سایه استهلاک بر کارخانهها
دنیای اقتصاد – سلیل صبیحان :
رشد سالانه استهلاک در صنایع کارخانهای ایران در سال ۱۳۹۸ بیش از رشد سالانه سرمایه‌گذاری در این صنایع شده است. براساس گزارش مرکز پژوهش‌‌‌های توسعه و آیندهنگری وابسته به سازمان برنامه و بودجه، تقریبا در تمامی سال‌های ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۷ سرمایه‌گذاری اسمی انجام‌شده در صنایع کارخانهای کشور روند صعودی داشته، ولی در سال ۱۳۹۸ این روند کاهشی شده است. به نظر می‌رسد علت تغییر روند سرمایه‌گذاری اسمی در سال ۱۳۹۸ تشدید تحریمها و مشخص شدن اثر آنها بر سرمایه‌گذاری صنایع بوده است.
کاهش سرمایه‌گذاری در سال 1398در حالی رخ داده که میزان استهلاک در این سال افزایش قابلتوجهی پیدا کرده است. اقتصاددانان معتقدند عدم‌جبران به‌موقع استهلاک در صنایع کشور می‌‌‌تواند طی سال‌های آتی به کاهش موجودی سرمایه که یکی از نهاده‌‌‌های تولید است منجر شود. کاهش در موجودی سرمایه می‌‌‌تواند یکی از اصلی‌‌‌ترین موانع رسیدن به رشد اقتصادی باثبات باشد.
مرکز پژوهش‌‌‌های توسعه و آیندهنگری گزارشی با عنوان «برآورد و تحلیل روند موجودی سرمایه در صنایع کارخانهای ایران» منتشر کرده است. این پژوهش با هدف برآورد موجودی سرمایه برای فعالیت‌‌‌های صنعتی صنایع و به عبارت دقیق‌تر برآورد و محاسبه موجودی سرمایه در هر یک از کدهای دورقمی فعالیت‌‌‌های صنعتی طی دوره 1381 تا 1389 انجام شده است. در این پژوهش از داده‌‌‌های کارگاه‌‌‌های صنعتی 10نفر کارکن به بالای مرکز آمار ایران براساس سیستم طبقه‌‌‌بندی آیسیک استفاده شده است. موجودی سرمایه یکی از مهم‌ترین شاخص‌‌‌های اقتصادی است که میزان سرمایه‌گذاری انباشته‌‌‌شده در بخش‌های اقتصادی را نشان می‌دهد. صنایع کارخانهای به عنوان یکی از موتورهای رشد و توسعه اقتصادی، نیازمند تحلیل دقیق وضعیت موجودی سرمایه برای برنامه‌‌‌ریزی هستند.
متوسط رشد سالانه 18درصدی در سرمایه‌گذاری
براساس گزارش مرکز توسعه و آیندهنگری، سرمایه‌گذاری ناخالص در صنایع کارخانهای ایران روندی افزایشی اما همراه با نوسان داشته است. این روند نشان‌‌‌دهنده رشد قابل‌‌‌توجه در برخی سال‌ها، به‌‌‌ویژه حوالی سال 1397 است. بررسی روند سرمایه‌گذاری ناخالص صنایع کارخانهای طی سال‌های 1381 تا 1398 نشان می‌دهد، متوسط نرخ رشد سالانه این متغیر حدود 18درصد بوده است. بررسی رشد سرمایه‌گذاری ناخالص در صنایع کارخانهای کشور (18درصد) طی 18سال مورد بررسی و مقایسه آن با متوسط تورم سالانه ثبت‌شده توسط بانک‌مرکزی (16.9درصد) و مرکز آمار (16درصد)، نشان می‌دهد که با وجود تورم و تحریم به صورت میانگین در هر سال، سرمایه‌گذاری مثبتی در این صنایع انجام شده است.
بررسی آمارها نشان می‌دهد، سرمایه‌گذاری ناخالص کل صنعت کارخانهای در کشور از حدود 2هزار و 200میلیارد تومان در سال 1381 به حدود 25هزار و 700میلیارد تومان در سال 1396 رسیده است. پس از آن سرمایه‌گذاری ناخالص یک جهش را ثبت کرده و در سال 1397 به رقم 64هزار میلیارد تومان رسیده است. البته در سال بعد از آن یعنی سال 1398 (که آخرین سال مورد بررسی است) کاهش داشته و به رقم 51هزار و 600میلیارد تومان رسیده است. این شاخص در سال‌های 1381 تا 1387 نرخ رشد متوسط سالانه 30.6درصدی و در سال‌های 1388 تا 1390 نرخ رشد 0.8درصدی و طی سال‌های 1391 تا 1396 نرخ رشد سالانه 15.7درصدی داشته است.
تفاوت سرمایه‌گذاری خالص و ناخالص
سرمایه‌گذاری خالص، به میزان پولی گفته می‌شود که در اقتصاد پس از کسر استهلاک از سرمایه‌گذاری ناخالص، صرف دارایی‌‌‌های سرمایه‌‌‌ای می‌شود. در واقع، این شاخص نشان‌‌‌دهنده میزان سرمایه‌گذاری واقعی برای توسعه ظرفیت تولیدی است. زمانی‌‌‌که سرمایه‌گذاری ناخالص به‌‌‌طور قابلتوجهی بیش از استهلاک باشد، سرمایه‌گذاری خالص مثبت خواهد بود؛ به این معنا که ظرفیت تولید در حال گسترش است. در مقابل، اگر میزان استهلاک از سرمایه‌گذاری ناخالص پیشی بگیرد، سرمایه‌گذاری خالص منفی می‌شود که نشان‌‌‌دهنده کاهش ظرفیت تولیدی است؛ موضوعی که می‌‌‌تواند در بلندمدت، بنگاه‌‌‌های اقتصادی را با چالش‌‌‌های جدی مواجه کند. این اصل نه‌تنها در مورد شرکت‌های کوچک، بلکه برای کل اقتصاد نیز صادق است.
تداوم سرمایه‌گذاری برای پایداری تولید در اقتصاد ضروری است. البته میزان سرمایه‌گذاری در صنایع مختلف، متفاوت است. به‌‌‌عنوان نمونه، صنایع تولیدی و کارخانهای معمولا به سرمایه‌گذاری بیشتری نسبت به بخش‌‌‌هایی مانند کالاهای مصرفی نیاز دارند. بنابراین، مقایسه سرمایه‌گذاری خالص تنها زمانی معنا‌‌‌دار است که شرکت‌ها در یک بخش یا صنعت فعالیت داشته باشند. به عقیده تحلیلگران، حداقل سطح سرمایه‌گذاری لازم برای جلوگیری از کاهش سرمایه، برابر با مجموع استهلاک سالانه است.
افزایش فاصله سرمایه‌گذاری خالص و ناخالص
بررسی داده‌‌‌های مربوط به سرمایه‌گذاری طی سال‌های 1381 تا 1398 نشان می‌دهد، فاصله میان سرمایه‌گذاری خالص و ناخالص در حال افزایش است و حتی طی سال‌های آخر بررسی این تفاوت شتاب گرفته است. براساس گزارش مرکز توسعه و آیندهنگری، تفاوت میان سرمایه‌گذاری خالص و ناخالص در صنایع کارخانهای منتخب کشور در سال‌های 1396 و 1397 به ترتیب 6هزار و 7هزار میلیارد تومان گزارش شده و در سال 1398 رشد بیشتری پیدا کرده، به طوری که به 9هزار و 600میلیارد تومان رسیده است. به عقیده تحلیلگران، افزایش فاصله بین سرمایه‌گذاری ناخالص و خالص نشان می‌دهد که بخش زیادی از سرمایه‌گذاری‌‌‌ها صرف جبران استهلاک و حفظ ظرفیت موجود شده است. این وضعیت می‌‌‌تواند به کاهش موجودی سرمایه در بخش صنعت منجر شود که یکی از موانع اصلی در مسیر دستیابی به رشد اقتصادی پایدار و فزاینده است.
منبع: دنیای اقتصاد