سناریوهای تقاضای نفت تا ۲۰۵۰
دنیای اقتصاد – حمید ملازاده :
در دهه‌های اخیر، نفت به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع انرژی جهان، نقشی حیاتی در رشد اقتصادی، صنعت و زندگی روزمره انسان‌ها ایفا کرده‌است، بااین‌حال با توجه به تغییرات اقلیمی، پیشرفت فناوری‌های انرژی‌های تجدیدپذیر و سیاست‌های جهانی برای کاهش انتشار گازهای گلخانهای، آینده نفت به‌عنوان «طلای‌سیاه» مورد تردید قرار گرفته‌است. این نوشته به بررسی آینده تقاضای جهانی نفت تا سال۲۰۵۰ و تاثیرگذاری انرژی بر ارزش این منبع طبیعی می‌پردازد.
بــر اســاس پیش‌بینی‌های موسسات معتبر از جمله گلدمن‌ساکس و آژانس بین‌المللی انرژی، تقاضای جهانی نفت در سال‌های آینده همچنان روند افزایشی خواهدداشت، اما نرخ رشد آن ممکن است کاهش یابد. به‌عنوان مثال، بانک استاندارد چارترد پیش‌بینی‌کرده؛ رشد تقاضای نفت در سال2025 به یکمیلیون و 400هزار بشکه در روز خواهد رسید که نشان‌دهنده کاهش نسبت به سال‌های قبل است. سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) نیز در گزارش ژانویه 2025 خود، پیش‌بینی‌کرده تقاضای جهانی نفت در سال2025 به میزان یکمیلیون و 400هزار بشکه در روز افزایش یابد. این افزایش عمدتا به رشد تقاضا در کشورهای غیر‌عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی(OECD) نسبت داده می‌شود، همچنین آژانس بین‌المللی انرژی(IEA) در گزارش فوریه 2025 خود اعلام‌کرده؛ انتظار می‌رود عرضه جهانی نفت در سال2025 به 104میلیون و 500هزار بشکه در روز برسد که نشان‌دهنده افزایش یکمیلیون و 600هزار بشکه‌‌‌‌‌ای نسبت به سال‌قبل است. این افزایش عمدتا به تولیدکنندگان غیر‌اوپک نسبت داده می‌شود.
گذار انرژی و تاثیر آن بر نفت
گذار انرژی به‌معنای حرکت از سوخت‌های فسیلی به سمت منابع انرژی پاک و تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی، بادی و هیدروژن است. این گذار تحت‌تاثیر عوامل زیر قرار دارد:
تغییرات اقلیمی: افزایش دمای زمین و پیامدهای ناشی از آن، کشورها را مجبور به کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی کرده‌است. توافق‌نامه پاریس در سال2015، هدف محدود‌کردن افزایش دمای زمین را تعیین کرد که مستلزم کاهش قابل‌‌‌‌‌توجه مصرف نفت است.
پیشرفت فناوری: فناوری‌های جدید مانند خودروهای الکتریکی، باتری‌های پیشرفته و سیستم‌های ذخیره‌سازی انرژی، وابستگی به نفت را کاهش می‌دهند. بر اساس گزارش بلومبرگ(BloombergNEF)، تا سال2040، بیش از 50درصد خودروهای فروخته‌‌‌‌‌شده در جهان الکتریکی خواهند بود.
سیاست‌های دولتی: بسیاری از کشورها سیاست‌هایی برای ممنوعیت فروش خودروهای بنزینی و دیزلی تا سال‌های 2030 تا 2040 تصویب کرده‌اند. به‌عنوان‌‌‌‌‌مثال، اتحادیه اروپا قصد دارد تا سال2035 فروش خودروهای جدید با موتور احتراق داخلی را ممنوع کند. پیش‌بینی تقاضای نفت تا سال2050 تحت‌تاثیر عوامل متعددی مانند رشد اقتصادی، پیشرفت فناوری‌های انرژی پاک، سیاست‌های اقلیمی و تغییرات در الگوهای مصرف انرژی قرار دارد.
بر اساس سناریوهای مختلف، آینده تقاضای نفت تا سال2050 به‌صورت زیر پیش‌بینی می‌شود:
1. سناریوی پایه(استمرار روند فعلی): در این سناریو، فرض بر این است که روندهای کنونی اقتصادی و فناوری بدون تغییرات عمده ادامه یابند و سیاست‌های اقلیمی به‌صورت کامل اجرا نشوند. بر اساس گزارش اوپک، تقاضای جهانی نفت تا سال2029 به 112میلیون بشکه در روز خواهد رسید‌که نسبت به میزان کنونی 10میلیون بشکه افزایش نشان می‌دهد، همچنین اوپک پیش‌بینی‌کرده تا سال2050، تقاضای جهانی نفت 18میلیون بشکه در روز افزایش خواهدیافت.
2. سناریوی گذار انرژی سریع: در این سناریو، با اجرای کامل سیاست‌های اقلیمی و پیشرفت سریع فناوری‌های انرژی پاک، تقاضای نفت تا سال2050 بهشدت کاهش می‌‌‌‌‌یابد. به‌عنوان مثال، آژانس بین‌المللی انرژی(IEA) در گزارش «چشم‌‌‌‌‌انداز انرژی جهانی 2023» پیش‌بینی‌کرده که تقاضای جهانی برای نفت، گاز و زغال‌سنگ ممکن است تا سال2030 به اوج خود برسد و سپس کاهشی شود. این پیش‌بینی نشان‌دهنده تغییرات قابل‌‌‌‌‌توجه در مصرف سوخت‌های فسیلی است، اما برخی کارشناسان معتقدند؛ این کاهش برای دستیابی به اهداف توافق پاریس کافی نیست.
3. سناریوی توسعه پایدار: در این‌سناریو، تقاضای نفت به‌‌‌‌‌طور کامل از بین نمی‌‌‌‌‌رود، اما نقش آن به‌عنوان یک منبع انرژی حاشیه‌‌‌‌‌ای محدود می‌شود و نفت بیشتر در صنایع پتروشیمی و تولید مواد اولیه استفاده خواهدشد. بر اساس پیش‌بینی‌های اوپک، تقاضای نفت در کشورهای درحال‌توسعه مانند هند، آفریقا و خاورمیانه افزایش خواهد یافت، درحالی‌که در کشورهای توسعه‌‌‌‌‌یافته ممکن است کاهش یابد، همچنین انتظار می‌رود که سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در تامین انرژی جهانی افزایش یابد، اما نفت همچنان به‌عنوان یک منبع انرژی مهم باقی خواهد ماند. در مجموع، پیش‌بینی تقاضای نفت تا سال2050 بهشدت وابسته به نحوه اجرای سیاست‌های اقلیمی، سرعت پیشرفت فناوری‌های انرژی پاک و تغییرات در الگوهای مصرف انرژی است، درحالی‌که برخی سناریوها نشان‌دهنده کاهش تقاضای نفت هستند، برخی دیگر افزایش تقاضا را پیش‌بینی می‌کنند. این تنوع در پیش‌بینی‌‌‌‌‌ها نشان‌دهنده عدم‌قطعیت‌‌‌‌‌های موجود در مسیر آینده انرژی جهانی است.
دیدگاه‌های متفاوت درباره تقاضا
پیش‌بینی‌‌‌‌‌ها درباره تقاضای نفت در سال2050 متفاوت است. به‌عنوان‌‌‌‌‌مثال، شرکت اکسون‌‌‌‌‌موبیل پیش‌بینی‌کرده؛ تقاضای جهانی نفت تا سال2050 بالای 100میلیون بشکه در روز باقی خواهد ماند و هشدار داده کاهش سرمایه‌گذاری در سوخت‌های فسیلی می‌تواند منجر به شوک شدید قیمت انرژی شود. از سوی دیگر، آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی‌کرده تقاضای جهانی نفت، گاز و زغال‌سنگ ممکن است تا سال2030 به اوج خود برسد، همچنین اوپک تخمین‌زده که تقاضای نفت تا سال2050 به 120میلیون بشکه در روز خواهد رسید‌که نشان‌دهنده افزایش تقاضا است.
تاثیر بر اقتصاد کشورهای نفتی
کشورهای وابسته به درآمدهای نفتی مانند ایران، عربستان‌سعودی و روسیه با چالش‌های جدی مواجه خواهند شد. کاهش تقاضای نفت می‌تواند منجر به کاهش درآمدهای دولت‌ها، کاهش ارزش ذخایر نفتی و افزایش بیکاری در بخش انرژی شود. برای مقابله با این چالش‌ها، کشورهای نفتی نیازمند تنوع‌‌‌‌‌بخشی به اقتصاد خود و سرمایه‌گذاری در بخش‌های دیگر مانند انرژی‌های تجدیدپذیر، فناوری و خدمات هستند. برای مقابله با چالش‌ها، کشورهای نفتی در مواجهه با کاهش تقاضای جهانی نفت مجبور به اتخاذ سیاست‌های ویژه‌ای خواهند شد. سرمایه‌گذاری در بخش‌های غیرنفتی مانند فناوری، گردشگری و کشاورزی می‌تواند وابستگی به نفت را کاهش دهد. این امر با توسعه فناوری‌های نوین، ترویج کسب‌وکارهای سبز و اصلاح یارانه‌های نفتی محقق می‌شود.
سرمایه‌گذاری در انرژی‌های پاک مانند خورشیدی و بادی می‌تواند به ایجاد اشتغال و کاهش انتشار گازهای گلخانهای کمک کند. بهبود نظام مالیاتی، کاهش یارانه‌های انرژی و تقویت بخش‌خصوصی از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند به کاهش وابستگی به نفت کمک کنند. برای مثال، جداسازی درآمد نفت از بودجه‌دولت و استفاده از آن برای سرمایه‌گذاری‌های مولد می‌تواند به پایداری اقتصادی منجر شود. توجه به آموزش و پرورش، توسعه مهارت‌ها و حمایت از پژوهش‌های کاربردی می‌تواند زمینه‌‌‌‌‌ساز رشد بخش‌های غیرنفتی و کاهش وابستگی به نفت باشد. کشورهایی که روی نیروی انسانی متخصص سرمایه‌گذاری کرده‌اند، توانسته‌‌‌‌‌اند اقتصاد متنوع‌‌‌‌‌تری ایجاد کنند. با تقویت تولیدات داخلی و بهبود کیفیت محصولات، می‌توان به بازارهای بین‌المللی نفوذ کرد و منابع درآمدی جدیدی ایجاد کرد. حمایت از کارآفرینی، تسهیل قوانین کسب‌وکار و ارائه تسهیلات مالی می‌تواند به رشد بخش‌خصوصی و کاهش وابستگی به نفت منجر شود. بخش‌خصوصی پویا می‌تواند موتور محرک اقتصاد و ایجاد اشتغال باشد. مشارکت در پروژه‌های بین‌المللی، تبادل فناوری و جذب سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند به تنوع‌‌‌‌‌بخشی اقتصاد و کاهش وابستگی به نفت کمک کند. این همکاری‌ها می‌توانند انتقال دانش و فناوری را تسهیل‌کرده و فرصت‌های جدیدی ایجاد کنند.
منبع: دنیای اقتصاد