زاینده رود از اول آذر به کمک کشاورزان اصفهان می آید/ ۵ راه حل تنش آبی به جای سدسازی و انتقال آب

بحران آب در ایران تقریبا سراسری شده است. استان‌های مختلفی درگیر آن هستند و موضوع گاه به تنش‌ها و اختلافات بین استانی نیز منجر شده است. تخریب چندباره لوله‌های انتقال آب اصفهان به یزد و راهپیمایی اعتراضی در چهارمحال و بختیاری در مورد شیوه تقسیم آب زاینده رود، از جمله این تنش‌ها در سال‌های گذشته بودند.

امسال هم، تحصن کشاورزان اصفهانی در اعتراض به بازگشایی دیرهنگام زاینده رود تکرار شد. اهالی شهرستان سیریک هرمزگان نیز، تجمعاتی را در مخالفت با اجرای پروژه آب‌شیرین‌کن در سواحل منطقه برگزار کردند؛ این پروژه قرار است برای انتقال آب دریای عمان به اصفهان مورد استفاده قرار گیرد.

در این میان، گروهی از اهالی یاسوج نیز در اعتراض به طرح انتقال مدیریت بخشی از منطقه دنا به اصفهان، تجمعاتی را برگزار کردند. آنها معتقد بودند که انگیزه این تصمیم مبهم است اما ماجرا احتمالا به تمایل اصفهان به مدیریت منابع آبی منطقه؛ به ویژه تامین نیازهای آبی استان از طریق رودخانه ماربر، بازمی‌گردد.

بحران آب و چالش‌های اجتماعی و امنیتی در شرق اصفهان

استان‌های مختلف درگیر چالش‌ها و تنش‌هایی برای تامین آب پایدار مورد نیاز در بخش‌های مختلف آشامیدنی، صنعت یا کشاورزی هستند. اصفهان نیز به ویژه در مورد کشاورزی با چالش‌های زیادی مواجه است.

معیشت باغداران و کشاورزان این استان، در سال‌های اخیر و با خشکی دوره‌ای زاینده رود با چالش‌های جدی مواجه شده است. رضا خلیلی، فعال محیط زیست منطقه ورزنه در شرق اصفهان، چندی پیش در همین رابطه به تجارت‌نیوز گفته بود که زندگی و تمدن در این منطقه از قرن‌ها پیش بر اساس وجود رودخانه زاینده رود شکل گرفته بود اما حالا همان عاملی که این مردمان را در اینجا ساکن کرده بود، در مقاطعی در دسترس آنها نیست. بنابراین طبیعی است که همه جنبه‌های زندگی آنها نیز تحت تاثیر قرار بگیرد.

به گفته او، اهالی شرق اصفهان که به صورت سنتی در حوزه کشاورزی فعالیت می‌کردند، در سال‌‌‌های اخیر با چالش‌های جدی معیشتی مواجه بوده‌اند و بعضی از آنها ناچار به مهاجرت شده‌اند. اما گروهی از شهروندان این منطقه که امکان مهاجرت ندارند، برای گذران زندگی به کمک‌های مقطعی یارانه‌ای دولت وابسته هستند؛ چرا که شرق اصفهان در برخی حوزه‌های دیگر از جمله صنعتی، صنایع دستی و گردشگری نیز شرایط خوبی ندارد. 

خلیلی تاکید کرده بود که معیشت کشاورزان شرق اصفهان تحت تاثیر بحران آب قرار گرفته و در این شرایط، طبیعی است که موضوع به چالش اجتماعی و در ادامه سیاسی و امنیتی نیز تبدیل شود.

باغداری غرب اصفهان در معرض نابودی

بحران آب، البته مختص شرق اصفهان نیست و باغ‌های غرب استان نیز تحت تاثیر خشکی مقطعی زاینده رود قرار دارند. چندی پیش، منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران این استان هشدار داده بود که امکان خشکی حدود 16 هزار هکتار از باغ‌های حوضه زاینده ‌رود و دیگر مناطق استان وجود دارد. 

مهران زینیلیان، معاون سابق استانداری اصفهان نیز در کارگروه سازگاری با کم‌آبی این استان که در تیر امسال برگزار شد، گفته بود «بی‌‎آبی» زمین‌های کشت شده کشاورزان را در جنوب غرب اصفهان، به سمت نابودی می‌برد (ایرنا).

بعضی راه‌حل‌ها برای مقابله با این چالش موقتی است و به نقل از روزنامه نصف جهان، به «مُسکن» می‌ماند؛ برای مثال در مرداد سال جاری، خروجی سد زاینده رود برای نجات باغ‌های غرب اصفهان، به طور موقت افزایش یافت.

اصرار مسئولان و نمایندگان بر طرح‌های انتقال آب 

در این میان، راه‌حل جدی‌ای که معمولا برای حل تنش‌های آبی به فکر بسیاری از مسئولان دولتی و نمایندگان مجلس می‌رسد، یا اجرای پروژه‌های سدسازی است یا انتقال آب. در حالی که کارشناسان و کنشگران محیط زیست، تاکید می‌کنند نتیجه نهایی چنین طرح‌هایی به سود کشور نیست.

زینیلیان، معاون سابق استانداری اصفهان در همان کارگروهی که به آن اشاره شد، بر تکمیل و اجرای طرح‌های انتقال آب استان اصفهان نیز تاکید کرده بود؛ در حالی که خود او در بخش‌‌های دیگری از سخنانش گفته بود تاسیسات آبرسانی در غرب اصفهان نیاز به اصلاح دارد. 

این مقام سابق استانداری اصفهان، بر ضرورت تغییر الگوی کشت و همچنین اصلاح روش‌های آبیاری و توجه به نوع پوشش گیاهی در صنایع، شهرداری‌ها و دهیاری‌های استان نیز تاکید کرده و گفته بود که اصلاحات باید بر مبنای الگوی کشت ابلاغ شده -استفاده از گیاهان کم‌آب‌بر- باشد.

زینیلیان، به گلایه‌هایی که از نوع مصرف آب در بخش صنعت وجود دارد نیز اشاره کرده و گفته بود که با تکمیل و اجرای طرح‌های انتقال آب استان اصفهان، برداشت صنایع از آب‌های سطحی و زیرسطحی رودخانه زاینده رود قطع و تامین نیاز آنها از طریق آب دریا انجام می‌شود.

در همین زمینه، سیدرضا مرتضوی، استاندار سابق اصفهان نیز وعده داده بود که تا پایان سال آینده، با انتقال 600 میلیون مترمکعب آب به اصفهان، زاینده‌ رود دائمی می‌شود. البته به گفته او، احیای این رودخانه به 450 میلیون مترمکعب از این مقدار، نیاز دارد (فارس).

5 راه‌حل جایگزین سدسازی و انتقال آب

این در حالی است که کارشناسان معتقدند که حل بحران‌های آبی در کشور به جای اصرار بر طرح‌های سدسازی و انتقال آب، می‌تواند پنج راه‌حل محیط زیستی و پایدار داشته باشد؛ «آبخیزداری و آبخوانداری»، «بازچرخانی آب»، «اصلاح الگوی کشت»، «به روزرسانی زیرساخت‌ها و شبکه توزیع» و «تعریف معیشت جایگزین».

بحران آب در ایران حاصل عواملی چون اشتباهات مدیریتی و سیاستگذاری، نگاه‌های بخشی و استانی به جای ملی، خشکسالی و تغییرات اقلیمی است. احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم چندی پیش به ایسکانیوز گفته بود که برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی در استان‌هایی مثل مرکزی، اصفهان، یزد، کرمان و خراسان‌ها به خصوص فلات مرکزی ایران، حجم زیادی از این سفره‌ها را خالی کرده است. 

هدررفت آب در مسیر انتقال و شبکه‌های توزیع نیز از دیگر عوامل محسوب می‌شود که به بحران آب در کشور دامن می‌زند.

به هر روی، علیرضا الماسوندی، رئیس حوضه آبریز زاینده‌ رود امروز اعلام کرد که رهاسازی آب این رودخانه برای کشت پاییزه، در دو مرحله انجام می‌شود؛ از ابتدای آذر برای کشاورزان غرب اصفهان یعنی منطقه بُرخوار و خمینی‌شهر و با یک فاصله زمانی، برای منطقه میانی و کشاورزان شرق، شامل آبشار و رودشت (مهر).

بر اساس آمارها، مساحت اراضی کشاورزی استان اصفهان به 569 هزار هکتار می‌رسد که حدود 30 درصد از این وسعت وابسته به تامین آب از شبکه زاینده رود هستند. البته مجموع اراضی زراعی قابل‌ کشت استان (زمین‌هایی که در آن محصولات زود بازده کشت می‌شوند)، حدود 485 هزار هکتار است اما آنگونه که ایرنا گزارش داده است به دلیل کمبود منابع آبی و خشکاندن زاینده ‌رود بخش قابل توجهی از آنها زیر کشت نمی‌روند. در این میان کارشناسان معتقدند که زاینده رود، قربانی برداشت‌های بی رویه آب، طرح‌های انتقال غیراصولی و تغییرات اقلیمی شده است.

برای اطلاعات بیشتر، مطالعه سه گزارش چالش آلودگی هوا در اصفهان ادامه دارد ، معیشت جایگزین تعریف نشود ، اعتراض کشاورزان شرق اصفهان ادامه می‌یابد و سیستان قابل زیست نیست؟ پیشنهاد می‌شود.

منبع: تجارت نیوز