پیام بودجه 1402

بودجه مهم‌ترین سند مالی دولت در هر سال است که نقشه‌ی راه دولت برای سال آتی را به تصویر می‌کشد. لایحه بودجه‌ی 1402 بعد از یک‌ماه تاخیر بالاخره تقدیم مجلس شد.

بر اساس ارقام مندرج در لایحه، بودجه‌ی سال آتی معادل 5261 هزار میلیارد تومان تنظیم شده که بخش عمده‌ی آن(3097 هزار میلیارد تومان) متعلق به شرکت‌های دولتی است و «بودجه ‌عمومی دولت» معادل 2164 هزار میلیارد تومان تعیین گردیده است.

آنچه که برای ترسیم وضعیت کلان اقتصاد در سال آتی و تحلیل بازارهای مالی مهم است، ارقام مربوط به «بودجه ‌عمومی دولت» است و «بودجه‌ی شرکت‌های دولتی» هرچند سهم بیشتری از کل بودجه‌ را دارد، اما از اهمیت پایین‌تری در تحلیل‌ برخوردار است. جدول ذیل تغییرات اجزاء لایحه بودجه‌ی 1402 نسبت به «لایحه بودجه‌ی 1401» را به تصویر می‌کشد.

مطابق جدول فوق، کلّیت بودجه‌ی عمومی دولت در سال 1402 به نسبت سال 1401 معادل 44.6 درصد رشد داشته است. اگرچه در ظاهرِ امر، به نظر می‌رسد بیشترین رشد درآمدها از آنِ درآمدهای نفتی بوده و میزان فروش اوراق بدهیِ دولت نیز کاهش داشته؛ اما این همه‌ی ماجرا نیست…

نکته حائز اهمیت این است که بعد از تقدیم لایحه توسط دولت به مجلس، معمولا اعضای «کمیسیون تلفیق بودجه» تغییراتی را در آن اعمال خواهند کرد و بعد از بررسی آن، در صحن علنی مجلس نیز تغییرات دیگری اعمال می‌شود و در نهایت بعد از تصویب مجلس، بودجه در قالب «قانون» به دولت اعلام خواهد گردید، بنابراین مقایسه لایحه‌ی بودجه 1402 با «قانون بودجه‌ی 1401» تصویر بهتری از تغییرات را بدست می‌دهد.

همانطور که از جدول فوق نیز مشهود است، لایحه‌ی بودجه 1402 به نسبت «قانون بودجه‌ی 1401» معادل 42 درصد رشد داشته و رشد اجزاء آن نیز در برخی موارد بسیار متفاوت از «لایحه 1401» بوده؛ به عنوان مثال، رشد نفت بسیار کم‌تر از لایحه 1401 و رشد فروش اوراق بسیار بالاتر بوده است. پرواضح است که اعداد جدول2 تصویر واقعی‌تری از نقشه‌ی راه دولت به ما می‌دهد.

بودجه افزایشی است یا کاهشی؟

در نگاه اول این‌طور به نظر می‌رسد که سقف بودجه 1402 معادل 42 درصد افزایش پیدا کرده است، اما اگر به اعداد شاخص CPI در آخرین گزارش مرکز آمار بنگریم، تورم سالانه‌ی ایران تا پایان آذرماه معادل 45 درصد بوده، بنابراین با توجه به پایین‌تر بودن رشد سقف اعداد بودجه‌ی دولت به نسبت تورم، به تعبیری می‌توان گفت بودجه‌ی 1402 انقباضی بسته شده است.

اما اگر بخواهیم بودجه را بر اساس تورم انتظاری و نه تورم تحقق‌یافته، تعدیل کنیم؛ طبیعتا بسته به اینکه تورم انتظاری چه ارقامی باشد، بودجه 1402 می‌تواند انبساطی و یا انقباضی باشد.  

پای دولت روی پدال گاز مالیات

دولت در نبود درآمدهای نفتی، سعی دارد با افزایش پایه‌های مالیاتی، منابع درآمدی خود را تامین نماید. دولت در لایحه‌ی بودجه‌ی 1402 درآمد مالیاتی خود را معادل 826 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی کرده است، این عدد 57 درصد بالاتر از عدد مندرج در لایحه‌ی 1401 است.

موتور تورم همچنان داغ است

در ادبیات اقتصادی، عموما به تفاوت درآمدها و هزینه‌های جاری دولت کسری عملیاتی بودجه گفته می‌شود، در حال حاضر دولت در لایحه‌ی بودجه هزنیه‌های خود را معادل 1454 هزار میلیارد تومان تخمین زده و درآمدها را نیز معادل 978 میلیارد تومان پیش‌بینی کرده است؛ بنابراین می‌توان گفت در وجود تحریم‌ها و در نبود درآمدهای نفتی، کسری بودجه حداقل 476 هزار میلیارد تومان است.

از طرفی درآمد حاصل از اوراق بدهی نیز در زمره‌ی درآمدهای ناپایدار دولت قرار می‌گیرد، بنابراین این رقم را نیز می‌توان به کسری بودجه اضافه کرد.

معمولا دولت‌ها جهت تامین کسری بودجه، دست به دامن بانک مرکزی می‌شوند و با پولی‌سازی کسری بودجه، زمینه رشد نقدینگی و ایجاد تورم را فرآهم می‌آورند، در نبود برجام هیچ‌ مسیری برای کاهش هرچند موقتی رشد نقدینگی وجود ندارد. بنابراین تورم بالا در این شرایط اجتناب‌ناپذیر است(این موضوع ادبیات مفصلی دارد که از حوصله این تحلیل خارج است)

آیا باید منتظر تغییرات اساسی در لایحه‌ باشیم؟

معمولا مجلس بعد از بررسی لایحه‌ی بودجه، تغییرات مدنظر خود را اعمال کرده و سپس آن‌را جهت اجرا به دولت ابلاغ می‌نماید، این تغییرات بسته به شرایط می‌تواند متفاوت باشد. از آنجائیکه سال آینده انتخابات مجلس شورای اسلامی در پیش است، طبیعتا اقتصاد سیاسیِ موضوع ایجاب می‌کند تا تغییرات اساسی توسط نمایندگان در لایحه ایجاد گردد.

برخی از نمایندگان معمولا در بررسی لوایح بودجه، موضوع را از بُعد «محلی» و نه «ملی» می‌بینند و این موضوع وقتی پررنگ می‌شود که انتخابات مجلس نیز نزدیک باشد، آنگاه جهت جذب آراءِ بیشتر، در صدد جذب منابع برای شهر مورد نظر خواهند بود. همین امر، اعداد بودجه را تا حدی دست‌خوش تغییر خواهد کرد.