همه بهانه‌های ناترازی

 این در حالی است که بررسی دقیق‌‌تر آمارها تصویر متفاوتی را نشان می‌دهد و حکایت از آن دارد که مقصر اصلی در جای دیگری پنهان شده است. طبق اعلام انجمن بلاک‌‌چین، سهم واقعی استخراج رمزارز در مصرف کل برق کشور تنها حدود 1.5 درصد است. این میزان حتی با احتساب بالاترین تخمین‌‌ها که 1700 مگاوات برای مصرف ماینرهاست، نمی‌تواند دلیل اصلی خاموشی‌‌های گسترده و ناترازی برق در کشور باشد. به عبارتی دیگر، تمرکز بر روی رمزارزها به عنوان عامل اصلی بحران انرژی، بیشتر شبیه انحراف افکار عمومی از مشکلات اساسی‌‌تر صنعت برق است.

 جدال ارقام و واقعیت‌‌ها

وزارت نیرو در دو سال گذشته حدود 230 هزار دستگاه ماینر غیرقانونی را کشف و ضبط کرده که توان مصرفی آنها معادل یک نیروگاه بزرگ با ظرفیت 800 مگاوات بوده است. برآوردها نشان می‌دهد هنوز بین 1000 تا 2000 مگاوات دیگر در نقاط مختلف کشور به‌‌صورت غیرمجاز فعالیت می‌‌کنند؛ اما نکته‌‌ای که کمتر به آن پرداخته می‌شود این است که استخراج غیرمجاز نتیجه سیاست‌های نادرست در برخورد با این فناوری نوظهور است. جالب اینجاست که از 730 مگاوات تقاضای مجاز برای استخراج رمزارز در کشور، حدود 250 مگاوات مورد موافقت قرار گرفته و از این میزان، تنها 5مگاوات آن فعال است. به عبارت دیگر، سیاست‌های سختگیرانه و برخوردهای قهری، فعالیت‌‌های قانونی را به سمت زیرزمین هدایت کرده است. فعالان این صنعت معتقدند اتخاذ سیاست‌های نادرست از سوی توانیر و وزارت نیرو سبب شده این فعالیت که می‌توانست مجاز انجام شود به فعالیتی غیرمجاز تبدیل شود.

 ریشه‌‌یابی بحران انرژی

کارشناسان انرژی معتقدند مشکل اصلی ناترازی برق در جای دیگری ریشه دارد. اتلاف قابل توجه انرژی در شبکه انتقال و توزیع، بهره‌‌وری پایین نیروگاه‌ها، سیاست‌های نامناسب قیمت‌‌گذاری، عدم سرمایه‌‌گذاری کافی در دهه‌های گذشته، افزایش مصرف بدون توسعه متناسب ظرفیت تولید، فرسودگی و ضعف شبکه انتقال برق، بی‌‌توجهی به طرح‌های بهینه‌‌سازی و بهره‌‌وری انرژی و صنایع پرمصرف و آسیب به محیط زیست از دلایل ایجاد این شرایط هستند. آمارها نشان می‌دهد کشور در سال گذشته با کمبود 19 هزار مگاواتی برق مواجه بوده که پیش‌‌بینی می‌شود امسال این عدد به 25 هزار مگاوات برسد. همچنین رشد مصرف برق سالانه حدود پنج درصد است. در مقایسه با این ارقام، حتی با فرض صحت ادعای 1700 مگاوات مصرفی ماینرها، این رقم تنها بخش کوچکی از مشکل را تشکیل می‌دهد.

 گره کور در زیرساخت‌‌ها

مشکلات زیرساختی شبکه انتقال نیز چالش بزرگی محسوب می‌شود. برخی نیروگاه‌ها با وجود داشتن ظرفیت تولید 900 مگاوات، به‌‌دلیل کمبود زیرساخت‌‌های انتقال، قادر به توزیع مناسب این برق نیستند. همچنین، عدم سرمایه‌‌گذاری کافی در نوسازی تجهیزات و بهبود شبکه انتقال، باعث تشدید مشکلات شده است. در چهار دهه گذشته، وزارت نیرو باید اقدامات مهمی در صنعت برق انجام می‌‌داد، اما این اتفاق نیفتاد. یکی از موضوعات، عقب ماندن تولید از مصرف است. موضوع دیگر سرمایه‌‌گذاری و توسعه خطوط انتقال و در آخر مشکل توزیع برق، از مهم‌ترین مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

 مبارزه بی‌‌امان در هرمزگان

مدیرعامل شرکت توزیع برق استان هرمزگان رمزارزها را بزرگ‌ترین چالش استفاده غیرمجاز از برق دانسته و اعلام کرده از تمامی ابزارهای قانونی برای برخورد جدی و قاطع با این پدیده استفاده می‌‌کند. وی استفاده از رمزارزهای غیرمجاز را خیانت به سایر مشترکان، سرقت انرژی و سرمایه بیت‌المال و همچنین آسیب‌‌زدن به شبکه برق کشور توصیف کرده است.

طبق آمار اعلام شده، استان هرمزگان در مجموع دارای 796 هزار مشترک است که از این تعداد 649 هزار مشترک خانگی، 95 هزار مشترک تجاری، 10 هزار مشترک کشاورزی، 38 هزار مشترک عمومی و اداری و 2600 مشترک صنعتی هستند. همین مدیر تاکید کرده که از تمامی مردم هرمزگان خواسته شده در صورت مشاهده استفاده غیرمجاز از برق برای استخراج رمزارز، سریعا موضوع را گزارش دهند و به حفظ و پایداری برق و رفع ناترازی‌‌ها کمک کنند.

 تضاد سیاست‌ها و تجربه جهانی

نکته قابل توجه این است که رویکرد صرفا تقابلی و برخورد قهری با صنعت استخراج رمزارز، بدون ایجاد بستر مناسب برای فعالیت قانونی، منجر به زیرزمینی شدن بیشتر این صنعت شده است. پیش‌‌تر برخی از مزارع قانونی استخراج رمزارز روشن بودند اما اکنون آنها هم خاموش شده‌‌اند. از پنج سال گذشته تاکنون، به صنعت استخراج هجمه‌های بسیاری وارد شده است. وقتی مسوولان با کمبود برق یا گاز مواجه می‌شدند، با مزارع قانونی استخراج رمزارز برخورد می‌‌کردند و برق آنها را قطع می‌‌کردند. مسلما این اقدام به افزایش استخراج غیرقانونی منجر شده است که غیرقابل رصد است. در سایر کشورها، سرمایه‌‌گذاران در کنار ایجاد نیروگاه، مزارع رمزارز هم تاسیس می‌‌کنند و دولت‌ها با ارائه تسهیلات به سرمایه‌‌گذاران، خود مشوق این فعالیت هستند. این در حالی است که در ایران، نگاه به این صنعت کاملا سلبی است.

 راهکارهایی برای عبور از بحران

برای حل بحران ناترازی برق، اصلاح سیاست‌های انرژی و قیمت‌‌گذاری، سرمایه‌‌گذاری در توسعه انرژی‌‌های تجدیدپذیر، اختصاص منابع برای نوسازی و بهبود راندمان شبکه انتقال، تفکیک شبکه صنعتی از خانگی و استفاده از گازهای فلر برای تولید برق پیشنهاد می‌شود. در زمینه انرژی‌‌های تجدیدپذیر، گام‌‌هایی برداشته شده است. یکی دیگر از اقدامات مهم جذب سرمایه‌های نقدی مردم و ایجاد جذابیت برای سرمایه‌‌گذاری بخش خصوصی واقعی در بحث گازهای فلر است. بخش خصوصی با جمع‌آوری این گازها و تبدیل آن به برق، می‌تواند گام مهمی در رفع ناترازی‌‌ها بردارد. همچنین در دولت چهاردهم وعده تولید 10 تا 30 هزار مگاوات انرژی خورشیدی داده شد، اما تاکنون مقدار بسیار کمی از این ظرفیت تحقق یافته است.

 هشدار ابربحران انرژی

کارشناسان معتقدند کشور شاید کمتر از دو سال وقت داشته باشد تا بحران انرژی را مدیریت کند.کمبود 25 هزار مگاواتی برق، رقم بسیار بزرگی است و میزان مصرف برق هرساله حدود پنج درصد افزایش پیدا می‌‌کند. اگر تمهیدات لازم از سوی وزارت نفت و نیرو اعمال نشود، بحران تبدیل به ابربحران می‌شود. در حال حاضر، خاموشی‌‌هایی که در فصل سرد سال اتفاق افتاد، گواهی بر این موضوع است و بیم خاموشی کامل نیز می‌‌رود. همچنین عدم‌‌النفع صنایع به علت قطعی برق و گاز بالاست و مشکلات اقتصادی بزرگی به وجود آمده است. اگر مدیریت بحران انرژی صورت نگیرد، این موضوع کشور را دچار مشکلات اقتصادی بیشتری خواهد کرد.

نیاز فوری تغییر رویکرد

در جمع‌‌بندی می‌توان گفت که اگرچه استخراج غیرمجاز رمزارز یکی از عوامل موثر در افزایش مصرف برق است، اما سهم آن در مقایسه با مشکلات ساختاری و مدیریتی صنعت برق ایران، بسیار محدود است. برای حل ریشه‌‌ای مشکل ناترازی برق، نیاز به اصلاحات ساختاری در حوزه تولید، انتقال و توزیع برق، بهبود بهره‌‌وری انرژی، اصلاح سیاست‌های قیمت‌‌گذاری و سرمایه‌‌گذاری جدی در توسعه زیرساخت‌‌هاست. همچنین، رویکرد مناسب در قبال صنعت استخراج رمزارز، قانونمندسازی و نظارت هوشمند به‌‌جای برخورد قهری است که می‌تواند ضمن کاهش فعالیت‌‌های غیرمجاز، به توسعه اقتصادی کشور نیز کمک کند.