کلاف پیچیده بنزین در ایران/ چرا هر تغییر قیمتی بحران‌آفرین می‌شود؟

مساله بنزین این روزها به یکی از کلاف‌­های سردرگم اقتصاد ایران تبدیل شده است و دولت چهاردهم نیز در آغازین روزهای شروع فعالیت خود، مساله قیمت حامل‌­های انرژی و نوع مواجهه با آن را در صدر فهرست دغدغه‌­های خود پیش رو دارد.

چند سالی از آخرین باری که بنزین با افزایش قیمت همراه شد می‌­گذرد و بر همگان واضح و مبرهن است که بنزین این روزها نسبت به سطح تعدیلی قیمت­‌ها دچار نوعی جاماندگی شده و در این مدت مطابق با قیمت سایر اقلام و تورم عمومی جامعه رشد نکرده است.

افزایش ناگهانی قیمت بنزین در آبان 98 منجر به شکل‌­گیری سلسله اعتراضاتی نسبت به این موضوع در آن مقطع شد.

تاریخچه تغییرات قیمت بنزین در ایران

قیمت بنزین در ایران از سال ۵۷ تا سال ۵۹ تغییری نداشت و با نرخ یک تومانی، به فروش می‌رسید. با این حال در سال ۵۹، شاهد افزایش قیمت بنزین بودیم و به یکباره ۳ برابر شد و به ۳ تومان به ازای هر لیتر رسید.

از سال ۱۳۸۰ به بعد ناگهان قیمت بنزین افزایش معناداری پیدا کرد. در واقع، بزرگ‌ترین شوک قیمتی طی سال‌های ۸۴ تا ۹۲ رخ داد.

قيمت بنزين از لیتری ۸۰ تومان در سال ۸۴ به ۷۰۰ تومان در سال ۹۲ رسيد و نزديک به ۶۰۰ درصد رشد داشت.

داده‌های شركت ملی پالايش و پخش نشان می‌دهد كه اوج تغييرات قيمت بنزين مربوط به ۲۸ آذر ۱۳۸۹ است.

این تغییر با اجرای هدفمندسازی یارانه‌ها در ایران کلید خورد. هر لیتر بنزین سهمیه‌ای به ۴۰۰ تومان و قیمت بنزین آزاد به ۷۰۰ تومان افزایش یافت. در آبان 98 نیز قیمت بنزین با شوک ناگهاین همراه شد و به 3 هزار تومان رسید.

ناترازی بنزین در ایران

ارزانی بنزین نسبت به سایر کالاها و هم­چنین ثبات قیمت آن برای چندین سال متوالی منجر به افزایش مصرف آن شده و در برخی از روزها مانند روزهای پایانی سال و ایام تعطیلات که تعداد سفرهای بین‌ ­شهری افزایش می‌­یابد، مصرف بنزین از میانگین روزانه آن در کشور بیشتر شده و کشور با کمبود بنزین مواجه می‌­شود و در نهایت این ناترازی و کمبود از محل واردات بنزین تامین می­‌شود.

از سویی دیگر، ارزانی بنزین سبب شده تا مصرف آن هر سال نسبت به سنوات قبل افزون­‌تر گردد، این در حالی است که پالایشگاه­‌های کشور و میزان تولید بنزین در این مدت مطابق با رشد مصرف بنزین، افزایش نداشته است.

افزون بر این، ناوگان حمل‌و نقل کشور هر سال رو به‌ نزول است و خودروهای فرسوده هنوز در خیابان‌های کشور تردد می‌کنند و خودروها نیز بر اصول بهینه طراحی نمی‌شود. مجموعه این عوامل به افزایش مصرف و نهایتا ناترازی در بنزین منجر شده است.

مصرف بی‌­رویه بنزین

در اردیبهشت ماه امسال ناصر عاشوری، دبیر انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پالایش گفت:

ریشه ناترازی بنزین در بخش تولید نیست، بلکه ریشه ناترازی بنزین در مصرف بی‌رویه است و مصارف بالا، کار را به‌جایی رسیده که به جای صادرات، در سال گذشته حدود ۳ میلیارد دلار واردات بنزین داشتیم.

علاوه بر این، بارها مشاهده شده که فیلم‌­های گوناگونی در رسانه­‌های مختلف در خصوص قاچاق بنزین در مرزهای شرقی منتشر شده است که این موضوع نیز یکی از دغدغه‌­های این حوزه است.

اثر بنزین بر انتظارات تورمی

هم­چنین یکی از مواردی که دست دولت را در حوزه تغییرات قیمتی بنزین بسته نگه داشته است، اثر روانی آن بر انتظارات تورمی است که البته چندان هم بی‌راه نیست.

بعد از افزایش قیمت بنزین در آبان 98، در ماه بعد یعنی آذر، نرخ تورم ماهانه به 3.2 درصد رسید که بالاترین مقدار نرخ تورم ماهانه در 8 ماه منتهی به آن زمان محسوب می­شد. بنابریان قابل پیش­بینی است که با رشد قیمت بنزین، انتظارات تورمی نیز با تغییر معناداری همراه شود.