رمزگشایی از پازل نفتی چین
دنیای اقتصاد – حمید ملازاده :
در ماه‌های ابتدایی سال۲۰۲۵، آمار‌های رسمی و تحلیل‌های بازار نشان‌دهنده آن است که واردات نفت‌خام چین رشد نسبتا ملایمی داشته؛ اما این رشد، به‌‌‌‌‌رغم ظاهر مثبت خود، حامل پیام‌‌‌‌‌های چندگانه‌‌‌‌‌ای درباره وضعیت واقعی تقاضای انرژی در دومین اقتصاد بزرگ جهان است.
در ماه آوریل، واردات نفت‌خام چین به رقم 11میلیون و 690هزار بشکه در روز رسید. این عدد هرچند در نگاه اول چشمگیر به‌نظر می‌رسد، اما در مقایسه با ماه مارس که واردات به 12میلیون بشکه در روز رسیده بود، کاهشی معادل 3درصد را نشان می‌دهد، با این‌حال در مقایسه سالانه، یعنی نسبت به آوریل 2024، افزایش 8درصدی ثبت‌شده که از منظر آماری قابل‌توجه بوده و ممکن است در نگاه نخست به‌عنوان نشانه‌‌‌‌‌ای از بهبود اقتصادی یا افزایش مصرف داخلی تفسیر شود. با نگاهی دقیق‌تر به روند چهارماهه نخست سال، میانگین روزانه واردات نفت‌خام چین در این بازه به 11میلیون و 830هزار بشکه در روز رسیده‌است.
این عدد در مقایسه با مدت مشابه سال2024 تنها افزایشی معادل نیم‌درصد را نشان می‌دهد؛ رقمی که بسیار ناچیزتر از آن است که بتوان آن را دال بر یک تغییر ساختاری یا جهش در تقاضای انرژی دانست، از این‌رو بسیاری از تحلیلگران معتقدند؛ رشد مشاهده‌‌‌‌‌شده در میزان واردات نفت‌خام چین نه حاصل افزایش واقعی مصرف سوخت در داخل کشور، بلکه ناشی از خریدهای فرصت‌‌‌‌‌طلبانه پالایشگاه‌ها و شرکت‌های بازرگانی چینی از منابعی است که به دلیل تحریم‌های بین‌المللی، نفت خود را با تخفیف عرضه می‌کنند؛ از جمله ایران و روسیه و ونزوئلا. این خریدها با هدف انباشت ذخایر استراتژیک و تجاری صورت‌گرفته و اغلب به‌دلیل پیش‌بینی افزایش محدودیت‌های آینده در عرضه نفت یا نوسانات قیمت در بازار جهانی انجام شده‌است. به‌‌‌‌‌عبارت دیگر، آنچه در ظاهر به‌عنوان افزایش واردات نفت دیده می‌شود، بیشتر بازتاب رفتار احتیاطی و هوشمندانه چین در مواجهه با شرایط ژئوپلیتیک ناپایدار است تا شاخصی از رونق اقتصادی یا افزایش تقاضای مصرف‌کنندگان داخلی؛ در واقع چین همچنان در حال استفاده از فرصت‌های ژئوپلیتیک برای به‌‌‌‌‌دست آوردن نفت ارزان و تقویت امنیت انرژی خود است، بدون آنکه این موضوع لزوما به‌‌‌‌‌معنای افزایش واقعی مصرف سوخت در صنایع، حمل‌ونقل یا بخش خانگی باشد.
منابع اصلی واردات
افزایش اخیر در واردات پکن عمدتا به دلیل خرید نفت‌خام با تخفیف از ایران و روسیه است. واردات دریایی چین از روسیه در آوریل یک‌‌میلیون و 380هزار بشکه در روز و در مارس یک‌‌میلیون و 220هزار بشکه در روز بود که قوی‌‌‌‌‌ترین دو ماه از اکتبر 2023 تاکنون محسوب می‌شود. واردات از ایران در آوریل به 743هزار بشکه در روز رسید که نسبت به مارس(یک‌‌میلیون و 390هزار بشکه در روز) کاهش داشته‌است. تحریم‌های جدید آمریکا در مارس و آوریل 2025 بر برخی پالایشگاه‌های کوچک چینی تاثیرات قابل‌توجهی در تامین نفت ایران داشت. این تحریم‌ها نه‌تنها واردات این پالایشگاه‌ها را کاهش، بلکه تاثیر بازدارنده‌‌‌‌‌ای بر پالایشگاه‌های مستقل بزرگ‌تر داشت و منجر به کاهش کلی در خرید نفت‌خام ایران در آوریل شد.
انباشت استراتژیک
یکی از نکات کلیدی در تحلیل رفتار اخیر چین در بازار جهانی نفت‌خام، تفکیک میان واردات و مصرف واقعی است. برخلاف آنچه ممکن است در نگاه اول از افزایش واردات برداشت شود، داده‌های دقیق نشان می‌دهند که این افزایش ارتباطی با رشد مصرف سوخت در داخل کشور ندارد. آمار‌ها حاکی از آن هستند که بخش عمده‌ای از نفت وارداتی مازاد در ماه‌های مارس و آوریل سال2025 نه به چرخه تولید یا مصرف تزریق‌شده، بلکه مستقیما به مخازن ذخایر استراتژیک و تجاری چین روانه شده‌است. در ماه مارس، مازاد نفت که با تفریق میزان واردات و تولید داخلی از ظرفیت پالایش کشور محاسبه می‌شود، به رقم چشمگیر یک‌‌میلیون و 740هزار بشکه در روز رسید؛ سطحی که از ژوئن 2023 تاکنون سابقه نداشته و نشان‌دهنده شتابی جدی در ذخیره‌سازی است. این روند، بنا به شواهد موجود، در ماه آوریل نیز ادامه یافته‌است.
تحلیلگران بازار بر این باورند که چین با بهره‌‌‌‌‌گیری از قیمت‌های پایین جهانی و استفاده از فرصت دسترسی به نفت‌‌‌‌‌های تحریمی – به‌ویژه از سوی ایران و روسیه – به‌صورت هدفمند و سازمان‌‌‌‌‌یافته اقدام به انباشت نفت کرده‌است؛ در واقع پالایشگاه‌های چینی با نگاهی بلندمدت و استراتژیک، نه بر مبنای نیاز فوری بازار داخلی، بلکه با درنظرگرفتن آینده‌‌‌‌‌ای مبهم و پرریسک در حوزه انرژی جهانی، خریدهای خود را انجام می‌دهند. آنها با درک این واقعیت که احتمال تشدید تحریم‌های غرب علیه دو کشور اصلی تامین‌‌‌‌‌کننده نفت تخفیفی برای چین، یعنی ایران و روسیه، در ماه‌های آتی وجود دارد، تصمیم گرفته‌‌‌‌‌اند که هم‌اکنون و پیش از پیچیده‌‌‌‌‌تر‌شدن شرایط ژئوپلیتیک، مخازن خود را پر کنند. این راهبرد به روشنی نشان‌دهنده اولویت یافتن امنیت انرژی بلندمدت برای چین بر تامین نیازهای روزمره و فوری است.
چشم‌‌‌‌‌انداز آینده
درحالی‌که بازار جهانی نفت در سال2025 با نوسانات شدیدی دست‌وپنجه نرم می‌کند، چین نیز به‌عنوان بزرگ‌ترین واردکننده نفت‌خام جهان، در معرض تصمیمات پیچیده و چندوجهی قرار دارد. قیمت‌های جهانی نفت در ماه‌های اخیر تحت‌فشار مضاعف قرارگرفته‌‌‌‌‌اند؛ از یک‌‌‌‌‌سو، افزایش تولید و عرضه از سوی کشورهای عضو ائتلاف اوپک‌‌‌‌‌پلاس باعث‌شده که تعادل بازار به‌‌‌‌‌نفع عرضه برهم بخورد و از سوی دیگر، نگرانی‌ها درباره آینده رشد اقتصادی جهان و رکود احتمالی، تمایل به خرید در سطح جهانی را کاهش داده‌است.
علاوه‌بر این عوامل بنیادین، بازگشت دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا به عرصه سیاست و احتمال اجرای مجدد سیاست‌های حمایت‌‌‌‌‌گرایانه تجاری از سوی ایالات‌متحده، فضای مبادلات جهانی را به‌‌‌‌‌شدت مبهم و پرریسک کرده‌است. تنش‌های ناشی از این سیاست‌ها، از جمله اعمال تعرفه‌‌‌‌‌ها و محدودیت‌های تجاری، می‌تواند هم بر حجم تجارت‌جهانی و هم بر جریان نفت تاثیر منفی بگذارد. این مجموعه از عوامل باعث‌شده تا هرچند قیمت نفت کاهش‌یافته و شرایط برای خرید بیشتر فراهم‌شود، پالایشگاه‌های چینی با احتیاط بیشتری نسبت به گذشته عمل کنند.
برخلاف دوره‌‌‌‌‌های پیشین که کاهش قیمت نفت به‌‌‌‌‌سرعت به افزایش خرید چین منجر می‌شد، این‌بار عدم‌قطعیت در چشم‌‌‌‌‌انداز اقتصادی و بلاتکلیفی در رژیم‌‌‌‌‌های تحریمی، پالایشگاه‌ها را به سمتی سوق داده که به‌‌‌‌‌جای واکنش‌های سریع، با رویکردی محافظه‌‌‌‌‌کارانه‌‌‌‌‌تر وارد عمل شوند، در نتیجه افزایش واردات اخیر نباید به‌‌‌‌‌اشتباه به‌عنوان نشانه‌‌‌‌‌ای از رشد تقاضای داخلی در چین تفسیر شود، بلکه این روند بیشتر بازتابی از یک سیاست انباشت استراتژیک در پاسخ به عوامل ژئوپلیتیک و اقتصادی ناپایدار است. چشم‌‌‌‌‌انداز آینده رفتار خرید چین در بازار نفت بیش از هر چیز به تحولات سیاسی جهانی، ادامه یا رفع تحریم‌ها علیه ایران و روسیه، روند رشد اقتصاد جهانی و توانایی پالایشگاه‌های چینی در مدیریت محدودیت‌های بین‌المللی بستگی دارد.
اگر شرایط به‌‌‌‌‌سمت افزایش ریسک‌های ژئوپلیتیک و محدودیت در عرضه پیش برود، احتمالا شاهد ادامه انباشت نفت در چین خواهیم بود، اما اگر فضای اقتصادی به‌‌‌‌‌سمت رکود یا کاهش مصرف داخلی سوق پیدا کند، ممکن است این روند با توقف یا حتی کاهش همراه باشد. آنچه مسلم است، نقش چین به‌عنوان بازیگری کلیدی در معادلات آینده انرژی، همچنان پررنگ باقی خواهد ماند.
منبع: دنیای اقتصاد