عبور از دروازه تاریخ؛ اشغال قزوین و کشف پلوتونیوم

به گزارش ایسنا، امروز 17 آبان 1403 به اهم مناسبت‌ها و اتفاقات تاریخیِ این روز می‌پردازیم.

اشغال قزوین توسط سپاهیان روس – 1294

طی جنگ ‌جهانی اول با وجودی که صدراعظم وقت احمد شاه قاجار بی‌طرفی ایران را اعلام کرد، اما این کشور به محل جولان و تهاجم نظامی، سیاسی و تبلیغاتی نیروهای روس، انگلیس، آلمان و عثمانی تبدیل شد.

کنسولگری‌های اروپا در شهرهای ایران به دژهای مسلح بیشتر شباهت داشتند تا اقامتگاه‌های نمایندگان سیاسی. از کنسولگری روس 200 قزاق و 50 سرباز پیاده، از کنسولگری انگلیس 100 سرباز انگلیسی و 50 سرباز هندی و از کنسولگری آلمان ده‌ها نظامی آلمانی محافظت می‌کردند.

اشغال ایران به تدریج در سال 1293 آغاز شد و با جنگ جهانی اول رسما درگیر جنگ شد. انگلیسی‌ها و روس‌ها در این سال که سال آغازین جنگ اول جهانی بود با رؤسای قبایل مراوده مستقیم داشتند و بر راه‌های اصلی کشور نظارت می‌کردند و در شهرهای شمالی و جنوبی ایران سربازخانه داشتند.

در خرداد 1294 قوای روس به سوی تهران راه افتادند و در مرداد قوای انگلیس بوشهر را اشغال کردند. در شهریور رئیسعلی دلواری در جریان مقاومت دلیرانه تنگستانی‌ها در برابر پیشروی نظامیان انگلیسی به شهادت رسید.

نظامیان روس 17 آبان 1294 به قزوین رسیدند و تهران در آستانه سقوط قرار گرفت. آنان از یکسو پس از اشغال کرج به سمت تهران به راه افتادند و از سوی دیگر ستون‌هایی از نیروهای نظامی روس از مرزهای شمالی ایران عبور کرده و وارد انزلی شدند.

محاکمه دکتر محمد مصدق- 1332

دکتر محمد مصدق نخست‌وزیرِ عزل شده توسط محمدرضا پهلوی، یک روز پس از کودتای 28 مرداد 1332 توسط سرتیپ حسین آزموده دادستان جدید ارتش شاهنشاهی بازداشت شد. او به همراه جمعی از همفکرانش در دولت و مجلس راهی زندان شدند.

بازجویی و محاکمه دکتر محمد مصدق و تیمسار محمدتقی ریاحی رییس ستاد مشترک ارتش توسط دادگاه نظامی در تاریخ هفدهم آبان 1332 آغاز شد و بعد از 35 جلسه محکوم شدند. اتهام آنان سوء قصد به منظور بر هم زدن اساس حکومت و تاج و تخت سلطنت و تحریک مردم به مسلح شدن بر ضد قدرت سلطنت بود.

ریاست دادگاه با سرلشکر نصرالله مقبلی و هیات نظامی شامل سرتیپ حمید شیروانی، سرتیپ محمود افشارپور، سرتیپ محمدعلی خزاعی و سرتیپ تیمور بختیار بودند. سرهنگ جلیل بزرگمهر نیز وکیل تسخیری دکتر مصدق بود.

در طول جلسات بازجویی و محاکمه بارها و بارها مصدق و ریاحی توسط سرتیپ حسین آزموده دادستان وقت ارتش مورد اهانت قرار گرفتند و در عین حال هر دو حرف‌های ناگفته بسیار را بیان کردند.

دادگاه در نهایت دکتر مصدق را به 3 سال حبس و 10 سال تبعید به به زادگاهش احمدآباد تبعید شد. تیمسار ریاحی نیز به 3 سال حبس محکوم شد.

دکتر مصدق پس از تحمل رنج تبعید و تنهایی در بهمن 1345 در 84 سالگی درگذشت و در همانجا دفن شد.

بعدازظهر امروز محاکمه دکتر محمد مصدق و سرتیپ تقی ریاحی در سلطنت آباد در دادگاه نظامی برای رسیدگی به وقایع 25 تا 28 مرداد آغاز گردید. (1332 ش)

دستور امام خمینی برای مذاکره نکردن با فرستاده کارتر- 1358

روز 13 آبان 58 لانه جاسوسی آمریکا از سوی دانشجویان پیرو خط امام اشغال شد و با حمایت بنیاگذار جمهوری اسلامی، مهندس مهدی بازرگان و کابینه‌اش 2 روز بعد استعفای خود را تسلیم امام کرد و ایشان این استعفا را در حالی پذیرفت که آنان انتظار داشتند امام مانند دفعات قبل با استعفای آنها مخالفت کنند و دولت موقت دانشجویان را برای آزادی گروگانها تحت فشار قرار می‌دهد.

امام خمینی با قبول استعفای دولت حکومت را تا تشکیل اولین مجلس و دولت، به شورای انقلاب اسلامی سپرد. ترکیب شورای انقلاب هم مرکب از عناصر میانه‌رو، تندرو، روحانی و غیر روحانی بود.

در چنین شرایطی برخی گروه‌های سیاسی تصمیم گرفتند با نماینده کارتر که به تازگی وارد ایران شده بود مذاکراتی داشته باشد که امام خمینی در پیامی مکتوب آنان را از این کار بر حذر داشت.

امام در این پیام تاکید کردند: «از قرار اطلاع، نمایندگان ویژه کارتر در راه ایران هستند و تصمیم دارند به قم آمده و با اینجانب ملاقات نمایند لهذا لازم می‌دانم متذکر شوم دولت امریکا که با نگهداری شاه اعلام مخالفت آشکار با ایران را نموده است و از طرفی دیگر آنطور که گفته شده است سفارت امریکا در ایران محل جاسوسی دشمنان ما علیه نهضت مقدس اسلامی است لذا ملاقات با من به هیچ وجه برای نمایندگان ویژه ممکن نیست و علاوه بر این: 1- اعضای شورای انقلاب به هیچ وجه نباید با آنان ملاقات نمایند. 2- هیچیک از مقامات مسئول حق ملاقات با آنان را ندارند. 3- اگر چنانچه امریکا شاه مخلوع این دشمن شماره یک ملت عزیز ما را به ایران تحویل دهد و دست از جاسوسی بر ضد نهضت ما بردارد راه مذاکره در موضع بعضی از روابطی که به نفع ملت است باز می باشد.

درگذشت پدر داستان‌نویسی نوین ایران- 1376

سید محمدعلی جمالزاده در سال 1270 در اصفهان به دنیا آمد. پدرش سید جمال‌الدین واعظ اصفهانی همدانی از پر نفوذترین مبلغان مذهبی دوران مشروطه بود و نقش مهمی در نهضت داشت.

محمدعلی در جوانی همگام با پدر و حتی بعد از آن، از فعالان نهضیت مشروطیت به شمار رفت که یکی از دلایل این حضور ضد استبدادی، دستگیری و قتل پدرش در جریان مشروطیت به دست عمّال محمدعلی شاه‌ بود.

محمدعلی پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، راهی بیروت و سپس پاریس شد و در فرانسه در رشته حقوق فارغ التحصیل شد. در 22 سالگی در حالی که بسیاری از مناطق ایران بی‌طرف در جریان جنگ جهانی اول به اشغال دولت‌های روس و انگلیس و عثمانی درآمده بود به کرمانشاه رفت و ارتش کوچکی از کردها برای جنگ با متفقین به وجود آورد اما خیلی زود این کار را رها کرد و راهی برلین در آلمان شد.

جمالزاده سپس به مدت 25 سال در دفتر بین‌المللی کار در ژنو شروع به فعالیت نمود و در کنار آن به مطالعات وسیعی دست زد. با فرا رسیدن شهریور 1320 حیات ادبی جمالزاده شروع شد و چند داستان از او در تهران به چاپ رسید.

نخستین کتاب جمالزاده «یکی بود، یکی نبود» نام داشت. این کتاب ولوله‌ای در بین خوانندگان فارسی زبان انداخت، چرا که او برخلاف عادت معمول نویسندگان معاصرش، در داستان خود از لغات و اصطلاحات روزمره مردم استفاده کرد و از دشوارنویسی پرهیز کرد. این ویژگی خاص نوشته‌های اوست.

گنج شایگان، صحرای محشر، خاک و آدم و دشمن ملت از جمله کتاب‌های جمالزاده است. تعدد کتاب‌های داستان جمال‌زاده موجب شد او به عنوان پدر داستان‌نویسی ایران معروف شود.

محمدعلی جمالزاده سرانجام در حالی که در حدود 90 سال در اروپا می‌زیست ولی همیشه قلبش برای وطن می‌تپید، در 17 آبان 1376 برابر با 8 نوامبر 1977 پس از عمری طولانی در 106 سالگی درگذشت و در ژنو به خاک سپرده شد.

رویدادهای مهم این روز در تقویم هجری قمری به شرح زیر است:

ولادت حضرت زینب (س) و روز پرستار- سال پنجم

زینب در لغت به معنای درخت نیکو منظر آمده و گاهی به معنای زینت پدر است. حضرت علی(ع) دو یا سه دختر به نام زینب داشتند و دختر بزرگ آن حضرت «زینب کبری» نام داشت. این بانوی گرانقدر در واقعه عاشورای سال 61 هجری به همراه برادرش حضرت حسین(ع) در کربلا حاضر بود.

حضرت زینب (س) از زنان فاضله، عالمه و شجاع تاریخ است و فضایل آن بانو و جلالت شانش بسیار والاست. آن حضرت، همسر پسر عمویش عبداللَّه بن جعفر بن ابی‌طالب بود و 5 فرزند داشت.

ایشان هنگام عزیمت برادرش به عراق، برادر را همراهی کرد و در واقعه‌ی کربلا دو پسرش به نام‌های محمد و عَون را تقدیم برادر کرد. حضرت زینب از سوی امام حسین(ع) سرپرستی اهل‌بیتِ آن حضرت و حفظ و نگهداریِ مقام ولایت کبری و برادر دیگرش امام سجاد(ع) را که آن زمان بیماری بودند را برعهده داشت.

شیر زن کربلا با روحیه‌ای قوی و شهامت زایدالوصف خود توانست آن امانت بزرگ را در آن شرایط سخت و سنگین اسارت به درستی و شایستگی به منزل رساند.

خطبه‌های مردانه و رسواکننده‌ی حضرت زینب(س) در مجلسِ ستم عُبیداللَّه بن زیاد در کوفه و یزید بن معاویه در شام که کاخ ظلم و جورِ فرعون زمان را به لرزه در آورد، شهره‌ی تاریخ است.

تولد آیت‌الله موسوی اصفهانی- سال 1301

حاجی میرزا محمدتقی بن میرزا عبد الرزاق بن مبرزا عبد الجواد موسوی اصفهانی از خاندان علم و سیادت و از سادات با فضل و فضیلت اصفهان، امام جماعت مسجد سراج‌الملک در محله احمدآباد اصفهان بود و از سادات علماء و علماء سادات و دارای مکارم اخلاقی و جلالت قدر و نبالت شان؛ در فقه و اصول و اخبار و حدیث و شعر و ادب دارای سلیقه ممتاز و روح بلند پرواز و دارای طبع سرشار و ذوق جذاب و شیرین بود.

تولد ایشان در 1301 جمادی الاولی قمری در اصفهان و تحصیلاتش در مکتب پدر و علمای اعلام انشهر که چند قرن سابقه علمی داشته پایان یافته و علمای بزرگ را مانند مرحوم حاجی سید ابوالقاسم بن سید محمد باقر حسینی دهکردی و مرحوم آخوند ملا عبد الکریم بن حاجی ملا مهدی جزی مولف کتاب تذکره القبور درک نموده اند.

آیت‌الله سید محمدتقی موسوی اصفهانی در سال 1348 قمری در بیمارستان انگلیسی‌ها در اصفهان (بیمارستان حضرت عیسی بن مریم) مسموم شد و به شهادت رسید.

از ایشان کتابهای متعددی به جا مانده است که آن مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم معروف‌ترین آنهاست. این کتاب به دستور امام زمان عجل الله تعالی فرجه نوشته شد و بارها تجدید چاپ شد.

رویدادهای مهم این روز در تقویم میلادی به شرح زیر است:

چاپ اولین روزنامه در لندن(1665م)

در سال 1665 میلادی آکسفورد گزت که بعدها با عنوان لندن گزت چاپ شد با عنوان قدیمی‌ترین روزنامه جهان که همچنان چاپ می‌شود برای اولین بار منتشر شد.

لندن گزت روزنامه‌ای است که در سال 1665 میلادی در بریتانیا منتشر شد که در آغاز آکسفورد گزت خوانده می‌شد. آکسفورد گزت در آکسفورد یعنی در جایی که دربار انگلستان از ترس طاعون در آنجا مستقر شده بود، منتشر می‌شد. اما وقتی دربار پس از یک سال به پایتخت بازگشت، این روزنامه نیز نام خود را به لندن گزت تغییر داد.

تولد ماری ‌کوری کاشف رادیوم و پلوتونیوم – 1867

ماری کوری در سال 1867 در لهستان متولد شد. او با حافظه خارق‌العاده‌اش به عنوان یک کودک، مردم را شگفت‌زده کرد و خواندن را وقتی 4 سالش بود، آموخت. پدرش پروفسور علوم بود و ابزارهایی که در جعبه شیشه‌ای نگهداری می‌کرد، ماری را مجذوب کرد.

او رؤیای دانشمند شدن را در سر می‌پروراند. در سن 18 سالگی به دلیل فقر خانوادگی معلم سرخانه شد و به خواهرش برای درس خواندن در پاریس کمک مالی کرد. بعدها خواهرش نیز او را در تحصیل یاری نمود.

در آن زمان در لهستان دانشگاهی برای دختران وجود نداشت بنابراین در سال 1891 به دانشگاه سوربن در پاریس رفت. ماری به قدری فقیر بود که تنها نان و کره می‌خورد و لباسهای کهنه‌ای را که با خود از Warsaw آورده بود، می‌پوشید. هر روز تا ساعت 10 شب در کتابخانه درس می‌خواند و پس از آن به اتاق سرد کوچکش می‌رفت و تا ساعت 2 یا 3 صبح درس می‌خواند.

او بعد از 4 سال با پیِر کوری فیزیکدان مشهور در سوربن ازدواج کرد. ماری و پیر به دنبال عناصر جدید گشتند. آنها سنگ معدن اورانیوم را آسیاب کردند، سپس آن را جوشاندند و با اسیدها و سایر مواد شیمیایی مورد آزمایش قرار دادند.

سرانجام پس از 4 سال کار سخت و مصرف چندین تن‌ سنگ معدن، یک دهم گرم رادیوم خالص به دست آوردند. بدین ترتیب، آنها نخستین عنصر رادیواکتیو را کشف کرده بودند. در سال 1903 ماری، پیر و یک دانشمند دیگر به نام Henry Becquerel به دلیل کشف رادیوم و مطالعه رادیواکتیویته، جایزه نوبل را در فیزیک از آن خود کردند.

ماری کوری اولین زنی بود که جایزه نوبل فیزیک را می برد. بعدها او یک جایزه نوبل دیگر هم در شیمی دریافت کرد.

در زمان جنگ جهانی اول، ماری بر روی اشعه‌های X کار می‌کرد. او باور داشت که آنها می‌توانند در درمان بیماریهایی مانند سرطان موثر باشند.

7 سال طول کشید تا ماری دکترایش را بگیرد و بالاخره تز دکترای خود را در سال 1904 نوشت که به نوعی همان مقاله سال 1900 او بود.

در سال 1906 پیر درگذشت و در سال 1911 ماری دومین جایزه نوبل را در شیمی دریافت کرد. در این دوران به اندازه کافی معروف شده بود و به همین دلیل، دولت فرانسه پول کافی در اختیارش قرار داد و سرانجام آزمایشگاه بزرگی به ماری اعطا شد. وی در سال 1934 در آسایشگاه کناره‌های آلپ، درگذشت.

انقلاب بلشویکها در روسیه – 1917

از اوایل سال 1917 اعتصاباتی در روسیه شروع شد که آغازگر انقلاب مشهور روسیه بود. در نتیجه این اعتراضات، تزار نیکولای دوم برکنار شد و حکومتِ موقت جانشین وی نیز توسط بلشویک‌ها سرنگون شد.

سرانجام کمونیست‌ها به رهبری لنین با تصرف مراکز و مؤسسات دولتی، قدرت را به دست گرفتند. کمونیست‌ها در سرزمین‌های پهناوری که شامل روسیه و 14 جمهوری خودمختار دیگر در اروپای شرقی، قفقاز و آسیای میانه بود، اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی را تشکیل دادند و بیش از 70 سال حکومت کردند.

لازم به ذکر است که آغاز انقلاب کمونیستی در روسیه براساس تقویم رایج در آن زمان روسیه 25 اکتبر بود که بر مبنای تاریخ جدید، هفتم نوامبر می‌باشد.

اشغال «غزه» توسط قوای بریتانیا- 1917

غزه در دهه 630 میلادی پس از محاصره‌ای که طی آن جمعیت یهودیان شهر در کنار پادگان امپراطوری بیزانس از آن دفاع نمودند، به وسیله عرب‌ها تصرف شد.

اعتقاد بر این بود که در مکانی که پدربزرگ پیامبر اسلام دفن شده، این شهر به یک شهر مهم اسلامی تبدیل شده‌ است. غزه در قرن 12 درگیر جنگ‌های صلیبی مسیحیان شد و در سال 1187 تحت کنترل مسلمانان قرار گرفت. این شهر در قرن 16 بر اثر حمله عثمانی‌ها سقوط کرد و طی جنگ جهانی اول که از سال 1914 تا 1918 ادامه یافت به اشغال بریتانیا درآمد.

در جنگ جهانی اول، غزه به بخشی از قیمومیت بریتانیا بر فلسطین تبدیل شد. پس از شروع جنگ اول اعراب و اسرائیل در سال 1948، مصر کنترل غزه را به دست گرفت و نواحی اطراف آن را تسخیر کرد. مصری‌ها هرگز ساکنان آن را به عنوان شهروندان مصری نپذیرفتند و خروج آنها را از نوار غزه ممنوع کردند.

اسرائیل طی جنگ شش روزه 1967، این شهر را تسخیر کرد و نوار غزه به مدت 27 سال پس از آن تحت اشغال اسرائیل قرار گرفت. غزه و ناحیه کوچکتری از بخش بزرگ این سرزمین توسط اسرائیل غصب شد. این موضوع باعث تراکم زیاد جمعیت و فقر در نوار غزه شد.

در آغاز قیام فلسطینی در سال 1987، که تحت عنوان انتفاضه اول شناخته شد، غزه مرکز ناآرامی سیاسی و رویارویی بین اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها شد و اوضاع اقتصادی در این شهر رو به وخامت گذاشت.

در سپتامبر 1993، رهبران اسرائیل و سازمان آزادی‌بخش فلسطین توافق‌نامه اسلو را امضا کردند که خواستار اداره فلسطینی نوار غزه و شهر اریحا در کرانه غربی می‌شد که در می 1994 به مرحله اجرا درآمد. بیشتر اسرائیلی‌ها در حالی غزه را ترک کردند که اداره آن را به حکومت خودگردان فلسطین برای اداره و کنترل شهر در کنار باقی نوار غزه واگذار کردند. دولت فلسطینی به رهبری یاسر عرفات، غزه را به عنوان اولین مقر ایالتی خود برگزید.

در سپتامبر 1995، اسرائیل و ساف یک توافق‌نامه صلح ثانویه امضا کردند که حکومت فلسطینی را تا برخی شهرهای کرانه غربی گسترش می‌داد. این موافقت نامه نیز یک مجمع فلسطینی با 88 عضو تاسیس کرد که جلسه افتتاحیه خود را در مارس 1996 در غزه برگزار کرد. شهردار کنونی آن سعد خرمه است.

در تقویم میلادی مناسبت‌های دیگری چون تولد آلبر کامو نویسنده معروف فرانسوی در رسال 1913، کودتای آرام علیه حبیب بورقیبه دیکتاتور تونس در سال 1987، مرگ الکساندر دوبْچک سیاست‌مدار چکسلواکی در سال 1992، افتتاح موزه هنر مدرن در نیویورک در سال 1929، ایالت کلرادو آمریکا به عنوان دومین ایالت به زنان حق رای اعطا کرد در سال 1893، نیو ریپابلیک هفته‌نامه‌ای آمریکایی برای اولین بار منتشر شد در سال 1914 و زین العابدین بن علی رئیس جمهور تونس شد در سال 1987 نیز به ثبت رسیده است.

منبع: ایسنا