تحلیل مذاکرات ایران و آمریکا پس از دور دوم و سناریوهای پیش رو
مذاکرات اخیر ایران و ایالات متحده، که در سال 2025 با میانجی‌گری عمان و در شهرهای مسقط و رم برگزار شده، نقطه عطفی در روابط پرتنش دو کشور به شمار می‌رود.
این گفت‌وگوها، که به‌صورت غیرمستقیم و با حضور نمایندگان ارشد مانند عباس عراقچی (وزیر امور خارجه ایران) و استیو ویتکاف (فرستاده ویژه دونالد ترامپ) انجام شده، نشان‌دهنده تلاش دو طرف برای یافتن راه‌حلی دیپلماتیک در میان اختلافات عمیق است. در این تحلیل، به بررسی زمینه‌های مذاکرات، نتایج به‌دست‌آمده، چالش‌ها و چشم‌انداز آینده می‌پردازیم.
زمینه‌های مذاکرات
مذاکرات اخیر در شرایطی آغاز شد که ایران با بحران‌های اقتصادی ناشی از تحریم‌های گسترده آمریکا و فشارهای منطقه‌ای مواجه است.
از سوی دیگر، دولت دوم دونالد ترامپ، که از ژانویه 2025 فعالیت خود را آغاز کرده، با هدف دستیابی به توافقی «قوی‌تر از برجام» وارد این گفت‌وگوها شده است.
برخلاف دوره قبلی ریاست‌جمهوری ترامپ (2017-2021) که با خروج از برجام و اعمال سیاست «فشار حداکثری» همراه بود، رویکرد کنونی او به‌نظر می‌رسد متعادل‌تر است، با تأکید بر دیپلماسی به‌جای اقدام نظامی فوری.
این تغییر رویکرد ممکن است ناشی از فشارهای داخلی آمریکا برای پرهیز از درگیری نظامی جدید در خاورمیانه و همچنین نیاز ایران به کاهش تحریم‌ها برای بهبود وضعیت اقتصادی باشد.
عمان، به‌عنوان میانجی سنتی در روابط ایران و غرب، نقش کلیدی در تسهیل این مذاکرات ایفا کرده است. حمایت کشورهای منطقه‌ای مانند عربستان سعودی، کویت و قطر از این گفت‌وگوها نیز نشان‌دهنده تمایل منطقه به کاهش تنش‌ها و دستیابی به ثبات است.
نتایج به‌دست‌آمده از مذاکرات ایران و آمریکا
تاکنون، مذاکرات در دو دور اصلی در مسقط و رم برگزار شده و نتایج زیر قابل‌توجه است:
ایجاد فضای دیپلماتیک مثبت: هر دو طرف مذاکرات را «سازنده» و «محترمانه» توصیف کرده‌اند. کاخ سفید گفت‌وگوهای ویتکاف و عراقچی را «بسیار مثبت» خوانده و ایران نیز از فضای احترام متقابل سخن گفته است. این لحن، در مقایسه با تهدیدهای پیشین، نشانه‌ای از تمایل به ادامه گفت‌وگوها است.
تمرکز بر برنامه هسته‌ای: ایران موفق شده مذاکرات را به موضوع هسته‌ای محدود کند و از ورود به مسائل حساس دیگر مانند برنامه موشکی یا حمایت از گروه‌های منطقه‌ای جلوگیری کند. این دستاورد استراتژیک برای تهران محسوب می‌شود، زیرا از پیچیده‌تر شدن مذاکرات جلوگیری کرده است.
توافق بر ادامه مذاکرات: دو طرف توافق کرده‌اند که گفت‌وگوها در سطح کارشناسی و سپس در سطح ارشد در مسقط ادامه یابد. این نشان‌دهنده تعهد به فرآیند دیپلماتیک است.
عقب‌نشینی نسبی آمریکا از مواضع حداکثری: گزارش‌هایی از وال‌استریت‌ژورنال و نیویورک‌تایمز حاکی از آن است که آمریکا از خواسته اولیه خود برای برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران عقب‌نشینی کرده و به‌دنبال توافقی است که غنی‌سازی ایران را محدود کند.
نقش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی: حضور رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، در رم و مشاوره‌های او نشان‌دهنده تلاش برای گنجاندن نظارت بین‌المللی در هر توافق احتمالی است.
با این حال، مذاکرات هنوز به توافق نهایی منجر نشده و اختلافات کلیدی، به‌ویژه بر سر سطح غنی‌سازی اورانیوم و زمان‌بندی رفع تحریم‌ها، پابرجاست.
چالش‌های پیش‌رو در مذاکرات ایران و آمریکا
اختلاف بر سر غنی‌سازی: ایران غنی‌سازی اورانیوم را حق خود می‌داند و آن را خط قرمز اعلام کرده، در حالی که آمریکا خواستار توقف کامل یا محدودیت شدید آن است. این موضوع همچنان مانع اصلی توافق است.
فشارهای منطقه‌ای و بین‌المللی: اسرائیل، به رهبری بنیامین نتانیاهو، به‌شدت با هرگونه توافق با ایران مخالف است و گزارش‌هایی از طرح‌ریزی حملات نظامی مستقل توسط تل‌آویو وجود دارد. این فشارها می‌تواند مذاکرات را تضعیف کند.
انتظارات اقتصادی در ایران: افکار عمومی ایران، که تحت فشار تورم و کاهش ارزش پول ملی است، انتظار دارد مذاکرات به رفع سریع تحریم‌ها منجر شود. تداوم تحریم‌ها بدون نتایج ملموس می‌تواند به نارضایتی داخلی دامن بزند.
سیاست داخلی آمریکا: برخی جمهوری‌خواهان و لابی‌های ضدایرانی در کنگره ممکن است توافق احتمالی را تضعیف کنند، به‌ویژه اگر آن را به‌اندازه کافی سخت‌گیرانه ندانند.
ضرب‌الاجل‌های غیرواقعی: اظهارات ترامپ مبنی بر دادن مهلت دو ماهه به ایران برای توافق، می‌تواند مذاکرات را تحت فشار زمانی قرار دهد و به بن‌بست منجر شود.
چشم‌انداز آینده مذاکرات ایران و آمریکا
با وجود پیشرفت‌های اولیه، مذاکرات ایران و آمریکا همچنان در مسیری سنگلاخ قرار دارد. تحلیلگران معتقدند که انگیزه‌های دو طرف – نیاز ایران به رفع تحریم‌ها و تمایل آمریکا به پرهیز از جنگ – احتمال توافق را افزایش داده است. فرشته پزشک، تحلیلگر روابط بین‌الملل، می‌گوید: «لحن محترمانه و ادامه گفت‌وگوها نشانه مثبتی است، اما هنوز زود است که مذاکرات را موفقیت‌آمیز بدانیم.»
سناریوهای محتمل عبارتند از:
توافق محدود: توافقی که غنی‌سازی ایران را تحت نظارت بین‌المللی محدود کند و بخشی از تحریم‌ها را به‌صورت مرحله‌ای لغو کند. این سناریو محتمل‌ترین گزینه است، اما نیازمند انعطاف از هر دو طرف است.
بن‌بست دیپلماتیک: اگر اختلافات بر سر غنی‌سازی یا تحریم‌ها حل نشود، مذاکرات ممکن است متوقف شود، که می‌تواند به تشدید تنش‌ها یا حتی اقدام نظامی منجر شود.
توافق جامع: دستیابی به توافقی گسترده‌تر از برجام، که شامل محدودیت‌های دائمی بر برنامه هسته‌ای ایران و رفع کامل تحریم‌ها باشد، بعید به‌نظر می‌رسد، اما در صورت موفقیت، می‌تواند روابط دو کشور را بازتعریف کند