رد پای انتظارات تورمی ایرانیان در آمارهای پولی
اکوایران: بررسی آمار ۵۲ ساله سهم پول و شبه پول از نقدینگی نشان می‌دهد از نیمه دهه ۹۰ ، به مرور سهم پول از نقدینگی افزایش یافته که علت آن را می‌توان نااطمینانی اقتصادی در جامعه عنوان کرد.
به گزارش اکوایران، آمار سهم پول و شبه پول از نقدینگی در 52 سال گذشته نشان می‌دهد در دهه 70 سهم پول از نقدینگی بالا بوده که علت آن را می‌توان رونق اقتصادی و عدم علاقه مردم به بلوکه کردن پول در حساب‌های بانکی عنوان کرد. به مرور با افزایش نرخ بهره بانکی و کاهش رونق اقتصادی سهم پول از نقدینگی کاهش یافت تا اینکه در نیمه دهه 90 به کمترین سطح خود رسید. از نیمه دهه 90 تا کنون سهم پول از نقدینگی به مرور در حال افزایش بوده که علت آن را می‌توان افزایش نااطمینانی اقتصادی و بازدهی بالای بازارهای موازی عنوان کرد.
نقدینگی به مجموع پول در گردش و سپرده‌های بانکی گفته می‌شود و شامل دو مؤلفه اصلی، پول و شبه‌پول است. سهم این دو بخش از نقدینگی، تاثیر مهمی بر تورم، سرمایه‌گذاری و سیاست‌های پولی دارد.
پول شامل اسکناس، مسکوکات و سپرده‌های دیداری (سپرده‌هایی که در هر لحظه قابلیت برداشت دارند) است. این بخش از نقدینگی بیشترین تاثیر را بر تقاضای کل و تورم دارد، زیرا سرعت گردش آن بالاست و به‌سرعت وارد چرخه مبادلات اقتصادی می‌شود. افزایش سهم پول در نقدینگی معمولاً نشان‌دهنده کاهش نرخ بهره، افزایش انتظارات تورمی و رشد تقاضای مصرفی است.
شبه‌پول شامل سپرده‌های مدت‌دار و سرمایه‌گذاری‌های بانکی است که نقدشوندگی کمتری نسبت به پول دارد. افزایش سهم شبه‌پول در نقدینگی معمولاً به افزایش تمایل مردم به نگهداری سپرده‌های بلندمدت، کاهش انتظارات تورمی و ثبات بیشتر در بازارهای مالی اشاره دارد. زمانی که نرخ سود بانکی جذاب باشد، افراد ترجیح می‌دهند دارایی‌های خود را در بانک‌ها نگهداری کنند و این موضوع می‌تواند از افزایش تقاضای مصرفی و تورم جلوگیری کند.
در اقتصادهای با نقدینگی بالای پول، احتمال افزایش تورم و نوسانات بازار بیشتر است، درحالی‌که سهم بیشتر شبه‌پول نشان‌دهنده سیاست‌های پولی انقباضی و کنترل تورم است. بانک مرکزی با استفاده از ابزارهایی مانند تغییر نرخ بهره و تنظیم سیاست‌های اعتباری می‌تواند ترکیب پول و شبه‌پول را مدیریت کند.
بنابراین، بررسی ترکیب پول و شبه‌پول در نقدینگی، به درک بهتر وضعیت اقتصادی و اتخاذ سیاست‌های مناسب برای حفظ ثبات و رشد پایدار کمک می‌کند.
دهه 90، دهه نااطمینانی‌های اقتصادی در ایران
همانطور که گفته شد سهم پول و شبه پول از نقدینگی می‌تواند هم به دلیل رونق بسیار و هم به دلیل نااطمینانی تغییرات شدید داشته باشد. برای مثال در ابتدای دهه 60 با آغاز جنگ ایران و عراق ، سطح نااطمینانی در اقتصاد ایران افزایش یافت به همین دلیل نگهداری پول در سپرده‌های بلندمدت عملا بی‌معنا بود. در این مدت سهم پول از نقدینگی به زیر 50 درصد رسید. در سال 63 یعنی در نیمه جنگ ایران و عراق سهم پول از نقدینگی، کمترین سطح خود یعنی 42.8 درصد را تجربه کرد. پس از با پایان جنگ، به مرور سهم شبه پول افزایش یافت اما همچنان سطح پول از نقدینگی بالا بود.
در دهه‌های 70 و 80 به دلیل رونق اقتصادی، سهم پول از نقدینگی همچنان بالا بود اما در همین سال‌ها به دلیل افزایش نرخ بهره به مرور سهم شبه پول بیشتر و بیشتر می‌شد. در این سال‌ها به دلیل رونق کسب و کارها، نگهداری پول به صورت سپرده‌های بلندمدت از معنا افتاده بود و مردم سعی داشتند پول خود را بلوکه نکنند.
در دهه 90 و با اوج گیری سیاست‌های انقباضی بانک مرکزی، نرخ بهره بانکی به شدت افزایش یافته و سهم شبه پول به اوج خود رسید. در این سال‌ها تمایل مردم به نگهداری پول در حساب‌های بلندمدت در اوج خود قرار داشت. برای مثال در سال 96 سهم شبه پول از نقدینگی تا سطح 87.3 درصد رشد کرد. در همین سال‌ها بود که نرخ تورم در ایران نیز تک رقمی شد.
با خروج ترامپ از برجام و افزایش نااطمینانی در اقتصاد ایران، به مرور پول از سپرده‌های بلندمدت خارج شده و به بازارهای دیگر سرازیر شد. با بحران‌های متعدد نیمه دوم این دهه مانند کرونا، افزایش قیمت بنزین و بحران بازار سرمایه به مرور سهم پول از نقدینگی افزایش یافت. این روند پس از اتمام دهه 90 نیز ادامه یافت تا اینکه بر اساس آخرین آمارهای بانک مرکزی، در بهمن ماه سال 1403، سهم پول از نقدینگی به 25.2 درصد افزایش پیدا کرد. این سهم بالاترین در یک دهه پیش از خود بوده است.
منبع: اکو ایران