بازار فرابورس چیست و چه تفاوتی با بورس دارد؟

احتمالا شما هم نام بازار فرابورس زیاد به گوشتان خورده باشد، بازاری که به عنوان یکی از انواع بازارهای بورس در ایران فعالیت می‌کند و البته تفاوت‌هایی با بورس اوراق بهادار دارد. در این مقاله می‌خواهیم بدانیم فرابورس چیست و چه تفاوتی با بورس دارد؟

بورس و فرابورس ، گزینه‌هایی جذاب برای سرمایه‌گذاران

چند سالی است که اغلب مردم بنا به شرایط اقتصادی، جهت حفظ ارزش سرمایه خود دست به فعالیت‌های اقتصادی و شبه اقتصادی می‌زنند که در این بین یکی از بهترین روش‌ها، ورود به بازار سرمایه است. بورس و فرابورس هر دو زیر مجموعه‌ای از بازار سرمایه هستند.

همین اول بطور خلاصه می‌توان گفت شرکت‌هایی که شرایط پذیرش در بازار بورس اوراق بهادار را ندارند، در بازار فرابورس به معامله سهام خود می‌پردازند. برای ورود به بحثِ تفاوت این دو بازار سرمایه، ابتدا بهتر است هر یک از این دو را بشناسیم.

بازار بورس چیست؟

اقتصاددانان، در تعریف بورس، آن را بازاری می‌دانند که قیمت‌گذاری و خرید و فروش کالا و اوراق بهادار در آن انجام می‌شود. در ایران و در بحث آموزش بورس ما سه نوع بازار بورسی داریم: بورس اوراق بهادار، بورس کالا و بورس انرژی.

به بورسی که در آن دارایی ‌های مالی یا به عبارتی دارایی‌های کاغذی (اسنادی مثل سهام و اوراق مشارکت) معامله می‌شود، بورس اوراق بهادار؛ و به بورسی که در آن ثروت‌های واقعی یا محصولات فیزیکی خرید و فروش می‌شود، بورس کالا اطلاق می‌شود. بورس انرژی هم به عنوان یک بورس کالایی است که امکان انجام معاملات حامل‏‌های انرژی و اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای مذکور در آن وجود دارد.

البته مدل دیگری از بورس نیز به اسم بورس ارز رایج است که اگرچه در ایران این بورس راه نیافتاده است، اما باید بدانید که در آن‌جا، ارز رایج سرزمین‌ها معامله می‌‌شود.

در مقاله «آشنایی با سرمایه گذاری در بازار بورس» مفصلا درمورد اینکه بورس چیست و چه ساز و کاری دارد صحبت کردیم.

تعریف بازار فرابورس چیست؟

دومین بازار سرمایه ایران با نام فرابورس به انگلیسی: Over the Counter Market (به اختصار OTC) در ابتدای آبان‌ماه سال 1387 با مجوز شورای عالی بورس شکل گرفت.

فرابورس همانند بورس یک بازار است که در آن سهام شرکت‌ها خرید و فروش شده و براساس عرضه و تقاضا قیمت گذاری می‌شود. با این تفاوت که به دلیل راحت‌تر بودن فرایند پذیرش و خرید و فروش در آن، شرکت‌‌های کوچک هم می‌توانند سهام خود را در بازار سرمایه عرضه کنند.

مهم ترین وظیفه فرابورس ایران، ساماندهی و هدایت طیف وسیعی از بنگاه های اقتصادی به منظور تامین مالی از طریق بازار سرمایه است؛ از این رو رویه های پذیرش شرکت ها و تنوع شرایط پذیرش به گونه ای در فرابورس رقم خورده است که شرکت ها با احراز حداقل شرایط و در سریع ترین زمان ممکن، امکان ورود به بازار را داشته و بتوانند از تمامی مزایای شرکت های پذیرفته شده در بازار اوراق بهادار استفاده کنند.

فرابورس به عنوان یکی از ارکان بازار سرمایه کشور، ابزارهای تامین مالی متنوعی را برای بنگاه های اقتصادی فراهم آورده و بر اساس شرایط فعالیت هر بنگاه، گزینه های مناسبی را به منظور بهره مندی حداکثری از مزایای بازار سرمایه پیشنهاد می کند.

وجود فرابورس موجب یکپارچه شدن و هدایت قسمتی از بازار سرمایه که زمینه ورود به بورس اوراق بهادار را ندارند یا می‌خواهند سریع‌تر به بازار ورود پیدا کنند، شده است. راحت‌تر بودن شرایط پذیرش در این بازار سبب شده دوره زمانی پذیرش شرکت‌ها کاهش یابد.

قابل ذکر است که سازمان بورس اوراق بهادار به عنوان نهاد ناظر بر فعالیت‌های مالی و عملیاتی شرکت‌های بورس، فرابورس و بورس کالا نظارت کامل دارد.

فرابورس برای عرضه و نقل و انتقال اوراق بهادار، هفت بازار با نام‌های بازار یک، بازار دو، بازار سه(عرضه)، بازار ابزار نوین مالی، بازار پایه و بازار شرکت‌های کوچک و متوسط دارد که در ایران بازار یک، دو و پایه رایج هستند.

آیا خرید سهام در بازار بورس و فرابورس تفاوتی دارد؟

خرید و فروش در بورس به واسطه کارگزاران (نقش نماینده خریدار و یا فروشنده) که متولی اصلی انجام خرید و فروش در این بازار محسوب می شوند انجام می‌گردد،

در فرابورس نیز کارگزاران مسئولیت انجام خرید و فروش‌ها را بر عهده دارند. در این بازار کارگزاران حکم واسطه بین خریدار و فروشنده داشته و کلیه معاملات سهام و اوراق بهادار در فرابورس از طرف آن‌ها انجام می شود.

معاملات سهام در بازار فرابورس هم از شنبه تا چهارشنبه، ساعت 9 صبح تا 12:30 انجام می‌شود. البته از ساعت 8.30 تا 9 صبح، زمان پیش‌گشایش بازار است و امکان سفارش‌گذاری وجود دارد.

بنابراین این نکته این گفتنی است که شما با دریافت کد معاملاتی از یک کارگزاری، هم می‌توانید در بازار بورس و هم در فرابورس مشغول به معامله سهام شوید. به عبارت دیگر، سهام شرکت‌های فرابورسی و بورسی با یک کدمعاملاتی قابل خرید و فروش است. برای یک سرمایه‌گذار فرآیند خرید و فروش سهام در بورس و فرابورس تفاوتی ندارد.

تفاوت بازار بورس و بازار فرابورس چیست؟

تفاوت های اصلی بازار بورس و فرابورس به شرح زیر است:

1. در واقع تفاوت اصلی بین بورس و فرابورس شرایط پذیرش شرکت‌ها در این دو بازار است. که در بورس شرایط سخت‌ گیرانه‌تر از فرابورس است.
2. قوانین سخت‌گیرانه بورس سبب شده که نمادهای پذیرفته شده در آن ریسک کمتری را نسبت به فرابورس متحمل شوند. کاهش ریسک در بورس همچنین بر نقد شوندگی و انتظارات آتی سهام تاثیرگذار است.
3. تقسیم بندی‌ بازارها در بورس و فرابورس متفاوت است. فرابورس دارای هفت بازار: اول، دوم، سوم (عرضه)، ابزارهای نوین مالی، پایه، شرکت‌های کوچک و متوسط و ابزار مشتقه است، اما بورس فقط دارای دو بازار اول و دوم است.
4. کارمزد خرید و فروش در فرابورس کمی کمتر از بازار بورس است.
5. دوره ثبت شرکت‌ها در فرابورس به علت ساده‌تر بودن شرایط پذیرش نسبت به بورس، کمتر است.

تا اواخر سال 98 یکی از تفاوت‌های بازار فرابورس با بورس نبود حجم مبنا در فرابورس بود. به تازگی قانون جدیدی تصویب شد که طبق آن به نمادهای فرابورسی هم حجم مبنا تعلق خواهد گرفت و دیگر نمی‌شود حجم مبنا را به عنوان تفاوت این دو بازار در نظر گرفت.

انواع بازارهای بورس و فرابورس

مهم‌ترین تفاوت میان بورس و فرابورس شرایط و فرآیند ثبت شرکت‌ها در این دو بازار است. بر این اساس بورس و فرابورس همانطور که گفته شد هریک به بازارهای مختلفی تقسیم می‌شوند، که این تقسیم‌بندی بصورت زیر است:

• بورس (بازار اول و دوم)
• فرابورس (بازار اول – بازار دوم – بازار سوم – بازار پایه – بازار ابزارهای نوین مالی، بازار مشتقه و بازار شرکت‌های کوچک و متوسط)

آشنایی با بازارهای فرابورس

بر اساس دستورالعمل پذیرش، عرضه و نقل و انتقال اوراق بهادار در فرابورس، 7 بازار مجزا با کارکردهای متنوع برای پذیرش و معامله انواع اوراق بهادار و ابزار مالی در فرابورس ایجاد شده است.

متداول‌ترین بازاها در فرابورس ایران بازار اول، دوم و پایه هستند. که به همین ترتیب و براساس شرایط و قوانینی که دارند، ریسک سرمایه‌گذاری در آن‌ها افزایش پیدا می‌کند. یعنی نمادهایی که در بازار اول فرابورس درج شده‌اند کم ریسک‌تر از نمادهای بازار دوم هستند و به همین ترتیب نمادهای بازار اول و دوم ریسک کمتری نسبت به بازار پایه دارند. در ادامه هریک از این بازارها را شرح می‌دهیم.

• در بازارهای اول، دوم و بازار شرکت های کوچک و متوسط، پذیرش و معاملات سهام شرکت های سهامی عام صورت می‌گیرد.
• در بازار سوم عرضه اوراق بهادار مانند سهام شرکت های سهامی، حق تقدم سهام، پذیره نویسی سهام و
  سایر اوراق بهادار انجام می گیرد.
• در بازار ابزارهای نوین مالی کلیه ابزارهای مالی که به تائید شورای عالی بورس رسیده قابل پذیرش و معامله است از جمله این ابزارها می‌توان به انواع اوراق مشارکت، انواع گواهی سرمایه گذاری و انواع صکوک اشاره کرد.
• بازار مشتقه نیز برای معاملات اوراق اختیار خرید و اوراق اختیار فروش ایجاد شده است.
• بازار پایه نیز در جهت برنامه های توسعه کشور ایجاد شده و براساس یکی از الزامات ماده ۹۹ قانون برنامه پنجم توسعه و ماده ۳۶ احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور است، که می‌گوید هر شرکت سهامی عام باید سازوکار معاملاتی داشته باشد و باید پذیرش شود.

لازم به ذکر است بازار پایه که قبلا شامل بیش از 100 سهم در بازارهای پایه‌ الف، ب و ج بود، بر اساس تقسیم‌بندی جدید بیشتر تحت کنترل قرار می‌گیرد و به سه دسته تابلوی پایه زرد، پایه نارنجی و پایه قرمز تقسیم شود.

تفاوت فرآیند پذیرش شرکت‌ها در بازارهای بورس و فرابورس

همانطور که گفتیم، شرایط ثبت شرکت‌ها در فرابورس ساده‌تر از بورس است تا شرکت‌هایی که امکان ثبت در بورس را ندارند، هم بتوانند در فرابورس درج نماد بشوند. قوانین و شرایط ثبت شرکت‌ها در بازارهای بورس و فرابورس به شرح جدول زیر است:

مزایای ثبت شرکت‌ها در بازار فرابورس چیست؟

طبق قوانین، همه مزایای موجود برای سازمان‌های پذیرفته‌ شده در بورس، برای اوراق بهادار و سهام شرکت‌های پذیرفته‌ شده در فرابورس نیز تعریف شده‌اند، اما می‌توان به چند مورد به عنوان مزایای ثبت یک شرکت در فرابورس اشاره کرد:

تامین مالی:

مهم ترین کارکرد بورس هـای اوراق بهـادار، امکـان تـامین مـالی ارزان قیمـت و در دسـترس، از عمـوم مـردم و سرمایه گذاران است. شرکت های پذیرفته شده در بازار اوراق بهادار علاوه بر تامین مـالی از طریـق فـروش سهام خود، در صورت نیاز به منابع مالی جدید، امکان صدور سهام جدید و واگذاری آن به مردم را دارا هستند؛ منـابع مالی حاصل از افزایش سرمایه ارزان قیمت بوده و ریسک فعالیت شرکت را افزایش نمی‌دهد.

معافیت مالیاتی:

شرکت های پذیرفته شده در فرابورس ایران امکان برخورداری از معافیت مالیاتی تا 10 درصد درآمد خـود را پس از پذیرش و عرضه سهام در فرابورس دارا هستند.(شرکت های حاضر در بـازار پایـه از شـمول ایـن معافیت مستثنی هستند.)

تخفیف مالیات نقل و انتقال:

مالیات نقل و انتقال سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس و فرابورس، 1.0 درصد ارزش معامله اسـت؛ این نرخ از مالیات 4 درصدی ارزش اسمی شرکت های خارج از بورس یا فرابورس به مراتب کمتـر بـوده و مطلوبیت بیشتری را برای سهامداران و سرمایه گذاران شرکت ها فراهم می‌آورد.

معرفـی شرکت بـه بـازار:

با توجه به انعکاس اخبار و قیمت سهام شرکت های پذیرفته شده در سایت رسـمی فرابـورس، رسـانه هـا و سایر پایگاه های اطالع رسانی ، نام و برند شرکت های حاضر در فرابورس به صـورت روزانـه منتشـر شـده و موجب معرفی شرکت به آحاد جامعه، سرمایه گذاران، مشتریان و سایر افراد ذینفع می شود.

شفافیت اطلاعاتـی:

با توجه به انعکاس اطالعات مالی شرکت های پذیرفته شده در سایت رسمی سازمان بورس و اوراق بهـادار و شرکت فرابورس ایران و دسترسی عموم عالقه مندان به اطلاعات قابل اتکا و استاندارد شـده، مخاطبـان شرکت افزایش یافته و افراد حقیقی یا حقوقی بیشتری به سرمایه گذاری در شرکت ترغیب می شوند.

کشف عادلانـه قیمت سهـام:

قیمت شناسایی شده در مبادالت سهام در بورس ها از برآیند عرضه و تقاضای سهام توسط عمـوم فعـالان بازار به دست می‌آید و قیمتی رسمی محسوب شده و مبنایی برای تعیین ارزش شرکت محسوب می شود.

وثیقه گذاری سهـام:

شبکه بانکی کشور، سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس تهران یا فرابورس ایران را به عنـوان دارایـی قابل قبول به منظور وثیقه گذاری و اخذ تسهیلات به رسمیت می شناسد؛ از ایـن رو سـهامداران عمـده و سایر سهامداران شرکت ها می توانند از طریق توثیق سهام شرکت مورد نظر خود، نسبت بـه اخـذ تسـهیلات اقدام کنند.

امکان توزیع اوراق بهادار در بازار ابزار نوین مالی:

شرکت‌‌های فعال در فرابورس این امکان را دارند تا منابع مالی طرح‌های دلخواه خود را تا سقف ۶۰ درصد سرمایه‌گذاری در طرح پروژه، توسط توزیع اوراق تامین کنند.

علاوه بر موارد مذکور، با توجه به دستورالعمل پذیرش، عرضه و نقل و انتقال اوراق بهادار در فرابورس ایران، اسناد و مدارک مورد نیاز برای پذیرش در فرابورس نسبت به مدارک الزم برای پذیرش در بورس کمتر بوده و این مهم به طرز محسوسی دوره زمانی پذیرش شرکت‌ها را کاهش می‌دهد.

مزایای بازار فرابورس برای سرمایه گذاران چیست؟

فرابورس سرمایه گذاران خود را از بسیاری از مزایای بورس مانند: شفافیت و اعتبار قیمت سهام، نظارت دقیق توسط سازمان بورس، شفافیت مکانیسم عرضه و تقاضا در قیمت سهام، سرمایه‌گذاری امن و مطمئن، امکان سرمایه گذاری با مبالغ کم و نقدشوندگی خوب بهره‌مند می‌کند.

از دیگر مزایای سرمایه گذاری در فرابورس می‌توان به کمتر بودن کارمزد خرید و فروش سهم فرابورسی نسبت به سهام بورسی اشاره کرد.

مزیت مهم دیگر آن کاهش مالیات نقل و انتقال سهام آنها می باشد. در حقیقت در معامله یک سهم در نرخ ۱۰۰۰ ریال از ۴۰ ریال برای هر سهم در خارج از بورس به ۵ ریال برای هر سهم در بازار فرابورس منجر خواهد شد. همچنین نقل و انتقال سهام به صورت آسان، سریع و کم هزینه انجام خواهد شد.

نتیجه‌گیری

با توجه به تمامی مطالب گفته شده تا به اینجا، سرمایه گذاری در سهام بورسی ریسک کمتری نسبت به سرمایه گذاری در سهام فرابورسی دارد. کاهش ریسک در بورس همچنین بر نقد شوندگی و انتظارات آتی سهام تاثیرگذار است.

از طرفی سهولت پذیرش شرکت‌ها در فرابورس بیشتر از بورس بوده و همچنین کامزد خرید و فروش در فرابورس کمتر از بورس است. تمامی این عوامل فرابورس را همانند بورس به گزینه‌ای جذاب برای سرمایه گذاران تبدیل کرده است.