونا سبب از بین رفتن بسیاری از کسب و کارها گردید و بسیاری از افراد ترجیح دادند با سرمایه های خود در بازار سهام فعالیت نموده و  بدینوسیله قسمتی از ضرر و زیان خود را جبران نموده و  برای گذران زندگی و متوقف نشدن جریان معیشتی  از این مسیر استفاده نمایند.

همچنین قشری از جامعه که قسمتی از درآمد خود را صرف تفریحاتی از جمله سفرهای داخلی و خارجی می نمودند با بروز کرونا و زمین گیر شدن و خانه نشینی ترجیح دادند از این منابع برای سرمایه گذاری در بازار سهام استفاده نمایند.

در این مقاله تصمیم گرفته شده بطور خلاصه تقریبا به همه دلایل موثر در رشد بورس پرداخته شود البته میزان اثربخشی همه دلایل ممکن است یکسان نباشد و تاثیر برخی دلایل نسبت به دلایل دیگر بسیار پررنگ تر و با اهمیت تر باشد. حال که با علت های رشد بورس در سال 99  آشنا شدیم در ادامه به دلایل ریز بورس در مرداد99 می پردازیم.

از جمله مهمترین دلایل نوسانات منفی اخیر در بورس می توان به دلایل زیر اشاره کرد:

• رسیدن شاخص کل به مرز روانی 2 میلیون واحد

از مدتها قبل عده زیادی نگران حبابی بودن بازار بورس بودند و عدد روانی 2میلیون واحد را حداکثر رشد قابل قبول برای بورس تلقی می کردند . نزدیک شدن شاخص کل به این عدد سبب سیو سود این افراد شده و این سیو سود سبب افزایش عرضه و ریزش قیمتها گردید

• کاهش اعتماد عمومی نسبت به تصمیمات اتخاذ شده صندوق سرمایه گذاری دارا دوم

با توجه به تایید و تکذیب پذیره نویسی یا عدم پذیره نویسی در روزهای متمادی سبب بروز رفتار هیجانی سهام داران سهام ETF دوم دولتی شده و فشار عرضه در نمادهای زیرمجموعه این صندوق موجب تسری نگرانی به کل بازار سرمایه و ایجاد صف های فروش در اکثر نمادها گردید.

• آزاد سازی فروش سهام عدالت

آزاد سازی روش مستقیم و غیر مستقیم سهام عدالت سبب افزایش عرضه شده و بدلیل عدم جذب این عرضه ها شاهد ایجاد فشار فروش بیشتر در بازار بودیم.

• تثبیت نسبی نرخ ارز در بازار

ثابت شدن نسبی نرخ ارز سبب کاهش انتظارات تورمی شده و این کاهش انتظارات تورمی سبب کاهش ولع خرید یا کاهش روند ورود پول به بازار سهام شد. همانطور که می دانید کاهش پول در هر بازاری سبب ایجاد رکود در آن بازار خواهد شد.

• آشنا نبودن سرمایه گذاران جدید الورود با ساز و کار بازار سهام

ناآگاهی با بازارسهام و عدم اطلاع کافی نسبت به وجود نوسانات بالا یا پایین در بازار سهام ضمن افزایش سطح انتظارات سرمایه گذران تازه وارد نسبت به رشد مداوم و روزانه بازار و نیز چشم دوختن به عدد شاخص کل بجای مدیریت پورتفوی سرمایه گذاری ، سبب رفتار گروهی و به تعبیری گله وار شده و افراد با ترس از دست دادن سودها یا از ترس از دست دادن سرمایه به افزایش عرضه و افزایش صف های فروش دامن زده اند.

• در سود بودن قسمتی از سرمایه گذاران در بورس

با توجه به اینکه بسیاری از افرادی که زودتر وارد این بازار شده اند در سود می باشند و تمایلی به از دست دادن این سود خود ندارند تصمیم به سیو سود گرفته و این موضوع به افزایش عرضه انجامیده است.

• رسیدن به مقاومت های تکنیکالی

با توجه به اقبال عمومی به بازار سهام تقریباً رفتار قیمتی عموم سهام بورسی شبیه هم بوده و بسیاری از آنها به مقاومت های تکنیکالی خود رسیده اند. افرادی که بر اساس دانش تکنیکال به انجام معاملات می پردازند با نزدیک شدن به این محدوده های مقاومتی تصمیم به خروج یا سود می نمایند و همزمان شدن رفتار این معامله گران سبب اثر گذاری بر کلیت بازار می شود.

• ساختار خاص بورس ایران

تنها دلیل نبود خریدار یا نبود فروشنده  و متقابلاً ایجاد صف های خرید یا صفهای فروش، وجود داشتن دامنه نوسان می باشد. در صورت نبود محدودیت دامنه نوسان افراد می توانند با هر قیمتی سهام مورد نظر خود را خریداری یا فروش نمایند و این موضوع سبب سیالیت بیشتر و افزایش نقدشوندگی سهام می گردد.

• اظهار نظر های غیر کارشناسی

بدلیل فراگیر شدن بورس تقریباً همه افراد با هر تخصصی و از هر قشر اجتماعی در مورد وضعیت کلی بورس و آینده آن اظهار نظر می کنند اظهار نظر پاره ای از مسئولان که بنظر می رسد تخصص کافی هم در این زمینه ندارند تاثیرات مهمی بر تصمیم گیری بخشی از سرمایه گذاران داشته و این موضوع سبب ناپایدار شدن بیشتر بازار سهام می گردد.

• نزدیک شدن به زمان پذیره نویسی ETF دوم دولتی

تجربه خوشایند افزایش قیمت کوتاه مدت ETF اول دولتی در بین سرمایه گذاران سبب افزایش اقبال عمومی به عرضه صندوق دوم شده و بنظر می رسد نقد شدن پاره ای از سرمایه گذاران خرد سبب  افزایش عرضه ها در زمان فعلی شده است.

• افزایش نرخ بهره بانکی

اینگونه برآورد می شود که سیاست گذار با نگرانی از تبعات اجتماعی اقتصادی بورس قصد دارد تا با افزایش قدم به قدم نرخ بهره بانکی ، قسمتی از سرمایه ها را از بورس به سمت بانکها هدایت نماید. در ماههای اخیر شاهد افزایش نرخ بهره بانکی و نرخ بهره بین بانکی بوده ایم و  با توجه به رقابت تنگاتنگ بورس و بانک در جذب سرمایه و نیز وجود داشتن سود تضمین بانکی همیشه بانکها یکی از پارامترهای جذاب سرمایه گذاران بوده است.

• افزایش عرضه های حقوقی ها

در بررسی بازار روزهای اخیر شاهد افزایش عرضه ها از سوی حقوقی ها بوده ایم که این موضوع ممکن است ناشنی از اتخاذ تصمیمات دستوری باشد. همچنین دستورالعمل کاهش درصد سهام در ترکیب سبد صندوقهای سرمایه گذاری درآمد ثابت از 10 به 5 درصد نیز به این عرضه ها دامن زده است

• طرح گشایش اقتصادی دولت و عرضه اوراق مبتنی بر نفت

با توجه به طرح جدید دولت مبنی بر فروش نفت به عموم و نیز تعیین نرخ سود ثابت و متغییر برای این اوراق سبب جلب توجهی گروهی از  سرمایه گذاران خواهد شد و  ممکن است قسمتی از فشار فروش ناشی از این رویداد باشد.

• افزایش قوت گرفتن احتمال توافق سیاسی

طرح همکاری مشترک بین ایران و چین و نیز شعارهای سیاسی رییس جمهور آمریکا مبنی بر انجام توافق سریع الوقوع با ایران، بارقه هایی هرچند کمرنگ جهت بهبود ساختار اقتصادی و بهبود ساختار کسب و کار ایجاد کرده و تمایل افراد جهت راه اندازی کسب و کار را قوت بخشیده است طبیعتاً مقداری از سرمایه ها تمایل به خروج از بورس و هدایت بسمت کسب و کار را خواهند داشت.

نتیجه گیری

دغدغه بسیاری از فعالین بازار سرمایه  در این روزها این است که آیا این ریزشها ادامه دار خواهد بود یا صرفاً اصلاحاتی موقتی هستند ، با بررسی دلایل رشد و افول قیمت ها در بورس می توانیم به این نتیجه گیری برسیم که با توجه به اینکه عمده  دلایل رشد بورس به قوت خود باقی است بنظر می رسد تمایل به رشد قوی تر از پایدار بودن روند نزولی فعلی باشد.

به نظر شخصی بنده، مهمترین دلایلی که می توانید تاثیرات اساسی بر تغییر این روند بگذارد تثبیت یا کاهش نرخ تورم ، کاش انتظارات تورمی و افزایش نرخ بهره بانکی می باشند  که در کوتاه مدت تحقق همه این موارد چندان متصور نمی باشد.