گروه بریکس چیست؟ | چه کشورهایی عضو بریکس هستند؟

بریکس (BRICS) گروهی متشکل از قدرتهای نوظهور جهانی است که سعی دارد تا نقش و نفوذ کشورهای در حال توسعه در نظام مالی جهانی را بدون دخالت و تحمیل قدرتهای غربی افزایش دهد. ایران به طور رسمی در 11 دیماه سال 1402 به این گروه پیوست تا با گسترش روابط تجاری و کاهش اثرات تحریمی، وضعیت و جایگاه اقتصادی و سیاسی خود را بهبود ببخشد. در ادامه به بررسی تاریخچه، اهداف و اعضای گروه بریکس خواهیم پرداخت؛ پس با ما همراه باشید.
گروه بریکس چیست؟
بریکس (BRICS) نام یکی گروه بین المللی به رهبری قدرتهای نوظهور اقتصادی است. نام این گروه با حروف ابتدایی 5 کشور نخست ایجاد کننده آن یعنی 5 کشور برزیل (Brazil)، روسیه (Russia)، هند (India)، چین (China) و آفریقای جنوبی (South Africa) ابداع شده است.
این کشورها با داشتن منابع طبیعی و انسانی بالا، نفوذ بالایی در اقتصاد بینالمللی دارند. هدف این گروه اعمال همکاریهای چندجانبه و ایجاد تغییرات مثبت در نظم جهانی است. میتوان گفت که نشستهای سالانه بریکس و ایجاد نهادهایی مانند بانک توسعه جدید، به تقویت موقعیت کشورهای در حال توسعه و کاهش وابستگی آنها به دلار آمریکا در عرصه بینالمللی کمک بهسزایی میکند.
چه کشورهایی عضو بریکس هستند؟
گروه بریکس محدود به پنج کشور اصلی آن نشد و به مرور، بسیاری از کشورهای دیگر هم تمایل خود را برای پیوستن به این گروه اعلام کردند.
در سال 2024 پنج کشور دیگر نیز به این گروه اضافه شدند. این پنج کشور عبارتند از:
- ایران (Iran)
- اتیوپی (Ethiopia)
- امارات متحده عربی (United Arab Emirates)
- عربستان سعودی (Saudi Arabia)
- مصر (Egypt)
همچنین کشور اندونزی (Indonesia) به تازگی و در سال 2025 به این گروه اضافه شده است.
لیست کشورهای عضو شده در بریکس در جدول زیر آمده است.
چین | روسیه |
هند | آفریقای جنوبی |
برزیل | ایران |
عربستان سعودی | امارات متحده عربی |
اندونزی | مصر |
– | اتیوپی |
کدام کشورها به عنوان شریک به بریکس پیوستهاند؟
طبق دستوری که از طریق اعلامیه ژوهانسبورگ مورد توافق قرار گرفت، رهبران بریکس در اجلاس کازان روسیه در سال 2024 ایجاد دستهای از کشورها یا اعضای شریک بریکس را تصویب کردند. در حال حاضر 10 کشور شریک بریکس عبارتند از:
- بلاروس (Belarus)
- بولیوی (Bolivia)
- کوبا (Cuba)
- قزاقستان (Kazakhstan)
- مالزی (Malaysia)
- نیجریه (Nigeria)
- تایلند (Thailand)
- اوگاندا (Uganda)
- ازبکستان (Uzbekistan)
- ویتنام (Vietnam)
این کشورها با اعضای بریکس و شرکای خود تلاش میکنند تا در راستای همکاری جنوب-جنوب (South–South cooperation) و توسعه پایدار، همگرایی آن با منافع گروه را تقویت کنند.
تاریخچه شکل گیری بریکس چیست؟
تاریخچه شکل گیری بریکس به سال 2001 بازمیگردد، زمانی که پس از واقعه 11 سپتامبر، آمریکا میزبان یک جنگ غافلگیر کننده در افغانستان شد. هدف آمریکا از آغاز چنین جنگی، دموکراسی و جنگ علیه تروریسم بود. در همین زمان و با آغاز جنگ، اقتصاد بین المللی دستخوش تغییراتی گسترده مانند افزایش تقاضا برای مواد معدنی و انرژی شد.
در ادامه و به دنبال این وقایع، جیم اونیل (Jim O’Neill) که یکی از کارفرمایان موسسه مالی گلدمن ساکس بود، طی یک پیشبینی کلان اقتصادی به پتانسیلهای اقتصادی کشورهای بریک [(BRIC) مخفف 4 کشور برزیل (Brazil)، روسیه (Russia)، هند (India) و چین (China)] اشاره کرد. پیشبینی او اینگونه بود که این چهار اقتصاد نوظهور تا سال 2050 به قدرتهای برتر اقتصادی جهان تبدیل خواهند شد. انتشار این گزارش در جامعه بین المللی سر و صدای زیادی به پا و زمینه را برای همکاریهای بیشتر بین این 4 کشور ایجاد کرد.
سرانجام در 16 ژوئن سال 2009، سران کشورهای بریک در یکاترینبورگ روسیه اولین نشست رسمی خود را برگزار کردند. حدود یک سال بعد و در سال 2010، آفریقای جنوبی (South Africa) نیز به این گروه پیوست و نام گروه بریک به بریکس (BRICS) تغییر یافت.
جالبترین نکتۀ تشکیل گروه بریکس این است که ایده اولیه تشکیل آن به وسیله یک شرکت خدمات مالی و بانکداری آمریکایی مطرح شد در حالی که روابط پولی و تجاری این گروه در مقابل اقتصاد غرب یعنی آمریکا و اروپا قرار میگیرد.
نشستهای بریکس کجا برگزار میشود؟
سالانه سران کشورهای عضو بریکس با برگزاری جلسات، اهداف و چشم اندازهای خود را مطرح میکنند. علاوه بر این هر کشور به مدت یک سال ریاست این اتحادیه را بر عهده میگیرد تا اولویتها را تعیین کرده و میزبان اجلاس باشد. برای مثال در حال حاضر و در سال 2025، برزیل میزبانی اجلاس گروه بریکس را بر عهده دارد.
اهداف بریکس چیست؟
برخی از مهمترین اهداف بریکس که سالانه به طور مشترک مورد بررسی قرار میگیرند، در موارد زیر خلاصه میشوند:
گسترش حضور در سازمانهای جهانی: بریکس با ایجاد جبههای متحد از دیدگاههای اقتصادی نوظهور در نهادهای چندجانبه، میکوشد تا وابستگی این کشورها را به غرب کمرنگتر کند. گفتنی است گروه بریکس، هم به دنبال اصلاح نهادهای موجود، مانند گسترش شورای امنیت سازمان ملل، و هم به دنبال تشکیل بلوکهای مذاکرهکننده در درون این نهادها است. برای مثال، بسیاری از کشورهای بریکس با محکومیت جنگ روسیه در اوکراین توسط سازمان ملل مخالفت کردند و یا به دنبال مواضع مشترک در مورد برنامه هستهای ایران و یا درگیریها در افغانستان، غزه، لیبی و سوریه بودهاند.
هماهنگی سیاستهای اقتصادی: بحران مالی سال ۲۰۰۸ کشورهای بریکس را به شدت تحت تاثیر قرار داد و این گروه را وا داشت تا بر هماهنگی اقتصادی در مسائلی مانند سیاستهای تعرفهای، محدودیتهای صادرات منابع حیاتی و حتی سرمایهگذاری تأکید کنند. به عنوان مثال، با ایجاد هماهنگی در سیاستهای اقتصادی این کشورها در طی 20 سال، جریان سرمایهگذاری مستقیم خارجی (FDI) سالانه در کشورهای بریکس از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۱ بیش از چهار برابر شده است.
کاهش وابستگی به دلار آمریکا: رهبران کشورهای عضو بریکس که به دلیل اعمال تحریمها و تعرفههای سنگین غرب از سلطه دلار در معاملات جهانی ناراضی هستند، سعی میکنند تا با دلارزدایی، تجارت بین المللی خود را با ارزهای محلی یا حتی یک ارز مشترک بالقوه انجام دهند.
ایجاد یک سیستم مالی جایگزین: بانک توسعه جدید (NDB) برای تقلید از بانک جهانی و ترتیبات ذخیره مشروط (CRA) برای تقلید از صندوق بینالمللی پول (IMF) در نظر گرفته شده است. اعضای بریکس امیدوارند که مؤسسات وامدهی جایگزین بتوانند همکاری و تبادل منابع، فناوری و دانش بین کشورهای در حال توسعه را تقویت کرده و وابستگی به منابع مالی سنتی مانند دلار را کم رنگ کنند.
آیا بریکس جایگزینی برای غرب خواهد شد؟
از اهداف اصلی بریکس میتوان به ایجاد یک بلوک قدرتمند اقتصادی و سیاسی و کاهش وابستگی به دلار و نهادهای مالی کشورهای غربی اشاره کرد. اما این به معنای جایگزینی کامل این گروه با غرب نیست.
به عبارت دیگر، بریکس نوعی نیروی موازی است که به دنبال ایجاد نظم، تعادل و تنوع در نظام اقتصادی و سیاسی جهانی است. به عقیده بسیاری از تحلیلگران، وابستگیهای متقابل تجاری، اهداف و ساختارهای اقتصادی کشورهای عضو بریکس و کشورهای غربی، دلیلی محکم برای جایگزین نبودن این گروهِ به دنبال نظم جهانی چند قطبی برای غرب است.
واکنش آمریکا در مقابل اقدامات بریکس
کاملا طبیعی است که تشکیل چنین گروهی با مخالفتهای شدید آمریکا و سایر کشورهای غربی مواجه شود. به عقیده رئیسجمهور فعلی آمریکا، دونالد ترامپ، گروه بریکس برای ضربه زدن به منافع آمریکا ایجاد شده است.
او همچنین مدعی شده است که به زودی علیه هر کشوری که عضو گروه بریکس باشد، تعرفههای ۱۰ درصدی اعلام خواهد کرد. ترامپ پیشتر نیز تهدید کرده بود که اگر کشورهای بریکس ارز جدیدی ایجاد کنند یا از ارز دیگری به جای دلار حمایت کنند، با تعرفه ۱۰۰ درصدی مواجه خواهند شد.
به عقیده برخی از کارشناسان، اعمال این تعرفهها بیشتر از ترساندن کشورهای شریک یا عضو بریکس، روابط آمریکا با شرکای تجاریاش را تیره کرده و زنجیرههای تأمین جهانی را با عدم قطعیت مواجه میسازد.
مزایای اقتصادی عضویت ایران در بریکس
عضویت ایران در بریکس از منظر اقتصادی مزایای متعددی از جمله موارد زیر دارد:
توسعه تجارت با اعضای بریکس: کشورهای عضو بریکس، بازاری با بیش از ۳ میلیارد نفر جمعیت را در اختیار ایران میگذارند. این جمعیت حدود نیمی از کل جمعیت کره زمین را تشکیل میدهد. در نتیجه با حضور بازارهای جدید، ایران میتواند صادرات خود را در عرصههای معدنی، پتروشیمی، محصولات کشاورزی و صنایع دستی افزایش دهد.
دست یافتن به منابع مالی جدید: یکی دیگر از مهمترین مزایای عضویت ایران در بریکس، قابلیت بهرهمند شدن از منابع مالی بانک توسعه جدید بریکس است. از آنجایی که با تشدید تحریمهای بینالمللی، دسترسی ایران به منابع مالی جهانی محدود شده است، بانک توسعه جدید بریکس میتواند در نقش یک منبع مهم برای تأمین مالی پروژههای زیرساختی کشور واقع شود.
کاهش اثرات تحریم: پیوستن ایران در بریکس و مقابله با تحریمهای یکجانبه یکی دیگر از مزایای عضویت ایران در بریکس به شمار میآید. سیستم پرداخت بریکس پی (BRICS Pay) که راهی جدید برای دور زدن تحریمهای مالی و بانکی است، امکان انجام مبادلات تجاری با سایر کشورها را تسهیل کند. همچنین عضویت ایران در بریکس میتواند راهکاری برای کاهش تاثیرات منفی بر بورس ایران در اثر تحریمهای آمریکا باشد.
مزایای سیاسی عضویت ایران در بریکس
مزایای سیاسی که ایران از عضویت در بریکس بهره میبرد، در موارد زیر خلاصه میشود:
افزایش نفوذ بینالمللی: حضور در بریکس به عنوان یک گروه قدرتمند جهانی، موقعیت ایران را در عرصه بینالمللی تقویت میکند و به کشور اجازه میدهد نقش فعالتری در شکلدهی به نظم آینده جهان برخلاف توقعات آمریکا داشته باشد.
برقراری ارتباطات جدید ژئوپلتیکی: بریکس فرصتی تازه برای ایران است تا پیوندهای ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی خود را با قدرتهای نوظهور جهانی تقویت کند. این امر به طور قطع موقعیت استراتژیک ایران را هم در منطقه و هم در جهان ارتقا میدهد.