حذف رقیب از میدان: اردوغان و رویای قدرت مطلق
اردوغان که سال‌هاست با شعار “ثبات و امنیت” قدرت خود را توجیه کرده، حالا با بزرگ‌ترین موج ناآرامی در بیش از یک دهه اخیر روبه‌روست.
باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهسا حنیفه – تظاهرات سراسری در ترکیه که از 19 مارس 2025 (28 اسفند 1403) با بازداشت اکرم امام‌اوغلو، شهردار استانبول و رقیب اصلی رجب طیب اردوغان، آغاز شد، حالا وارد پنجمین روز خود شده و شهرهای بزرگ این کشور را به میدان نبردی میان مردم و نیروهای امنیتی تبدیل کرده است.
خیابان‌های خشمگین: از آنکارا تا ازمیر در آتش اعتراض
تظاهرات پنج روز گذشته، تنها یک اعتراض به بازداشت امام‌اوغلو نیست؛ بلکه فریادی علیه سال‌ها سرکوب، تورم افسارگسیخته و بی‌عدالتی است. در آنکارا، دانشجویان دانشگاه خاورمیانه با برافراشتن پرچم‌های ترکیه و تصاویر مصطفی کمال آتاتورک، بنیان‌گذار جمهوری سکولار، خواستار بازگشت به ارزش‌های دموکراتیک شده‌اند. در ازمیر، کارگران و زنان با شعار “ترکیه مال ماست، نه اردوغان” به خیابان‌ها آمدند. حتی در شهرهای محافظه‌کار شرق ترکیه، نشانه‌هایی از نارضایتی دیده می‌شود؛ چیزی که برای اردوغان که پایگاه سنتی‌اش را در این مناطق دارد، زنگ خطری جدی است. دولت در پاسخ، تظاهرات را در سه شهر بزرگ استانبول، آنکارا و ازمیر ممنوع اعلام کرده و تاکنون بیش از 53 نفر را بازداشت کرده است.
اردوغان در آخرین سخنرانی خود این اعتراضات را “تروریسم خیابانی” خواند و هشدار داد که “ترکیه تسلیم این آشوب نخواهد شد. “، اما این تهدید‌ها نتوانسته معترضان را عقب براند. اوزگور اوزل، رهبر CHP، در تجمعی عظیم در مقابل شهرداری استانبول اعلام کرد که “300 هزار نفر” در این اعتراضات شرکت کرده‌اند و این تنها آغاز راه است. او اردوغان را متهم کرد که با این اقدامات، “آخرین نفس‌های دموکراسی ترکیه را خفه می‌کند. “
از دموکراسی رقابتی تا دیکتاتوری آشکار: اردوغان و پروژه قدرت مطلق
اردوغان که از سال 2003 بر مسند قدرت تکیه زده، در دو دهه گذشته گام‌به‌گام نهاد‌های دموکراتیک ترکیه را تحت کنترل خود درآورده است. سرکوب رسانه‌ها، زندانی کردن روزنامه‌نگاران، تسلط بر قوه قضائیه و محدود کردن احزاب مخالف، بخشی از استراتژی او برای حفظ قدرت بوده است. اما بازداشت امام‌اوغلو، نقطه عطفی در این مسیر به شمار می‌رود. او که در انتخابات محلی 2019 توانست حزب عدالت و توسعه (AKP) را در استانبول و آنکارا شکست دهد، به نمادی از امید برای مخالفان تبدیل شده بود. حالا با حذف او، اردوغان نه تنها یک رقیب سیاسی را کنار زده، بلکه پیامی روشن به مردم فرستاده است: هیچ صدایی جز صدای او در ترکیه جایی ندارد.
قمار پرخطر اردوغان: دیکتاتوری یا سقوط؟
به‌نظر می‌رسد که اردوغان با حذف امام‌اوغلو و تشدید سرکوب، به قدرت مطلق نزدیک‌تر شده است، اما این پیروزی ظاهری ممکن است بهای سنگینی داشته باشد. ترکیه که اقتصادی شکننده و وابسته به سرمایه‌گذاری خارجی دارد، در همین چند روز شاهد سقوط 12 درصدی ارزش لیر و کاهش شدید شاخص بورس استانبول بوده است.
بانک مرکزی این کشور مجبور شد با تزریق میلیارد‌ها دلار از ذخایر ارزی، جلوی فروپاشی بیشتر لیر را بگیرد. تحلیلگران معتقدند که افزایش خودکامگی اردوغان می‌تواند سرمایه‌گذاران خارجی را فراری دهد و بحران اقتصادی را که با تورم 39 درصدی دست‌به‌گریبان است، عمیق‌تر کند.
از سوی دیگر، این اقدامات پیامد‌های منطقه‌ای هم دارد. هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، چندی پیش در اظهاراتی تهدیدآمیز به ایران هشدار داده بود که “اگر به شیشه دیگران سنگ بزنید، به شیشه شما هم سنگ می‌زنند. ” حالا که ترکیه خود در ناآرامی به سر می‌برد، این سخنان به بومرنگی تبدیل شده که به سوی اردوغان بازمی‌گردد.
برخی معتقدند که تشدید بحران داخلی می‌تواند موقعیت ترکیه را در معادلات منطقه‌ای تضعیف کند و حتی تلاش‌های این کشور برای پایان دادن به درگیری با کرد‌ها را به خطر بیندازد؛ تلاش‌هایی که پس از اعلام آتش‌بس یک‌جانبه PKK در ماه گذشته، امیدی برای صلح ایجاد کرده بود.
آینده‌ای در لبه تیغ: آیا اردوغان سقوط می‌کند؟
ترکیه امروز در نقطه‌ای ایستاده که هر تصمیم اردوغان می‌تواند سرنوشتش را تغییر دهد. او دو راه پیش رو دارد: سرکوب بیشتر یا عقب‌نشینی.
گزینه اول که تاکنون دنبال کرده، با ممنوعیت تظاهرات در 12 شهر و بازداشت بیش از 300 نفر در چهار روز گذشته ادامه یافته است. اما این راه، هزینه‌های سنگینی دارد. گزارش‌ها حاکی از آن است که نیروهای پلیس و ارتش، که ماه‌ها حقوق معوقه دریافت نکرده‌اند، از سرکوب مردم خسته شده‌اند و نشانه‌هایی از نافرمانی در میان آنها دیده می‌شود. اگر این نارضایتی به شورش داخلی منجر شود، اردوغان حتی حمایت آخرین پایگاهش را هم از دست خواهد داد.
گزینه دوم، آزادی امام‌اوغلو و برگزاری انتخابات زودهنگام است؛ چیزی که مخالفان و حتی برخی اعضای AKP خواستارش شده‌اند. اما این انتخاب برای اردوغان که 71 سال دارد و از نظر جسمی و سیاسی فرسوده شده، به معنای پذیرش شکست است. او که سال‌ها با شعار “ترکیه قوی” قدرت را حفظ کرده، حالا با کشوری روبه‌روست که نه قوی است، نه آرام.
امام‌اوغلو، حتی از زندان، به نمادی از مقاومت بدل شده و حمایت جهانی را جلب کرده؛ از تظاهرات ترک‌تبار‌ها در برلین تا پیام همبستگی امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه.
اگر تظاهرات که از 19 مارس آغاز شده، ادامه یابد و فشار‌های اقتصادی و بین‌المللی تشدید شود، اردوغان ممکن است چاره‌ای جز تسلیم نداشته باشد. اما اگر بتواند این طوفان را پشت سر بگذارد، ترکیه به دیکتاتوری تمام‌عیاری بدل خواهد شد که دیگر نه از دموکراسی، نه از ثبات، اثری باقی نخواهد ماند.
اما، تاریخ نشان داده که خودکامگان یا با خشم مردم فرو می‌ریزند یا با سرکوب، لحظه‌ای دیگر نفس می‌کشند. اردوغان کدام راه را انتخاب خواهد کرد؟ پاسخ این پرسش، در روز‌های پیش رو روشن خواهد شد، اما آنچه مسلم است، این است که ترکیه دیگر آن کشور دیروز نیست و در آستانه تحولی عظیم قرار گرفته است.
منبع: باشگاه خبرنگاران جوان