پرده‌برداری از معمای تسلیحات ممنوعه اسد
دنیای اقتصاد :
منابع غربی مدعی‌هستند که بیش از ۱۰۰سایت تسلیحات شیمیایی مشکوک پس از سقوط اسد همچنان در سوریه باقی مانده است. این عدد اولین تخمین در نوع خود است. از سوی دیگر، «سازمان منع تسلیحات شیمیایی» هم به دنبال ورود به سوریه برای ارزیابی آن چیزی است که از برنامه نظامی اسد باقی مانده است. این رقم بسیار بالاتر از ارقامی است که اسد تا پیش از سقوط به آن اذعان کرده بود. «مگا راجاگوپالان» در گزارش دیروز یکشنبه (۶ آوریل) در نیویورک‌تایمز نوشت، این سوءظن وجود دارد که این سایت‌ها در تحقیق، ساخت و ذخیره‌سازی سلاح‌های شیمیایی شرکت داشته‌اند. اسد در طول بیش از یک دهه جنگ داخلی از سلاح‌هایی مانند گاز سارین و کلر علیه شورشیان و غیرنظامیان سوری استفاده کرده بود.
از زمانی که شورشیان در سال گذشته اسد را سرنگون کردند، تعداد سایت‌ها و اینکه آیا آنها ایمن هستند یا خیر، یک معما بوده است. اکنون، این مواد شیمیایی آزمون بزرگی برای دولت موقت سوریه است که توسط گروه «هیئت تحریرالشام» رهبری می‌شود. این گروه توسط ایالات متحده به‌عنوان یک سازمان تروریستی معرفی شده اما منکر ارتباط خود با القاعده است. خطرات به‌دلیل مرگبار بودن این سلاح‌ها بالاست؛ به‌ویژه هنگامی که در مناطق پرجمعیت استفاده می‌شود. سارین، یک عامل اعصاب می‌تواند در عرض چند دقیقه باعث مرگ شود. کلر و گاز خردل، سلاح‌هایی که در جنگ جهانی اول استفاده شدند، چشم‌ها و پوست را می‌سوزاند و ریه‌ها را پر از مایع می‌کنند و ظاهرا مردم را در خشکی «آب می‌کند». کارشناسان نگران احتمال دسترسی گروه‌های شبه‌نظامی به تاسیسات تسلیحات شیمیایی هستند که امنیت ضعیفی دارند.
وزیر خارجه سوریه در یک بازدید غیرمنتظره در ماه مارس از مقر جهانی نظارت بر تسلیحات شیمیایی در لاهه گفت که دولت «هرگونه بقایای برنامه تسلیحات شیمیایی که تحت رژیم اسد توسعه‌یافته را نابود خواهد کرد» و با قوانین بین‌المللی همراهی خواهد کرد. کارشناسان محتاطانه نسبت به صداقت دولت جدید سوریه خوش‌بین هستند. به گفته افراد مطلع، دولت فعلی به تیمی از سازمان‌های نظارتی اجازه داد تا امسال وارد کشور شوند تا کار مستندسازی سایت‌ها را آغاز کنند. اما سوریه همچنان در یک نقطه مخاطره‌آمیز قرار دارد؛ زیرا در هفته‌های اخیر خشونت‌هایی در منطقه ساحلی بین نیروهای دولتی و گروه‌های همسو با اسد رخ داده است. به‌رغم وعده‌ها، دولت جدید هنوز سفیری را برای سازمان دیده‌بان منصوب نکرده است که این امر اولین گام کلیدی است که به‌عنوان نشانه‌ای از تعهد یک کشور تلقی می‌شود. وزارت دفاع سوریه از پاسخ‌گویی به پرسش‌های کتبی درباره این تسلیحات خودداری کرد و بدون ذکر جزئیات گفت که این پرسش‌ها در حیطه اختیارات این وزارتخانه نیست.
در سال‌های اولیه جنگ داخلی، دولت اسد مکان 27سایت را به «سازمان منع تسلیحات شیمیایی» (O.P.C.W) اعلام کرد که بازرسانی را برای بازدید و تعطیلی آنها فرستاد. اما اسد حداقل تا سال2018 به استفاده از تسلیحات شیمیایی ادامه داد و تحقیقات نشان داد که دولت او همچنان به واردات مواد اولیه شیمیایی ضروری ادامه داد. تخمین کنونی بیش از 100سایت از سوی سازمان دیده‌بان به‌دست آمده است و به تازگی در بین کارشناسان و تحلیلگران بین‌المللی «منع اشاعه» منتشر شده است. این سازمان گفت که بر اساس گفته‌های پژوهشگران خارجی، گروه‌های غیرانتفاعی و اطلاعاتی که کشورهای عضوش به اشتراک گذاشته‌اند، به این عدد رسیده است. به گفته محققان، کارکنان سابق این سازمان و دیگر کارشناسان، برخی سایت‌ها احتمالا در غارها یا مکان‌های دیگری پنهان شده‌اند که یافتن آنها با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای دشوار است. این مساله هم این احتمال را افزایش می‌دهد که برخی از سلاح‌ها در وضعیت ایمن قرار ندارند.
«رائد الصالح»، رهبر «دفاع مدنی سوریه» که به‌عنوان «کلاه‌سفیدها» هم شناخته می‌شود (یک گروه داوطلب که می‌گوید در همکاری با دولت می‌کوشد تا سایت‌های تسلیحات شیمیایی را نابود سازد) گفت: «مکان‌های زیادی وجود دارد که ما نمی‌دانیم؛ زیرا رژیم سابق به سازمان منع تسلیحات شیمیایی دروغ می‌گفت.» از سوی دیگر، «نیدال شیخانی» که «مرکز مستندسازی تخلفات شیمیایی سوریه» را رهبری می‌کند و سال‌ها با «سازمان منع تسلیحات شیمیایی» کار کرده است، می‌گوید که گروهش (بر اساس مصاحبه با دانشمندان دولتی سوریه که در اروپا زندگی می‌کنند) ده‌ها مکان جدید را شناسایی کرده که می‌توانند انبارهای تسلیحات شیمیایی یا سایت‌های تحقیقاتی سابق باشند.
یافتن و کنترل این سایت‌ها به دلایلی فراتر از امنیت مهم است. بازرسان همچنین می‌خواهند شواهدی را برای تحقیقات خود درباره استفاده مکرر اسد از سلاح‌های شیمیایی جمع‌آوری کنند. ناظران بین‌المللی، محققان مستقل و گروه‌های بشردوستانه سوری ده‌ها حمله را با هزاران نفر از جمله کودکان در میان قربانیان ثبت کرده‌اند. بدنام‌ترین آن حمله با گاز سارین در سال2013 به منطقه غوطه، حومه دمشق بود. سال گذشته، اسرائیل چندین تاسیسات رژیم سوریه را که در آن تسلیحات شیمیایی وجود داشت، بمباران کرد. اما مشخص نیست که آیا این حملات باعث نابودی سلاح‌های شیمیایی شده است یا خیر؟ شیخانی و دیگران گفتند که نگران این هستند که این بمباران‌ها فقط آلودگی محیطی ایجاد کرده و شواهد را از بین برده باشد. گروه‌های بین‌المللی امیدوارند که شواهد شیمیایی به پرسش‌های کلیدی درباره تحقیقات دولت اسد و کمک به محاکمه‌های بین‌المللی پاسخ دهد.
«ناتاشا هال»، یکی از اعضای ارشد مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی در واشنگتن گفت: «حملات اسرائیل که بلافاصله پس از سقوط اسد رخ داد احتمالا در برخی از این موارد تاثیری نداشته است و احتمالا تلاش‌ها برای پاسخ‌گو ساختن دولت سوریه را نیز پنهان نکرده است.» گاز سارین طبق قوانین بین‌المللی ممنوع است. قوانین برای سایر مواد شیمیایی مبهم‌تر است. به‌عنوان مثال، گاز کلر را می‌توان با استفاده از محصولات تمیزکننده معمول خانگی ایجاد کرد. این امر تنظیم فروش مواد متشکله‌اش را تقریبا غیرممکن می‌کند. به گفته یک شیمیدان ارشد سابق دولت سوریه که از ترس انتقام نخواست نامش فاش شود، برنامه تسلیحات شیمیایی سوریه با کمک صدها دانشمند دولتی که بسیاری از آنها در آلمان و سایر نقاط اروپا آموزش دیده بودند، در دهه1970 آغاز شد. این دانشمند در بخش سلاح‌های شیمیایی مرکز مطالعات و تحقیقات علمی ارتش کار می‌کرد. آن مرکز که تحت تحریم‌های بین‌المللی است، روی تسلیحات متعارف، شیمیایی و هسته‌ای کار می‌کرد.
او و دیگران گفتند بسیاری از دانشمندان در طول جنگ از کشور گریختند؛ اما برخی دیگر در سوریه باقی مانده‌اند. ایالات متحده بیش از 300فرد و نهاد را در ارتباط با برنامه تسلیحات شیمیایی سوریه تحریم کرده است. با وجود تضمین‌های دولت جدید، بازرسان تسلیحات در حال تعدیل خوش‌بینی خود هستند. آنها قبلا چنین تضمین‌هایی را در سوریه شنیده‌اند. سوریه برای اولین‌بار بیش از یک دهه پیش با خلاص شدن از شر سلاح‌های شیمیایی موافقت کرد. اما هنگامی که بازرسان کار خود را انجام می‌دادند، متقاعد شدند که اسد قصد ندارد اطلاعات کاملی درباره ذخایر خود فاش کند. کارمندان سابق می‌گویند که آنها همیشه از سوی دولت تحت فشار قرار می‌گرفتند. در یکی از اپیزودها در سال2014، بازرسان و کارکنان سوری در حال بررسی یک مکان احتمالی بودند که خودرویی در کاروان آنها با بمب کنار جاده‌ای برخورد کرد. دو سوری که در کاروان بودند، دولت را مقصر گمراه کردن خود و اطمینان از امن بودن مسیر معرفی کردند. سایر کارکنان به یاد می‌آورند که دائما می‌ترسیدند که دولت مکالمات آنها را شنود یا از آنها جاسوسی می‌کند.
دولت اسد همچنین حملاتی را که در آن از گاز سارین و کلر علیه مردم خود استفاده می‌کرد، پنهان می‌ساخت. در شهر زمالکا، در نزدیکی دمشق، روی سنگ قبرها نام بسیاری از ساکنان کشته‌شده در طول جنگ و تاریخ مرگ آنها مشخص شده است. در طرف دیگر گورستان، تپه‌ای از خاک تلنبارشده قرار دارد که اهمیت آن مشخص نیست. یک مقام محلی گفت که در آنجا بود که مردان، زنان و کودکان محلی که در سال2013 در یک حمله مشکوک با سلاح شیمیایی کشته شدند، دفن شده‌اند. این مقام گفت زمانی که دولت اسد شهر را در سال2017 بازپس گرفت، سنگ قبرها را برداشت و قبرها را پوشاند.
منبع: دنیای اقتصاد