تاریخچه صندوق های سرمایه گذاری در ایران (از سال 86 تا 98)

نهادهای مالی هر کدام پیشینه‌ای دارند که نشان می‌دهد آغاز ساز و کار هر کدام نیازمند گذر از مراحل، پروتکل‌ها و ایجاد قوانینی بوده که بتواند ادامه فعالیت آن نهاد را تضمین کند. در این مقاله می‌خواهیم تاریخچه صندوق های سرمایه گذاری در ایران را مرور کنیم، نهادی که امروز یکی از مهم‌ترین نهادهای مالی کشور است.

سال 86، معرفی صندوق های سرمایه گذاری

تاریخچه صندوق های سرمایه گذاری در ایران از سال 86 آغاز می‌شود. صندوق های سرمایه گذاری در آخرین روزهای کاری بورس اوراق بهادار تهران در اسفندماه سال 1386 به بازار سرمایه معرفی شدند.

در آن زمان 7 صندوق سرمایه گذاری پویا، حافظ، کارگزاری بانک صادرات، سهم آشنا، خبرگان سهام، پیشتاز و کارگزاری بانک ملی به مقدمات راه‌اندازی و پذیره نویسی خود پرداخته بودند تا در فروردین و اردیبهشت سال 1387 فعالیت خود را به صورت رسمی آغاز کنند.

سال پر فراز و نشیب 1387

به این ترتیب رکن جدیدی به بازار سرمایه ایران اضافه شد. این 7 صندوق از نوع صندوق سرمایه گذاری در اندازه کوچک بودند و تعدادشان تا پایان سال 1387 به 14 صندوق رسید. تا اینکه در بهمن‌ماه همین سال، اولین صندوق سرمایه گذاری در اندازه بزرگ با نام صندوق سرمایه گذاری یکم ایرانیان تاسیس شد.

ارزش خالص دارایی‌های این صندوق‌ها تا پایان سال 87 با جذب 694 سرمایه‌گذار حقیقی و 55 سرمایه‌گذار حقوقی به 529 میلیارد ریال رسید که البته فقط 36 درصد از این مقدار متعلق به سرمایه‌گذاران حقیقی بود.

این صندوق‌ها با اینکه نوپا بودند، اما توانستند بازدهی خوبی کسب کنند و تا پایان سال 87، بازدهی 4 صندوق سرمایه گذاری که از ابتدای همان سال فعالیت خود را آغاز کرده بودند، به طور میانگین 12.5 درصد بود.

شاید این بازدهی به نظر مطلوب نباشد، اما اگر در مقایسه با شرایط بازار در همان سال در نظر گرفته باشد، بازدهی قابل قبولی خواهد بود، چرا که سال 87 سالی پر فراز و نشیب برای بازار سرمایه بود.

در آن سال تشدید دامنه بحران مالی و نزول شاخص بورس‌های بین‌الملل و تاثیر آن‌ها بر بورس ایران، باعث شد بسیاری از شرکت‌های بزرگ که سودآوری آن‌ها وابسته به قیمت‌های جهانی مواد اولیه بود، افت قیمت سهام داشته و نزول 21 درصدی شاخص بورس را در سال 1387 به بار آورد.

با این حساب بازدهی 12.5 درصدی نسبت به افت 21 درصدی، نشان دهنده عملکرد خوب با اختلافی بیش از 33 درصد را نشان می‌دهد.

سال پر رونق 1388

سال بعد، یعنی سال 1388 صندوق‌ها روند رو به رشدی را با شیب ملایم طی کردند و 18 صندوق دیگر به جمع صندوق‌های سرمایه‌گذاری پیوستند. از این تعداد 2 صندوق از نوع درآمد ثابت، 3 صندوق از نوع سهامی در اندازه بزرگ و بقیه از نوع صندوق سهامی در اندازه کوچک بودند.

نزولی که در سال 1387 اتفاق افتاده بود، باعث شد بسیاری از سهام به کف قیمتی خود برسند و این موضوع استقبال سرمایه‌گذاران را به دنبال داشت. از طرف دیگر ورود شرکت‌های بیمه و بانک‌های بزرگ صادرات و تجارت به جمع شرکت‌های پذیرفته شده در بورس، به علاوه آغاز به کار رسمی فرابورس نیز باعث رونق بازار سرمایه شده بودند و بازدهی 57 درصدی بازار را به دنبال داشتند.

البته صندوق های سرمایه گذاری نتوانستند همگی همگام با بازار رشد کنند و با وجود بازدهی 86 درصدی در میان صندوق‌ها، میانگین بازدهی آن‌ها کمی بیشتر از 47 درصد شد. با این حال مجموع ارزش خالص دارایی‌های 33 صندوق فعال در این سال به بیش از 2973 میلیارد ریال رسید و سهم سرمایه‌گذاران حقیقی به 40 درصد افزایش یافت.

رشد صندوق‌های سرمایه‌گذاری از سال 89 به بعد

در طی این سال‌ها صندوق‌های سرمایه‌گذاری رشد خوبی را سپری کردند و هر سال نوع جدیدی از صندوق به جمع صندوق‌ها اضافه شد. در سال 1389 تعداد صندوق های سرمایه گذاری به 53 صندوق رسید و در همین سال اولین صندوق سرمایه گذاری شاخصی با نام صندوق شاخصی کارآفرین تاسیس شد.

سال 1390 هم سال بلوغ صندوق های سرمایه گذاری بود که معرفی دو نوع صندوق با پیش‌بینی سود و صندوق نیکوکاری در این سال انجام گرفت و 26 صندوق دیگر به جمع صندوق های سرمایه گذاری اضافه شدند.

روند توسعه و بهبود عملکرد صندوق‌ها همچنان ادامه یافت و در سال 1391 هم 15 صندوق سرمایه گذاری جدید، مجوز فعالیت گرفتند. که با احتساب لغو مجوز دو صندوق، تعداد صندوق های سرمایه گذاری در پایان سال 1391 به 92 صندوق افزایش یافت. ارزش صندوق های سرمایه گذاری در پایان این سال، نسبت به سال قبل، 35 درصد افزایش یافت و به بیش از 24 هزار میلیارد ریال رسید.

سال 92 پربارترین سال بازار سرمایه

نقطه عطف تاریخچه صندوق های سرمایه گذاری در ایران از سال 92 به بعد است. صندوق های سرمایه گذاری در کنار دیگر رکن‌های بازار سرمایه رشد کردند و بزرگتر شدند تا همراه بقیه به سال 1392 که می‌توان آن را پربارترین سال اقتصادی در یک دهه اخیر دانست، رسیدند.

در این سال بازار بورس شناخته‌تر شد و مردم به سمت آن سرازیر شدند و همین موضوع یکی از عوامل رونق اقتصادی در این سال بود. از طرف دیگر مهمترین رویداد در این حوزه، آغاز به کار صندوق های قابل معامله (ETF) بود که با استقبال بازار مواجه شد و 5 صندوق قابل معامله تاسیس شده توانستند تا پایان همین سال 2 هزار میلیارد سرمایه جذب کنند.

به جز این 5 صندوق، 26 صندوق دیگر هم مجوز فعالیت گرفتند و به این ترتیب تعداد صندوق های سرمایه گذاری تا پایان سال 92 و با احتساب انحلال 4 صندوق به 119 صندوق رسید. ارزش صندوق‌ها در پایان این سال 40 هزار میلیارد ریال بود که 70 درصد آن به سرمایه‌گذاران حقیقی تعلق داشت.

صعود و فرود بازار در دو سال بعد

صندوق های سرمایه گذاری در سال‌های بعد همگام با بازار سرمایه پیش رفتند و همان طور که بازار در سال 1393 بازدهی منفی داشت، صندوق های سرمایه گذاری هم بازدهی منفی را تجربه کردند. در سال 93 اولین صندوق بازارگردانی با نام «صندوق سرمایه گذاری نوین پیشرو» با هدف بازارگردانی سهام مجموعه بانک اقتصاد نوین تاسیس شد.

در سال 1394 هم هنوز بازار روزگار خوبی نداشت و با روند مذاکرات هسته‌ای، افت و خیزهایی را تجربه کرد. اما نهایتا در سه ماهه پایانی و همراه با نتیجه مثبت مذاکرات، به روند صعودی و پایداری رسید و شاخص بورس بازدهی 28 درصد مثبت را ثبت کرد.

صندوق های سرمایه گذاری هم بازدهی مثبتی در پایان این سال داشتند، به طوری که بازدهی صندوق های سهامی 30 درصد، صندوق های مختلط 24.7 درصد و صندوق های درآمد ثابت 22.8 درصد بودند.

آغاز نوار رشد صندوق های سرمایه گذاری از سال 95 به بعد

سال 1395 که با صعود آغاز شده بود، نتوانست بازدهی مثبت را حفظ کند و روند نزولی را در پیش گرفت. این نزول به دلیل بروز مشکلات بنیادی صنعت بانکداری، تعدیل نسبت قیمت به درآمد در صنعت خودرو و حاشیه‌های متعدد برخی نمادها اتفاق افتاد و بازدهی شاخص کل بورس تهران منفی 3.73 درصد شد.

با این حال صندوق های درآمد ثابت توانستند بازدهی مثبت خود را حفظ کنند و با 19 درصد سوددهی سرمایه‌گذاران زیادی را به خود جذب کنند. بنابراین سرمایه‌گذاران زیادی به سمت این صندوق‌ها سرازیر شدند و تعداد آن‌ها با جهش بی‌سابقه‌ای به 1.8 میلیون نفر رسید.

در سال 1395 دو اتفاق مهم دیگر هم افتاد که یکی افتتاح اولین صندوق سرمایه گذاری جسورانه و دیگری افتتاح اولین صندوق سرمایه گذاری در طلا بود. جمع صندوق‌های فعال در بازار به 174 صندوق با ارزش دارایی بیش از 130 هزار میلیارد تومان رسید که 128 هزار میلیارد تومان آن متعلق به صندوق های سرمایه گذاری درآمد ثابت بود.

در پایان سال 1396 تعداد صندوق های سرمایه گذاری به 172 صندوق رسید که ارزش دارایی‌های آن‌ها بیش از 145 هزار میلیارد تومان و تعداد واحدهای سرمایه‌گذاری در آن‌ها بیش از 3250 میلیارد واحد بوده است.

در سال 1397 نیز تعداد صندوق های سرمایه گذاری با احتساب صندوق‌هایی منحل شدند، به 163 صندوق رسید که در بین آن‌ها 75 صندوق با درآمد ثابت، 20 صندوق مختلط و 68 صندوق سهامی وجود داشت و مجموع ارزش دارایی‌های همه صندوق‌ها حدود 151 هزار میلیارد تومان بود.

صندوق‌ ها، گزینه‌ای جذاب و پر بازده در سال 98

در روزهای پایانی سال 1398 تعداد 202 صندوق در بازار سرمایه فعال بودند که خالص ارزش دارایی همه آن‌ها به بیش از 199 هزار میلیارد تومان رسیده بود و از این مقدار، 181 هزار میلیارد تومان مربوط به صندوق های درآمد ثابت بود. میانگین بازدهی همه صندوق‌ها در طول سال 98 حدود 114 درصد بود و صندوق های سهامی با بازدهی 161.5 درصد، بیشترین بازدهی را از آن خود کردند.

جمع‌بندی

بررسی تاریخچه صندوق های سرمایه گذاری در ایران نشان می‌دهد که صندوق ‌های سرمایه گذاری با بیشتر شناخته شدن و با ثبت عملکردی قابل قبول و رو به رشد توانسته‌اند روز به روز سرمایه‌گذاران بیشتری را به خود جذب کنند. افرادی که قبل از شناخت صندوق‌ها نمی‌دانستند چگونه ارزش پول خود را در برابر تورم حفظ کنند.