چه بر سر رشد اقتصادی آمد؟

دهه‌ی نود برای اقتصاد ایران به دهه از دست رفته تبدیل شده؛ چرا که متوسط رشد اقتصادی آن حدودا معادل صفر بوده است. دلیل این امر را باید در اتفاقات مهم و بی‌سابقه در سه سال اخیر جستجو کرد. ابتدای سال 1397 با خروج ترامپ از برجام و درنتیجه اعمال محدودیت‌های سنگین بر فروش نفت ایران همراه گردید و اقتصاد ایران را به شدت تحت تاثیر قرار داد.

رشد اقتصادی ایران بعد از خروج آمریکا از برجام به طور پیاپی معادل منفی 5.4 و منفی 6.5 درصد برای سال‌های 97 و 98 بوده است. اما این تمام ماجرا نبود و اواخر سال 98 شوک کرونا دنیا را متحیر کرد و دور دوم رکود در اقتصاد ایران نیز آغاز گردید.

در نیمه‌ی دوم سال 99 با روی کار آمدن جو بایدن در آمریکا، ورق برگشت و فروش نفت ایران نیز افزایش یافت. در نتیجه مطابق آمار بانک مرکزی، رشد اقتصادی در سال 99 به طور متوسط مثبت گردید. و تولید ناخالص داخلی معادل 3.6 درصد رشد را به ثبت رساند. نمودار1 همه‌ی آنچه که گفته شد را به خوبی به تصویر می‌کشد.

در سال 99 رشد اقتصادی ایران به طور متوسط مثبت شده است، سوال اساسی این است که کدام‌یک از زیربخش‌های اقتصادی این اتفاق را رقم زده است؟

کدام رشته‌ فعالیت‌های اقتصادی چقدر رشد کردند؟

اگر در آمار دقیق‌تر شویم، بخش نفت به طور متوسط بیشترین رشد را در سال 1399 تجربه کرده است و بخش خدمات کمترین رشد را به خود اختصاص داده و تقریبا هیچ رشدی را به ثبت نرسانده است. نمودار2 نیز مؤید همین موضوع است.

همانطور که از نمودار فوق نیز مشهود است، میانگین رشد اقتصادی زیربخش‌های مختلف معادل 3.6 درصد بوده که همان رشد تولید ناخالص داخلی است، اما متوسط رشد بخش خدمات معادل صفر و میانگین رشد اقتصادی بخش نفت معادل 11.2 درصد بوده است.

کدام فصل چقدر رشد اقتصادی ایجاد کرد؟

در سال 99، اقتصاد ایران در ابتدا رشد خود را با رقم منفی آغاز کرد و دلیل آن به اوج رسیدن فشار تحریم‌ها و اعمال محدودیت‌های ناشی از شیوع ویروس کرونا بوده است. اما در ادامه‌ مسیر خود را تغییر داد و با مثبت شدن رشد بخش نفت، میانگین رشد اقتصادی نیز مثبت گردید. نمودار3 این مهم را نشان می‌دهد.

مطابق نمودار فوق، رشد اقتصاد ایران در نیمه دوم سال 99 افزایش قابل توجهی را تجربه کرده است، در ادامه نشان خواهیم داد که این دقیقا نتیجه رشد بالا در بخش نفتی بوده است.

کدام رشته فعالیت‌ها، در کدام فصل رشد داشته‌اند؟

بیشترین نوسان رشد در سال گذشته مربوط به بخش نفت بوده است و دلیل آن اعمال محدودیت‌های شدید بر فروش نفت ایران در ابتدای سال 99 و کاهش محدودیت‌های مذکور با روی کار آمدن بایدن در آمریکا بوده است. نمودار4 به خوبی این موضوع را نشان می‌دهد.

مطابق نمودار فوق، گروه خدمات که بخش اعظم تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده، کمترین رشد اقتصادی را در همه‌ی فصول سال 99 تجربه کرده و همین امر دلیل محکمی برای کاهش میانگین رشد اقتصادی ایران در سال گذشته بوده است.

همچنین بخش نفت، با اینکه در فصل بهار به دلیل وجود تحریم‌های سنگین، با رشد منفی 16.7 درصد مواجه شده، همین رقم با برداشته شدن محدودیت‌‌های فروش نفت ایران، به رقم مثبت 35.8 درصد در فصل پایانی سال گذشته رسیده و نقش زیادی در افزایش میانگین رشد اقتصاد ایران ایفا کرده است.

سهم کدام رشته فعالیت از رشد اقتصادی چقدر بوده است؟

از آنجائیکه اقتصاد ایران به طرز محسوسی به نفت وابسته است، درنتیجه متغیر مذکور توضیح‌دهنده خوبی برای فراز و فرود رشد اقتصادی ایران است. در سال 98 رشد اقتصاد ایران به طور متوسط منفی 6.5 درصد بوده و عمده این اتفاق معطوف به گروه نفت بوده است. چرا که فروش نفت ایران در سال مذکور به حداقل مقدار ممکن رسیده بود.

اما در سال 99 ورق برگشت و فروش نفت ایران نیز افزایش یافت، درنتیجه شوک مثبتی از ناحیه رشد بخش نفتی به کلیت اقتصاد ایران وارد آمد. بنابراین در سال 98 بخش نفت سهم قابل توجهی از رشد منفی اقتصاد ایران را به خود اختصاص داده است. نمودار5 این مهم را به خوبی به تصویر می‌کشد.

مطابق نمودار فوق، در سال 98 بخش نفت بیشترین سهم از رشد اقتصاد ایران را به خود اختصاص داده است و کلیت رشد اقتصاد ایران را نیز به طرز محسوسی کاهش داد(رشد اقتصاد ایران در سال 98 معادل منفی 6.5 درصد بوده است) اما در سال 99 با مثبت شدن رشد بخش نفت، کلیت رشد اقتصادی نیز به طور متوسط رقم مثبتی را تجربه کرد.