واردات ؛ مرهمی بر زخم ناترازی

بر اساس داده‌های ارائه‌‌‌‌‌‌شده توسط شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، میانگین تولید روزانه بنزین در ایران 105‌میلیون لیتر است، درحالی‌که میانگین توزیع روزانه این فرآورده به 124‌میلیون لیتر می‌رسد، به این معنا که روزانه 19‌میلیون لیتر کمبود وجود دارد که بخشی از آن از طریق واردات تامین می‌شود. علاوه‌بر بنزین، تولید روزانه گازوئیل نیز 116‌میلیون لیتر است، درحالی‌که مصرف این فرآورده به 120‌میلیون لیتر رسیده‌است. افزایش مصرف بنزین و گازوئیل ناشی از چندین عامل است. یکی از مهم‌ترین دلایل، تفاوت قیمت سوخت در ایران با کشورهای همسایه است که موجب قاچاق گسترده می‌شود. همچنین رشد تعداد خودروها و وابستگی به حمل‌ونقل شخصی و عدم‌توسعه مناسب حمل‌ونقل عمومی، از دیگر عوامل تاثیرگذار است. در سال‌جاری، به گفته مسوولان شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، مصرف بنزین نسبت به سال‌گذشته 7.4‌درصد و مصرف گازوئیل 8‌درصد افزایش‌یافته که نشان‌دهنده رشد سریع تقاضا و عدم‌توانایی تولید داخلی در پاسخگویی به این افزایش است.

 افزودن ال‌پی‌جی به سبد سوخت

یکی از راهکارهای پیشنهادی برای مدیریت مصرف سوخت‌های فسیلی در ایران، تنوع‌‌‌‌‌‌بخشی به سبد انرژی و افزودن ال‌پی‌جی به سبد سوخت خودروها و توسعه صنعت سی‌‌‌‌‌‌ان‌‌‌‌‌‌جی است. این طرح که در برنامه‌های توسعه کشور نیز مورد‌توجه قرارگرفته، می‌تواند از فشار تقاضای بالا بر بنزین و گازوئیل بکاهد و تعادل بیشتری در مصرف منابع انرژی ایجاد کند. در حال‌حاضر، ظرفیت عرضه روزانه سی‌‌‌‌‌‌ان‌‌‌‌‌‌جی در کشور 40‌میلیون مترمکعب است، با این‌حال مصرف روزانه این سوخت کمتر از 20‌میلیون مترمکعب است که نشان‌دهنده بهره‌‌‌‌‌‌برداری ناقص از این ظرفیت بالای تولید است. کاهش تقاضا برای سی‌‌‌‌‌‌ان‌‌‌‌‌‌جی ریشه در دلایل متعددی دارد. نخست، تعداد خودروهای دوگانه‌‌‌‌‌‌سوز به اندازه‌‌‌‌‌‌ای نیست که این ظرفیت را به‌طور کامل جذب کند. برنامه‌های تبدیل خودروهای تک‌‌‌‌‌‌سوز به دوگانه‌‌‌‌‌‌سوز که در گذشته اجرا می‌شد، به دلیل توقف پرداخت مطالبات پیمانکاران متوقف‌شده‌است. تاکنون حدود 340‌هزار خودرو دوگانه‌‌‌‌‌‌سوز شده‌اند، اما نبود برنامه‌‌‌‌‌‌ای منسجم و پایدار برای ادامه این روند، مانع گسترش استفاده از سی‌‌‌‌‌‌ان‌‌‌‌‌‌جی شده‌است. از سوی دیگر، کمبود جایگاه‌های عرضه سی‌‌‌‌‌‌ان‌‌‌‌‌‌جی نیز نقش مهمی در کاهش مصرف این سوخت دارد. در بسیاری از مناطق، به‌ویژه در شهرهای پرتردد، نبود زیرساخت‌های کافی برای توزیع گاز طبیعی موجب‌شده که دسترسی مصرف‌کنندگان به این سوخت با محدودیت مواجه باشد. علاوه‌بر این، صنعت سی‌‌‌‌‌‌ان‌‌‌‌‌‌جی با چالش‌های مالی نیز روبه‌رو است.

جایگاه‌داران این سوخت به دلیل پایین‌بودن حق‌‌‌‌‌‌العمل، انگیزه لازم برای سرمایه‌گذاری و توسعه فعالیت‌های خود را ندارند که این موضوع به‌‌‌‌‌‌نوبه خود مانع توسعه این صنعت شده‌است. عامل دیگری که بر کاهش مصرف سی‌‌‌‌‌‌ان‌‌‌‌‌‌جی تاثیر گذاشته، تفاوت قابل‌‌‌‌‌‌توجه قیمت این سوخت با بنزین است. قیمت پایین بنزین یارانه‌ای در ایران، انگیزه مصرف‌کنندگان را برای استفاده از سی‌‌‌‌‌‌ان‌‌‌‌‌‌جی(حدود 600‌تومان به ازای هر متر‌مکعب) کاهش داده‌است. این مساله به‌ویژه در مناطق روستایی و کم‌‌‌‌‌‌درآمد که مصرف‌کنندگان اولویت را به سوخت‌های ارزان‌تر می‌دهند، برجسته‌‌‌‌‌‌تر است. در حال‌حاضر ماهانه به هر خودرو سواری شخصی 60لیتر بنزین یارانه‌‌‌‌‌‌ای تعلق می‌گیرد که این سهمیه برای خودروهای دوگانه‌‌‌‌‌‌سوز 30 لیتر است. قیمت بنزین یارانه‌ای به ازای هر لیتر 1500‌تومان است. مازاد بر این 60 لیتر، قیمت بنزین 3‌هزار‌تومان محاسبه می‌شود. در کنار سی‌‌‌‌‌‌ان‌‌‌‌‌‌جی، ال‌پی‌جی نیز به‌عنوان یکی از گزینه‌‌‌‌‌‌های قابل‌‌‌‌‌‌استفاده در سبد سوخت کشور مطرح شده‌است.

ایران روزانه 7300‌تن ال‌پی‌جی تولید می‌کند، اما تنها 2900‌تن از آن در داخل کشور توزیع می‌شود. این میزان توزیع، در مقایسه با دو سال‌قبل، کاهش 50‌درصدی را نشان می‌دهد. یکی از دلایل اصلی این کاهش، نبود زیرساخت‌های کافی برای توزیع ال‌پی‌جی است. دولت در تلاش است با احداث جایگاه‌های جدید در نزدیکی پالایشگاه‌ها که ظرفیت مازاد تولید دارند، استفاده از این سوخت را در خودروها گسترش دهد. با توجه به این شرایط، افزودن ال‌پی‌جی و سی‌‌‌‌‌‌ان‌‌‌‌‌‌جی به سبد سوخت می‌تواند راهکاری موثر برای مدیریت منابع انرژی و کاهش فشار بر تقاضای بنزین باشد، با این‌حال تحقق این هدف نیازمند برنامه‌‌‌‌‌‌ریزی دقیق، توسعه زیرساخت‌ها و حمایت از بخش‌خصوصی برای سرمایه‌گذاری در این حوزه است، همچنین سیاستگذاری‌هایی که مصرف‌کنندگان را به استفاده از این سوخت‌های جایگزین تشویق کند، می‌تواند در افزایش مصرف این منابع موثر باشد.

 افزایش قیمت سوخت

تفاوت فاحش میان قیمت داخلی (کمتر از یک‌‌سنت به ازای هر لیتر) و جهانی (55‌ سنت به ازای هر لیتر) بنزین‌، ایران را به یکی از ارزان‌ترین کشورهای عرضه‌‌‌‌‌‌کننده سوخت تبدیل کرده‌است. این موضوع علاوه‌بر تشویق به مصرف بی‌‌‌‌‌‌رویه، قاچاق سوخت به کشورهای همسایه را افزایش داده‌است. افزایش قیمت سوخت می‌تواند یکی از راهکارهای موثر برای کاهش مصرف و جلوگیری از قاچاق باشد، با این‌حال چنین تصمیمی با چالش‌های جدی اقتصادی و اجتماعی همراه است. دولت باید برای کاهش تاثیرات منفی این سیاست، برنامه‌های حمایتی برای اقشار کم‌‌‌‌‌‌درآمد و گسترش حمل‌ونقل عمومی را در اولویت قرار دهد. سایر اقدامات مرتبط با مدیریت مصرف سوخت‌های فسیلی شامل توسعه زیرساخت‌های عرضه ال‌پی‌جی و سی‌‌‌‌‌‌ان‌‌‌‌‌‌جی و افزایش بهره‌‌‌‌‌‌وری انرژی می‌شود. در زمینه ال‌پی‌جی، استانداردسازی و مکان‌‌‌‌‌‌یابی مناسب جایگاه‌های این سوخت از جمله برنامه‌های دولت است که می‌تواند سهم ال‌پی‌جی را در سبد انرژی خودروها افزایش دهد. در حوزه سی‌‌‌‌‌‌ان‌‌‌‌‌‌جی، یکی از اقدامات موثر، افزایش حق‌‌‌‌‌‌العمل جایگاه‌داران به 70‌درصد است که می‌تواند انگیزه لازم برای سرمایه‌گذاری بیشتر در این صنعت را فراهم کند.

علاوه‌بر این، افزایش بهره‌‌‌‌‌‌وری انرژی از طریق استفاده از فناوری‌های جدید در طراحی خودروها، بهبود عملکرد موتورها و افزایش راندمان سوخت، می‌تواند به کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی کمک کند، همچنین آموزش و آگاهی‌‌‌‌‌‌بخشی به مردم درخصوص استفاده بهینه از انرژی، یکی دیگر از راهکارهای مهم است که می‌تواند نقش موثری در کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی ایفا کند. خلاصه اینکه بحران ناترازی بنزین و گازوئیل در ایران، یک هشدار جدی برای بازنگری در سیاست‌های انرژی کشور است. این بحران علاوه‌بر تحمیل هزینه‌های سنگین واردات، منابع مالی کشور را تحت‌فشار قرارداده و نیازمند اصلاحات فوری است. راهکارهایی مانند افزودن ال‌پی‌جی و سی‌‌‌‌‌‌ان‌‌‌‌‌‌جی به سبد سوخت، افزایش قیمت سوخت، توسعه زیرساخت‌ها و بهبود بهره‌‌‌‌‌‌وری انرژی، اگر به‌درستی اجرا شوند، می‌توانند بخشی از این بحران را مدیریت کنند، با این‌حال موفقیت این راهکارها به برنامه‌‌‌‌‌‌ریزی دقیق، هماهنگی میان نهادهای مختلف و جلب مشارکت عمومی بستگی دارد.