پرداخت یارانه در قبال حذف یارانه پنهان؟

سیگنال در گفت‌وگو با جناب آقای سعید لاریجانی، عضو کمیسیون فرعی شورای پول و اعتبار (بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران)، به بحث پیرامون این سوال پرداخته است که «افزایش یارانه نقدی و حذف یارانه پنهان چه اثری بر معیشت مردم دارد؟»

معرفی آقای سعید لاریجانی

سعید لاریجانی دانشجوی دکترای اقتصاد از دانشگاه تهران است که از سوابق اجرایی ایشان می توان به موارد زیر اشاره نمود.

• عضو کمیسیون فرعی شورای پول و اعتبار بانک مرکزی جمهوری اسالمی ایران( ۱۳۹۹-تا کنون)
• مدیر سرمایه گذاری خصوصی (Equity Private) شرکت سرمایه گستر هرمس (۱۳۹۹-تا کنون)
• مشارکت در تأسیس، سهامدار و نایب رئیس شرکت توسعه صنایع و معادن هرمس؛ فعال در معدن مس سیاه تپه استان سمنان و معدن طالی زرزیمای استان کردستان
• مدیر ارشد پروژه احداث کارخانه نوین برچسب هرمس در شهرک صنعتی محمودآباد قم
• مدیر برنامه ریزی و نظارت، هلدینگ توسعه خدمات مدیریت بصیر (۱۳۹۸-۱۳۹۹ )
• راهبری ایجاد و بهرهبرداری از سامانه مدیریت همافزایی ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره)
• کارشناس ارشد توسعه کسب و کار، هلدینگ خدمات مدیریت بصیر (۱۳۹۶ – ۱۳۹۸)
• مشاور حوزه مدیرعامل و کارشناس مالی اداره امور مجامع و شرکتها، بانک صنعت و معدن (۱۳۹۵-۱۳۹۶)
• کارشناس پژوهشی اداره برنامهریزی، بانک صنعت و معدن (۱۳۹۴ – ۱۳۹۵)

افزایش یارانه نقدی و حذف یارانه پنهان چه اثری بر معیشت مردم دارد؟

یکی از سیاست های کلان در حوزۀ اصلاح ساختار اقتصادی که از آذر ماه 1389 به اجرا درآمد، قانون هدفمندی یارانه ها بوده است. در اقتصاد، قیمت به نوعی سیگنال دهنده ارزش کالاها و خدمات در بازار است. قیمت یک کالا نشان دهنده ارزش آن کالا است. با سیگنال دریافتی از قیمت می‌توان نسبت به میزان مصرف از کالا یا خدمات تصمیم گیری کرد. با این اوصاف محدودیت بودجه و درآمد را که بر قیمت تاثیرگذار است، نمی‌توان نادیده گرفت.

اقتصاد ایران در حوزه حامل های انرژی دارای ذخایر هیدروکربنی فراوان، نفت، منابع گاز، سوخت های فسیلی، برق و غیره است. از اوایل دهه 50 مصرف حامل های انرژی رو به رشد بوده و تا سال 89 تصمیمی گرفته شد که رویه استفاده از منابع انرژی تغییر پیدا کرد. در واقع این تصمیم بیان کننده این است که اگر چه ایران دارنده حامل های انرژی فراوانی در کشوراست اما به نحو بهتری قادر به استفاده از آن ها می‌باشد.

در مقیاس کلان ملی با یک دوگانگی مواجه هستیم که می‌توانیم منابع حامل های انرژی را با ارزش گذاری پایینی که بخش عظیمی از آن به هدر می‌رود، مصرف کنیم یا با برنامه ریزی مناسب این منابع را در بازار تا سطح ممکن عرضه نماییم. نکته کلیدی در هدفمندی یارانه ها قرار دادن منابع حامل های انرژی در اختیار مردم جامعه است. در واقع درآمد ناشی از منابع انرژی در اختیار مردم جامعه قرار گیرد و جزء بودجه دولت قرار نگیرد.

آیا مردم نیازمند دریافت یارانه هستند؟

نگاه هدفمند سازی یارانه ها این گونه نیست که یارانه لزوما به افراد نیازمند پرداخت شود. هر چند سیاست گذار ممکن است به علت محدودیت در منابع ناچار به گرفتن این تصمیم شود که یارانه فقط به افراد نیازمند و اقشار کم درآمد جامعه تعلق بگیرد.

دیدگاه کاملی از اجرای هدفمندسازی یارانه ها یا بازتوزیع منابع حاصل از فروش حامل های انرژی بین مردم وجود دارد که بر این اساس یارانه را با نگاهی برابر بین تمام افراد جامعه توزیع می‌‌شود. در حالتی این دیدگاه مطرح میشود که نظام مالیات بر مجموع درآمد در جامعه حاکم باشد. با حاکمیت نظام عملیاتی بر مجموع درآمد بر می‌توان به مجموع دریافتی و درآمد افراد جامعه پی برد.

اقشار با درآمد بالا با دریافت یارانه مشمول پرداخت مالیات خواهند شد. اقشار کم درآمد جامعه حتی با دریافت یارانه مشمول پرداخت مالیات نمیشوند. در واقع با اجرای نظام مالیات بر مجموع درآمد اقشار کم درآمد از اقشار دارای درآمد بالا تفکیک می‌گردند. یارانه به صورت موثری در اختیار اقشار کم درآمد قرار میگیرد.

در کشور های پیشرفته دنیا حتی کشورهایی که به مردم یارانه پرداخت نمی‌کنند نیز افراد در طول سال مالیات می‌پردازند. در پایان سال اگر مالیات پرداختی مجموع درآمدی فرد بالاتر از سقف مالیات پرداختی باشد فرد مابه التفاوت را به دولت باز می‌گرداند. حال اگر مالیات پرداختی مجموع درآمد سالیانه فرد کمتر از سقف مالیات پرداختی باشد، دولت مابه التفاوت را به فرد باز می‌گرداند.

آیا یارانه های پرداختی دولت تورم زا است؟

اجرای قانون هدفمندی یارانه ها در سال 89 تورم زا نبوده و تأثیری در تورم سال های 91-92 نداشته است. می‌توان گفت تورم آن سال ها ناشی از سایر عوامل بوده است. اگر دولت حساب ترازنامه ای و پرداخت های منابع و مصارف هدفمندی یارانه ها را به درستی در اختیار نداشته باشد و برای پرداخت یارانه مجبور به خلق اعتبار و پول شود قطعا با تورم روبرو خواهد شد. در واقع شرط تورم زا نبودن این است که خلق اعتبار در اقتصاد صورت نگیرد و پرداخت یارانه ها از محل فروش حامل های انرژی صورت گیرد.

برخی از کارشناسان معتقدند نباید همه مصارف حامل های انرژی را یه یارانه نقدی اختصاص داد. هر آنچه که از فروش حامل های انرژی به دست می‌آید منابع است و این منابع بایستی به صورت نقدی بین مردم توزیع شود.

در سال های 91-89 دولت به میزان 5 هزار میلیارد تومان اعتبار از بانک مرکزی برای شروع هدفمندسازی یارانه ها دریافت کرده است و بخش بسیاری از این تنخواه باز گردانده شده است. آمار تورم های ماهانه نشان دهنده این است که قبل از شوک های ارزی و تورمی سال های 92-91 تورم به مدت 3 ماه روندی کاهشی داشته است. بنابراین هدفمندسازی یارانه ها تورم زا نبوده و تأثیر ناچیزی داشته است.

پرداخت یارانه به صورت نقدی بهتر است یا کالایی؟

از منظر اقتصاد کلان تفاوتی بین یارانه نقدی و کوپنی یا کالایی وجود ندارد. چه بسا یارانه کوپنی تورم زا تر از یارانه نقدی خواهد بود، به صورتی که با قرار دادن کوپن در اختیار افراد مابه ازای آن کوپن باید کالا دریافت کنند. بنابراین دولت الزام دارد با در اختیار قرار دادن کوپن به افراد مابه ازای آن را کالا خریداری کند.

تاثیر خرید کالا توسط دولت بر تقاضای آن کالاها و خدمات

در پاسخ می‌توان گفت حتما اثرگذار خواهد بود. از دید اقتصاد کلان کوپنی کردن یک کالا و غیر کوپنی کردن یارانه ها اثری بر تورم نمی‌تواند داشته باشد و این که منبع آن اعتبار از کجا تأمین شده باشد مهم و اثرگذار است.

اگر منابع پرداخت یارانه ها از محل چاپ پول و خلق اعتبار تأمین شده باشد و یارانه ها چه نقدی و چه کالای کوپنی باشند قطعا منجر به تورم خواهند شد. یارانه نقدی فرصت پس انداز را به مردم داده و با جریان آرام تری تبدیل به تقاضای مصرف می‌شود. زمانی که دولت کوپن را توزیع کند باید به دنبال تأمین کالا باشد و افرادی که کوپن دارند حتما باید کالا دریافت کنند.

در ایران در دهه 60 تجربه کوپن وجود داشت و شاید گزینه‌ی دیگری در آن سال ها وجود نداشته است. اما در سال های 93-92 یارانه کالایی وجود داشت که مشکلات و معضلاتی را ایجاد کرد. با وجود این که منابع بسیاری صرف شد اما رضایتمندی که یارانه نقدی برای مردم ایجاد می‌کند را یارانه کالایی نتوانست ایجاد کند.

اما در خصوص معایب یارانه کالایی می‌توان گفت خریدهای عمده کالاها در دستگاه های دولتی صورت می‌گیرد و در این بین فسادهایی در دستگاه های دولتی شکل می‌گیرند. از طرفی دیگر در یارانه کالایی چه ضمانتی وجود دارد که همه افراد کالاها با کیفیت یکسان دریافت کنند.

آیا یارانه به همه اقشار جامعه تعلق می‌گیرد؟

اطلاعاتی درباره این که چند درصد از افراد جامعه جزء دهک های پایین، متوسط و یا بالاتر قرار دارند، وجود دارد اما آمار حقیقی از دهک های درآمدی تک تک افراد جامعه وجود ندارد و یک نمونه گیری آماری برای درآمد های افراد انجام می‌گیرد.

می‌توان گفت راهکار اجرای پایدار و بلندمدت هدفمندی یارانه ها متصل کردن آن به قانون و برنامه‌ی اجرای مالیات بر مجموع درآمد است. طرح پیشنهادی سازمان برنامه و بودجه کشور در سال 98 تحت عنوان اصلاح ساختار بودجه ارائه شده بود که در آن اصلاح ساختار هدفمندی یارانه ها از طریق قانون مالیات بر مجموع درآمد ذکر و پیش بینی شده بود. برای اجرای این طرح همت عالی از سوی دولت و مجلس نیاز می‌شود.

آیا اکنون زمان مناسبی برای حذف ارز 4200 و حذف یارانه پنهان است؟

در شرایط فعلی هم می‌توان به گونه ای حذف ارز 4200 و یارانه پنهان را اجرا نمود که نه تنها خانوار متضرر نشود بلکه بخشی از مشکلات معیشتی خانوار ها به واسطه کرونا و افزایش قیمت اقلام مصرفی حل گردد.

این بدان معنی نیست که دولت به هر شکلی که این قانون را اجرا کند خانوار بهره مند می‌گردد. هیچ طرح و برنامه اصلاح اقتصادی بدون توجیه و اغنا مردم ممکن نخواهد بود و به ضرر جامعه خواهد بود. دولت می‌تواند با بکارگیری کارشناسان و افراد متخصص در حوزه اقتصاد به تولید و اقتصاد کشور در میان مدت کمک کند و خانوارها نیز منتفع گردند.