تکرار شعارهای احمدی‌نژاد!/ خودکفایی در تولید گندم؛ دستاورد یا تکرار شکست‌های گذشته؟

در سال‌های اخیر خودکفایی در تولید گندم، برنج و دانه‌های خوراکی به یکی از اهداف کلیدی دولت‌های مختلف تبدیل شده و مسئولان بخش کشاورزی، همواره سعی دارند که با تامین امنیت غذایی به توسعه اقتصادی و کاهش وابستگی در کشور کمک کنند.

 منظور از خودکفایی، پایداری تولید است؛ به این معنا که بتوان اقداماتی را در زمینه کاهش هزینه‌ها، امینت غذایی، حمایت از کشاورزان، پایداری محیط زیست، توسعه کنترل کیفیت، گسترش فناوری و در نهایت ثبات اقتصادی انجام داد.

این جنس از سیاست‌ها بیشتر از زمان ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد باب شد و با توجه به انتظارات ایجادشده در جامعه کشاورزی، دولت‌های بعد از آن هم خواه ناخواه ناچار به اجرای آن بودند. اکنون مسئولان دولت چهاردهم نیز روی این سنت مانده‌اند و در همین ابتدای کار شعارهایی از جنس شعارهای احمدی‌نژاد رو کرده‌اند.

در حالی که کشاورزان، به‌ویژه گندم‌کاران در ارتباط با دولت با مشکلات عدیده‌ای، به‌ویژه قیمت‌گذاری تضمینی نرخ گندم و تسویه مطالبات خود دست و پنجه نرم می‌کنند، غلامرضا نوری‌قزلجه‌ وزیر جهاد کشاورزی، روز گذشته در سخنرانی پیش از خطبه‌های نماز جمعه سمنان با اعلام خودکفایی جمهوری اسلامی در تولید گندم گفت که‌ ایران دیگر هیچ نیازی به واردات گندم ندارد.

این اظهارات در حالی مطرح شد بیشتر کارشناسان اقتصادی معتقدند این دستاورد درصورتی محقق می‌شود که دولت با ایجاد زیرساخت‌های آبیاری، بهره‌برداری از فناوری نوین و ایجاد بازارهای تضمینی اطمینان را به کشاورزان بدهد که از تمامی استراتژی‌های خود برای خودکفایی در گندم استفاده می‌کند.

از سوی دیگر، در دنیای امروز بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته دیگر از مضمونی تحت عنوان خودکفایی عبور کرده‌اند و نه‌تنها آن را یک دستاورد نمی‌دانند، بلکه به روابط خود با سایر کشورها می‌بالند که در نهایت با این روابط مردم خود را حداقل در تامین نیازهای روزمره خود و حفظ معیشت‌شان یاری می‌دهند.

 رویای خوکفایی منابع آبی را زمین زد

 محمود احمدی‌نژاد، رئیس دولت‌های نهم و دهم، ازجمله افرادی بود که همواره بر خودکفایی در تولید گندم و سایر محصولات کشاورزی تاکید داشت.

سیاستی که با شعارهای پوپولیستی او گره خورده بود و منابع کشور به وسیله‌ای برای پیشبرد اهداف سیاسی گروه‌های دولتی تبدیل شده بودند.

با این حال مسئولان دولت نهم و دهم در طول حیات خود همواره رویای رسیدن به خودکفایی گندم را در سر می‌پروراندند که در نهایت با اجرای سیاست‌های نادرست، به جای فراهم کردن زیرساخت‌ها اهرم فشار را به سمت کشاورزان بردند.

اصرار بر اجرای چنین سیاستی، در آخر نتیجه‌ای جز هدررفت حجم عظیمی از منابع آبی کشور را نداشت و علاوه بر زیان‌هایی که بر تجارت و بازارهای کشور وارد شد، دولت بر طبل بحران بی‌آبی هم کوبید. 

اکنون نیز دولت عزم دوباره خود را برای تحقق این هدف جزم کرده است. با این حال همچنان این پرسش مطرح است که آیا شرایط اقلیمی، اجتماعی و اقتصادی کشور به گونه‌ای است که امکان تحقق این هدف وجود داشته باشد یا دوباره تجربه این شکست دامان اقتصاد، معیشت و سفره مردم و منابع آبی کشور را می‌گیرد؟

بحران کم‌آبی در تامین آب شرب و کشاورزی 

در دهه 1360، 90 میلیارد لیتر آب به رودهای کشور جاری می‌شد که اکنون این رقم به زیر 50 لیتر رسیده است.

از سوی دیگر، در چهار دهه پیش از هرچاه موجود در ایران 200 هزار لیتر آب در سال برداشت می‌شد که امروزه این رقم به 50 هزار لیتر کاهش پیدا کرده است.

درحالی‌که حدود 90 درصد از منابع آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، بحران کمبود منابع آب زیرزمینی این بخش را مستقیما تحت تاثیر قرار داده است. در این شرایط دولت اقدام به انتقال آب از منابع دیگر یا شیرین‌سازی آب دریا کرده است.

هزینه گزاف این اقدامات فشار زیادی بر بودجه عمومی وارد کرده و در قبال آن دولت حتی موفق به حل بحران کم‌آبی نشده است. چراکه ماجرا تنها به بخش کشاورزی ختم نمی‌شود و این کاهش منابع تامین آب شرب برخی از روستاها و شهرها را هم درگیر کرده است.

 عواقب این بحران تاکنون آنقدر گسترده شده تا به بحران‌های اجتماعی و مهاجرت اجباری دامن زده است.

خودکفایی یا تخریب خاک و تنوع زیستی؟

کارشناسان معتقدند که در حال حاضر، تامین آب مصرفی برای مردم و کشاورزان به مساله‌ای چالش‌برانگیز تبدیل شده و با توجه به کاهش منابع آبی، خودکفایی و تاکید صرف بر تولید، کار بسیار دشوار و غیرممکنی خواهد بود.

کشاورزان در تمام مواقع و در هر شرایط آب و هوایی، قادر به تامین نیاز گندم کل کشور نیستند و ممکن است در این شرایط دولت برای بالا بردن میزان کشت دست به روش‌های غیرپایدار بزند که به تخریب خاک و کاهش تنوع زیستی منجر شود.

علاوه بر این، گاهی هزینه‌های کشت در کشور به حدی بالا می‌رود که اگر واردات صورت می‌گرفت ضرر و زیان کم‌تری را بر کشور تحمیل می‌کرد. نباید تنها به تولید داخلی اتکا کرد چراکه روابط تجاری و مراودات لازمه پایداری یک کشور به شمار می‌رود و از تبعات ناشی از کمبود منابع داخلی جلوگیری می‌کند.

با این حال اصل «خودکفایی» امری مهم در توسعه و پایداری اقتصاد به شمار می‌رود اما این اقدام تنها در سایه یک برنامه مدون و جامع میسر می‌شود و دولت‌مردان باید بتوانند در مرحله اول بهبود تکنولوژی‌های کشاورزی، آموزش کشاورزان، تامین آب و مدیریت صحیح را در دستور کار خود قرار دهند.

همچنین بانک‌ها با حمایت کشاورزان و ایجاد مشوق‌های اقتصادی و ارائه تسهیلات لازم می‌توانند زمینه را برای تولید بیشتر فراهم کنند، جراکه تاکنون برخی از کشاورزان به دلیل عدم حمایت کافی از سوی دولت، تمایل کمتری برای کشت گندم نشان می‌دهند.

برای مطالعه بیشتر اخبار مربوط به خودکفایی گندم را در صفحه تجارت‌نیوز بخوانید

منبع: تجارت نیوز