تصویر اقتصاد ایران در سناریوی برجام
این‌روزها مهم‌ترین خبری که در محافل سیاسی و اقتصادی پیچیده است، توافق احتمالی برجام است. سوالی که به ذهن می‌رسد این است که بعد از توافق احتمالی برجام وضعیت اقتصاد ایران به چه صورت خواهد بود؟ آیا تورم فروکش خواهد کرد؟ آیا شاهد رشد اقتصادی خواهیم بود؟
تاریخ تکرار می‌شود؟
وقتی در نیمه‌های سال 1394 برجام تصویب شد اثرات مثبت آن، سال بعد به شکل قابل‌توجهی نمود پیدا کرد. رشد اقتصادی ایران به یک‌باره افزایش یافت و در بالاترین سطح در سه‌دهه‌ی اخیر قرار گرفت. نمودار1 روند رشد اقتصادی در بازه‌ی منتخب را به تصویر می‌کشد.
مطابق نمودار فوق، بعد از اعمال تحریم‌های اقتصادی، رشد اقتصادی ایران در نیمه‌ی اول دهه‌ی نود منفی شد و بعد از تصویب برجام و رفع تحریم‌ها، رشد اقتصاد ایران نیز به طرز قابل‌توجهی افزایش یافت و این روند تا خروج آمریکا از برجام(سال 97) تداوم یافت.
بنابراین، بدون شک تصویب برجام مجددا می‌تواند رونق را-هرچند موقت-به اقتصاد ایران بازگرداند. اما با توجه به اینکه در حال حاضر نرخ تشکیل سرمایه در اقتصاد ایران کاهش یافته، شاید نتوان انتظار رشد اقتصادی بسیار بالا-همچون سال95-را بعد از توافق برجامی متصور بود و تداوم این رشد نیز در گروه افزایش بهره‌وری اقتصاد است.
دماسنج تورم در سناریوی برجامی
بعد از خروج آمریکا از برجام، دولت ایران درآمد نفتی خود را از دست داد و ناچارا برای تامین کسری بودجه‌ی خود به استقراض از بانک مرکزی روی آورد، همین امر تورم را در پی داشت و اقتصاد ایران بالاترین تورم در 25 سال اخیر را به خود دید؛ به نحوی که تورم در سال 1400 به گواه گزارش مرکز آمار حتی از 40 درصد نیز فراتر رفت. نمودار2 تصویر تورمی اقتصاد ایران در چند سال اخیر را نشان می‌دهد.
از نمودار فوق نیز پرواضح است که بازگشت تحریم‌ها از سال 97 به بعد موج تورمی جدیدی بر اقتصاد ایران تحمیل کرد. اما در صورت توافق برجامی، دولت به درآمدهای ارزی حاصل از فروش نفت دست پیدا خواهد کرد و بانک مرکزی می‌تواند با تزریق بخشی از آن به بازار، ریال را جمع‌آوری نموده و مانع رشد شدید نقدینگی شود و از سرعت افزایش قیمت‌ها نیز کاسته شود. این امر طبیعتا تا حدی سرکوب قیمت دلار را نیز در پی خواهد داشت که لزوما در بلندمدت به سود اقتصاد نخواهد بود.
اینکه تحریم‌ها چه بخشی از تورم‌های بالا و رشد پایین اقتصاد ایران را می‌تواند توضیح دهد، بحث مجزایی است که مفصلا می‌توان به آن پرداخت، اما دیتای دو نمودار فوق به خوبی نشان می‌دهد که لااقل در «کوتاه‌مدت» تحریم می‌تواند رشد اقتصادی و تورم در ایران را به نحو قابل‌توجهی تحت تاثیر قرار دهد.
بنابراین، احیاء برجام می‌تواند در کوتاه‌مدت تا حدی همچون مُسَکِن عمل کرده و موقتا اقتصاد ایران را از رکود اقتصادی و تورم بالا رهایی بخشد.