خانه‌نشینی مهاجران افغانستانی، انسانیت‌زدایی از آنهاست/ آمار دقیقی از جنسیت مهاجران افغانستانی نداریم

بخش چشمگیری از مهاجران افغانستانی را زنان تشکیل می‌دهند، حال آنکه کمتر به آنها پرداخته می‌شود و حتی در عرصه‌ عمومی نیز کمتر دیده می‌شوند. افغان‌ستیزی بسیاری از مهاجرهای افغانستانی را ناچار از خانه‌نشینی کرده است. خانه‌نشینی مهاجران افغانستانی، انسانیت‌زدایی از آنهاست. این پدیده در خصوص زنان مهاجر شدت بیشتری پیدا می‌کند. اغلب در نگرش مسلط به مساله مهاجرت فرایندهای جنسیتی و تجربه‌ زنان نادیده گرفته می‌شود. درباره بخش‌های کمتر دیده‌شده و ناشنیده مهاجران افغانستانی با قمر تکاوران، دبیر گروه جمعیت و مهاجرت انجمن جامعه‌شناسی ایران و پژوهشگر اجتماعی، به گفت‌وگو نشستیم.

آمار دقیقی از جنسیت مهاجران حاضر در ایران نداریم

قمر تکاوران درباره تقسیم جنسیتی جمعیت مهاجران به تجارت‌نیوز می گوید: «بعضاً گفته می‌شود بیشتر مهاجران افغانستانی حاضر در ایران مرد هستند، انگار که اگر مرد باشند دیگر برخوردهای غیرانسانی با آنها و رد مرزشان را باید بپذیریم؛ اما باید بگویم که این تاکید را نمی‌توانیم دقیق بدانیم؛ چراکه آمار دقیقی از جنسیت مهاجران حاضر در ایران نداریم. دقت کنید وقتی می‌گویم مهاجران، منظورم هم سه میلیون مهاجری است که چند دهه است در ایران زندگی می‌کنند و هم بیش از دو میلیونی (که آمار تاییدشده داریم) که در موج اخیر به ایران مهاجرت کرده‌اند. نباید داده‌های ورودی یک بازه زمانی مشخص و از یک مرز مشخص را به کل جمعیت مهاجران تعمیم دهیم و این به‌ لحاظ آماری تعمیم درستی نیست.»

زنان افغانستانی در ایران در فضای عمومی حضور چندانی ندارند

قمر تکاوران می‌افزاید: «نکته دیگری که باید درباره جنسیت مهاجران در نظر بگیریم این است که اکثریت زنان مهاجر در خانه هستند و کار بیرون از خانه انجام نمی‌دهند و طبیعی است به‌ دلیل محدودیت‌های ضدمهاجر تمایل زیادی هم به حضور در خیابان ندارند، این هم دامن می‌زند به این تصور عمومی که همه مهاجران مرد هستند. نکته دیگر اینکه ما سالانه به‌ طور متوسط 500 هزار کارگر فصلی داریم که بین ایران و افغانستان رفت‌وآمد می‌کنند و خب اینها باز رؤیت‌پذیری مردان را در فضای عمومی بیشتر می‌کند. دقت کنید که نمی‌خواهم بگویم تعداد زنان بیشتر است، ما آمار دقیقی درباره جنسیت نداریم و فقط می‌خواهم بگویم نمی‌توانیم با قاطعیت بگوییم تعداد مردان خیلی بیشتر است و باید حتماً به حضور نداشتن زنان در فضای عمومی هم توجه کنیم.»

باید کنوانسیون حقوق پناهندگان برای مهاجران افغانستانی اجرا شود

مهاجرت همواره از روی اختیار اتفاق نمی‌افتد. به‌ دنبال قدرت گرفتن طالبان در افغانستان، اختناق و از هم پاشیدن زیرساخت‌های اقتصادی روند مهاجرت از افغانستان به ایران را تحت تاثیر قرار داد. دبیر گروه جمعیت و مهاجرت انجمن جامعه‌شناسی ایران در پاسخ به تاثیر قدرت گرفتن طالبان بر ورود افغانستانی‌ها به ایران می‌گوید: «پس از روی‌ کار آمدن طالبان جمعیت زیادی از افغانستان خارج شد و بخشی از این جمعیت هم به ایران آمد و به‌اصطلاح موج جدید مهاجرت افغانستانی‌ها به ایران را شکل داد. بدون‌ شک مهاجرت افغانستانی‌ها برای زندگی بهتر از جنسی که فکر کنیم اختیاری باشد، نیست. در واقع مهاجرت از سر اجبار است. مهاجرت اختیاری زمانی است که کشور وضعیت ثبات سیاسی و اجتماعی داشته باشد و مردم دنبال زندگی بهتر از کشور خارج شوند؛ اما وقتی جنگ و ناامنی داخلی و کشتار دلیل مهاجرت باشد، دیگر اختیاری در کار نیست و اصلاً نباید از واژه مهاجرت برای آن استفاده کنیم. این افراد دیگر پناهنده حساب می‌شوند نه مهاجر. منظورم این است که باید کنوانسیون حقوق پناهندگان برایشان به اجرا درآید و از حق و حقوقی برخوردار شوند.»

وضعیت زنان در افغانستان یکی از عوامل مهاجرت آنهاست

زنان آسیب‌پذیرترین گروه در افغانستان تحت سلطه طالبان هستند. قمر تکاوران با توجه به وضعیت زنان مهاجر افغانستانی توضیح می‌دهد: «نکته بسیار مهم دیگری که باید در مهاجرت افغانستانی‌ها مد نظر قرار دهیم وضعیت زنان در افغانستان است. پس از روی کار آمدن طالبان، دختران از تحصیل محروم شده‌اند، زنان نمی‌توانند کار کنند و حتی نمی‌توانند بدون محرم از خانه خارج شوند. بسیاری از افرادی که به ایران آمده‌اند نیز به‌ خاطر وضعیت زنان و تحصیل است که می‌خواهند دختران‌شان درس بخوانند. دعوای قومیتی هم چیزی است که در افغانستان هنوز پایان نیافته و یکی از دلایل اصلی مهاجرت است.»

ناگفته‌های مهاجرت مردم افغانستان به ایران روایت شوند

این پژوهشگر اجتماعی به پرسشی درباره‌ ناگفته‌های قصه مهاجرت از افغانستان به ایران چنین پاسخ می‌دهد: «ما همیشه وضعیت حال مهاجران را دیده‌ایم و آن هم با درهم‌تنیدگی با مشکلات خودمان. منظورم این است که چرایی مهاجرت از افغانستان کمتر شنیده شده است. اینکه این مهاجر افغانستانی چرا به ایران آمده است؟! وضعیت سیاسی‌اجتماعی افغانستان چیزی است که ما کمتر راجع به آن می‌دانیم. بی‌ثباتی‌ای که چندین دهه در افغانستان حاکم بوده باعث شده مردم افغانستان مهاجرت کنند و خب تصور کنید اگر چنین شرایطی برای ایران پیش بیاید، ما چه‌کار می‌توانیم بکنیم جز مهاجرت؟! منظورم این است که باید به بعد انسانی و حقوق بشری مهاجرت افغانستانی‌ها بیشتر توجه شود.»

اشتراکات مردم ایران و مردم افغانستان انکارکردنی نیستند

قمر تکاوران ادامه می‌دهد: «نکته دیگر پاسخ این سوال است که چرا بسیاری از مردم افغانستان ایران را برای مهاجرت انتخاب می‌کنند؟ علاوه‌ بر مرز مشترک، دلایل مهم دیگری وجود دارد که باید به آنها توجه کنیم؛ مردم افغانستان با ایرانی‌ها احساس یگانگی می‌کنند، به‌رغم تمام تلاشی که می‌دانیم بسیاری از مردم ایران برای بیگانگی با افغانستانی‌ها می‌کنند، ما تاریخ و فرهنگ و گذشته مشترکی با افغانستان داریم که نمی‌توان آن را انکار کرد. این اشتراکات کمتر دیده و به آن پرداخته شده؛ اما واقعیت این است که مردم افغانستان به‌ خاطر همین فرهنگ مشترک و زبان مشترک است که خود را به ایران نزدیک احساس می‌کنند و تمایل دارند در ایران زندگی کند و حتی در مواردی با وجود همه مشکلاتی که در ایران برای مهاجران وجود دارد، زندگی در ایران را به زندگی در کشوری دیگر ترجیح می‌دهند.»

ناشنیده‌های قصه مهاجرت را از خود افغانستانی‌ها بشنویم

دبیر گروه جمعیت و مهاجرت انجمن جامعه‌شناسی ایران در انتها درباره‌ روایت مهاجران افغانستانی از مهاجرت به تجارت‌نیوز می‌گوید: «اگر بخواهیم بدانیم روایت مهاجران افغانستانی از مهاجرت چیست باید سراغ خود مهاجران برویم. من فقط می‌توانم بگویم قصه مهاجران افغانستانی در ایران قصه پردردی است و مهاجران در ایران چندان شنیده نشده‌اند. ما هیچ‌وقت نخواسته‌ایم پای حرف‌های مهاجران بنشینیم. برای دانستن روایت مهاجران باید فیلم‌هایی را که ساخته‌اند ببینیم، روایت‌هایی را که نوشته‌اند بخوانیم و اجازه بدهیم تجربه زیسته‌شان را بگویند و ما گوش کنیم.»

منبع: تجارت نیوز