گندم؛ ستون امنیت غذایی کشور / سه‌دوره خودکفایی در تولید و امید به صادرات گندم در یک‌سال اخیر
به گفته‌ی مسئولان، گندم ۴۰ درصد صنایع غذایی را شامل شده و خودکفایی در تولید آن از جمله عوامل مهم تامین «امنیت غذایی» است، درهمین راستا دولت سیزدهم برای رسیدن به خودکفایی در تولید گندم از ابزارهای نوین دانش‌بنیان استفاده کرد تا این‌که اکنون امیدوار به صادرت گندم نیز هستیم تا با هدایت کشاورزان و خرید تضمینی از آن‌ها، بتوانیم این مسیر توسعه را حفظ کنیم.
به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، گندم از قدیمی‌ترین و پرمصرف‌ترین گیاهان زراعی جهان است، به‌طوری‌که از سالیان بسیار دور و قبل از آن‌که بشر به موارد مصرف سایر گیاهان از نظر تغذیه پی ببرد، گندم مهمترین منبع غذایی برای بشر بوده است. اهمیت گندم بیشتر مربوط به خواص فیزیکی و شیمیایی موادی است که دانه آن را تشکیل می‌دهند.
گندم، 40درصد صنایع غذایی و 36 درصد کالری مردم
«عباس کشاورز» سرپرست سابق وزارت جهاد کشاورزی، که پس از استعفای محمود حجتی و طی حکمی از طرف حسن روحانی به عنوان سرپرست وزارت جهاد کشاورزی منصوب شد، سال 1398 در دیدار با اعضای شورای مرکزی بنیاد ملی گندمکاران کشور، اظهار کرد: «گندم پایه و معمار کشاورزی ایران است. گندم بیش از 36 درصد کالری مردم را تامین می‌کند و حدود 40 درصد صنایع غذایی کشور وابسته به گندم است. غیر از جنوب ایران، هیچ محصولی رقیب گندم نیست و سایر محصولات با گندم خود را مطابقت می‌دهند. هر چقدر از مزارع گندم حمایت و رسیدگی بیشتری به عمل آید، سایر محصولات وضعیت بهتری پیدا خواهند کرد.»
سومین جشن خودکفایی گندم در دولت سیزدهم
ایران در دو دهه‌ی اخیر 3 بار موفق شد جشن خودکفایی در تولید گندم بگیرد. نخستین جشن خودکفایی در آبان سال 1383 رقم خورد. در این مقطع زمانی پس از 45 سال، ایران با تولید 14 میلیون تن گندم، موفق به دستیابی به خودکفایی در این محصول راهبردی و استراتژیک شد.
این خودکفایی دوام نداشت و در سال 1392 میزان واردات گندم به حدود 7 میلیون تن رسید. در ادامه با اقدامات انجام‌شده، دومین جشن خودکفایی سال 1395 رقم خورد. در این سال 14.3 میلیون تن گندم در کشور برداشت شد.
سومین جشن خودکفایی در تولید گندم، کمتر از یک‌دهه تکرار شد و سال گذشته(1402) حدود 10.5 میلیون تن گندم از سوی دولت خرید تضمینی شد. بر اساس گزارش‌های جهانی، میزان تولید گندم در ایران بیش‌از 13 میلیون تن بوده است.
«محمدعلی نیکبخت» وزیر جهاد کشاورزی دولت سیزدهم، تکرار این خودکفایی را برای سال زراعی 1402-1403 دست‌یافتنی دانست و گفت: «محصول استراتژیک گندم اولویت نخست وزارت جهاد کشاورزی در پایداری تولید است. سال زراعی 1401 – 1400 اولین گام رو به جلو برداشته شد و دولت سیزدهم با خرید تضمینی 7.5 میلیون تن گندم از کشاورزان، افزایش بیش از 70 درصدی خرید تضمینی را نسبت به دولت قبل در کارنامه خود ثبت کرد.»
وی سال زراعی گذشته را دومین جهش تولید و خرید تضمینی گندم در دولت شهید سید ابراهیم رئیسی اعلام کرد و افزود: «در سال زراعی 1402 – 1401 حجم خرید تضمینی گندم از 7.5 میلیون تن به نزدیک 10.5 میلیون تن رسید و کشورمان در تولید گندم نان به خودکفایی رسید. طی این روند در سال زراعی 1403 – 1402 تولید به پایداری می‌رسد و طبق پیش‌بینی‌ها نیازی به واردات گندم نخواهیم داشت.»
وزیر سابق جهاد کشاورزی اقدامات و سیاست‌های حمایتی همچون کشاورزی قراردادی، تامین کودهای شیمیایی و تغذیه متعادل، استفاده از بذور اصلاح‌شده، عملیات به‌زراعی به‌ویژه مدیریت عوامل زیان‌رسان و اجرای اَبَرطرح جهش تولید در دیمزارهای کشور را همگام با تلاش کشاورزان از دلایل این افزایش تولید و دستیابی به خودکفایی گندم برشمرد.
ارزآوری با صادرات گندم در سال‌جاری
«سهراب سهرابی» مجری طرح گندم وزارت جهادکشاورزی درباره میزان تولید امسال(1403) اظهار کرده است: «برداشت نخستین خوشه‌های طلایی گندم از روزهای هفتم، هشتم و نهم فروردین1403 در استان‌های گرمسیر مانند هرمزگان، سیستان و بلوچستان و جنوب کرمان آغاز شد و تا پایان شهریور همچنان ادامه دارد.»
وی با اشاره به این‌که بیش از 21 هزار دستگاه کمباین آماده ارائه خدمات به کشاورزان است، گفت: «کشاورزان در برداشت محصول از کمباین‌هایی که معاینه فنی برایشان صادر شده است و ریزش کمتری دارند، استفاده کنند و در شب، گندم برداشت نکنند.»
مجری طرح گندم وزارت جهادکشاورزی اخیرا اعلام کرد: « بر اساس آخرین گزارش سامانه شرکت بازرگانی دولتی دولتی ایران(سیفا) تا صبح روز شنبه 24 شهریور 1403، یازده میلیون و 942 هزار تن گندم از کشاورزان به ارزش 210.4 هزار میلیارد تومان خرید تضمینی شده است. این میزان خرید تضمینی نسبت به مدت مشابه سال زراعی گذشته 1.620 میلیون تن معادل 16 درصد رشد نشان می‌دهد. در این شرایط نه‌تنها نیازی به واردات گندم نداریم، بلکه می‌توانیم در این روند صادرکننده نیز بوده و برای کشور ارزآوری داشته باشیم.»
سهراب سهرابی درباره پرداخت مطالبات گندمکاران نیز تصریح کرد: «تاکنون 161 هزار میلیارد تومان از پول کشاورزانی که گندم خود را به مراکز دولتی خرید تضمینی تحویل داده‌اند، پرداخت شده و پرداخت مابقی وجوه نیز در حال پیگیری از سوی سازمان برنامه و بودجه و وزارت جهاد کشاورزی است. در همین راستا میزان خرید گندم بذری در طبقات پرورشی، مادری و گواهی‌شده از 500 هزار تن گذشت و بالغ‌بر 97 درصد برنامه تولید بذر سال‌جاری محقق شده است.»
استان‌های پیشرو در تولید گندم
10 استان برتر خرید تضمینی گندم به شرح ذیل هستند:
استان‌های خوزستان با یک‌میلیون و 623 هزار تن، کردستان یک‌میلیون و 167 هزار تن، گلستان یک‌میلیون و 110 هزار تن، فارس 914 هزار تن، کرمانشاه 825 هزار تن، همدان 705 هزار تن، آذربایجان‌غربی 670 هزار تن، آذربایجان‌شرقی 595 هزار تن، لرستان 536 هزار تن و خراسان‌رضوی 523 هزار تن، بیشترین میزان خرید تضمینی گندم را به خود اختصاص داده‌اند.
همچنین 10 استان پیشرو که بیشترین رشد میزان خرید تضمینی گندم سال‌جاری را در مقایسه با سال گذشته داشته‌اند، به ترتیب مربوط به استان‌ها به شرح ذیل هستند:
گلستان 100 درصد، اصفهان 95 درصد، خراسان‌شمالی 83 درصد، مرکزی 72 درصد، همدان 72 درصد، چهارمحال و بختیاری 42 درصد، اردبیل 38 درصد، خراسان رضوی 38 درصد، آذربایجان‌شرقی 38 درصد، خراسان جنوبی 33 درصد، قزوین 34 درصد و زنجان 20 درصد رشد نسبت به خرید تضمینی سال گذشته داشته‌اند.
مهمترین دلایل افزایش تولید و خرید تضمینی گندم سال‌جاری
– شرایط دمایی و بارندگی مناسب و پراکنش خوب در فصل بهار
– تلاش، کوشش و همت بلند کشاورزان
– برنامه‌ریزی و سازماندهی مدیران، کارشناسان و محققین در سطوح ملی و استانی
– مصرف متعادل کودهای شیمیایی با تاکید بر مصرف کودهای فسفاته و پتاسه
– افزایش مصرف بذور لیبل‌دار و تنوع‌بخشی ارقام از طریق فعالیت موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر و موسسه تحقیقات دیم و شرکت‌های خصوصی تولید بذر
– مبارزه با آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز از طریق مدیریت خوب سازمان حفظ نباتات و مدیران حفظ نباتات استان‌ها
– توسعه کشت‌های مکانیزه با همکاری بسیار خوب سازندگان دستگاه‌های خطی‌کار و سایر ادوات دنباله‌بند و تلاش مرکز توسعه مکانیزاسیون و صنایع تبدیلی و روسای ادارات فناوری‌های مکانیزه استان‌ها
– توسعه سامانه‌های نوین آبیاری
– اجرای طرح جهش تولید دیمزارها که برای چهارمین سال اجرایی شد و از سطح 5.2 میلیون هکتاری سال‌جاری 3.550 میلیون هکتار مرتبط با گندم بوده و بیشترین بهره‌مندی را از این طرح، محصول گندم استفاده کرده است.
– آموزش کشاورزان
– ایجاد بیش‌از 1000 مزرعه‌ی انتخاب مشارکتی ارقام، تغذیه و تراکم بوته «(pvs) و (pnt) وpdt))»
– ایجاد 200 مزرعه اصلی و 5000 مزرعه تابعی پتانسیل خلاء عملکرد با همکاری دفتر گندم و موسسه آموزش و ترویج کشاورزی.
صدور گواهی برای بیش‌از 500 هزار تن بذر گندم، جو و برنج
«صمد مبصّر» معاون تحقیقات مؤسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال کشور، اخیرا اظهار کرد: «در سال زراعی 1403 – 1402 گواهی برای 500 هزار و 139 تن بذر گندم، جو و برنج در کشور صادر شده است. برای تولید این مقدار بذر 200 هزار و 974 هکتار از اراضی تکثیری بذر این محصولات، مورد نظارت قرار گرفته است.»
وی بیان کرد: «گندم با تولید 452 هزار و 250 تن بیشترین میزان صدور گواهی برای بذرهای تولیدشده را به خود اختصاص داده است. جو با 46 هزار و 555 تن و برنج با یک‌هزار و 329 تن به ترتیب بیشترین میزان صدور گواهی بذر را بعد از گندم داشته‌اند. در سال‌جاری با تکیه بر طرح‌های پایش و نظارتی در صدد هستیم تا عملکرد کیفی این حوزه را وسعت بیشتری ببخشیم.»
معاون تحقیقات مؤسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال کشور، گفت: «محققان این مؤسسه بر اساس شرایط اقلیمی، شرایط تولید و نوع محصول، طرح‌های تحقیقاتی گسترده‌ای را در سطح کشور دارند که با اجرای آن‌ها تلاش می‌شود، گام‌های مؤثری برای افزایش سطح کیفیت نظارت بر تولید بذر برداشته شود.»
اهمیت گندم در زمینه امنیت غذایی کشور
«سیدمجتبی خیام‌نکویی» معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی دولت سیزدهم، اردیبهشت 1403 با بیان این‌که گندم نقش راهبردی در اقتدارآفرینی کشور در امنیت غذایی دارد، اظهار کرد: «اتفاقات بین‌المللی دو سال گذشته نشان داد اهمیت امنیت غذایی به‌خصوص محصول گندم به‌عنوان یک ابزار سیاسی تعیین‌کننده در مناسبات بین‌المللی مطرح است.»
وی افزود: «در سال اول دولت سیزدهم شاهد افزایش حداقل 3 میلیون تنی تولید گندم بودیم، در سال دوم، افزایش 6 میلیون تنی و امسال نیز امیدواریم 6 میلیون تن افزایش سال قبل تکرار شود. کل نیاز گندم برای نان، صنف و صنعت حدود 13.5 میلیون تن است که این رقم سال گذشته برای گندم نان از تولید داخل تامین شد و امسال نیز مانند سال گذشته، خودکفایی اتفاق خواهد افتاد.»
معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی دولت سیزدهم، اضافه کرد: «دو میلیون هکتار سطح زیر کشت گندم آبی و 4 میلیون هکتار سطح زیر کشت گندم دیم کشور است؛ متوسط عملکرد گندم آبی حدود 4/3 تن در هکتار است و برای گندم دیم نیز 1/3 تن در هکتار است و اگر فقط بتوانیم در کشت آبی یک تن در هکتار و در کشت دیم نیز 500 کیلوگرم در هکتار میزان عملکرد را افزایش دهیم، می‌توانیم علاوه‌بر تامین نیاز داخل، صادرات نیز داشته باشیم.»
ذخایر غنی ژنتیکی گندم در کشور
سیدمجتبی خیام‌نکویی در ادامه عنوان کرد: «کشور ما غنی‌ترین بانک ژن ذخایر ژنتیکی گندم را با بیش از 18 هزار نمونه گندم در اختیار دارد که مزیت این مسئله در این است که در شرایط مختلف محیطی و بیماری‌ها می‌توان ارقام مناسب و مقاومی از گندم را در دسترس داشت.»
وی به موضوع سلامتی گندم تولیدی نیز اشاره کرد و گفت: «گندم تولیدی در ایران از لحاظ سلامتی جزو سالم‌ترین گندم‌های تولیدی است و نسبت به محصول بسیاری از کشورهای خاورمیانه، از شرایط مناسب‌تری برخوردار است، به‌طوری که از نظر وجود عناصر سنگین از درجه سلامتی بالایی برخوردار بوده و تامین‌کننده عناصر مغذّی برای جامعه است؛ البته باید تلاش مستمر داشته باشیم که هم از بعد کمی و هم کیفی پیشرفت نیز داشته باشیم.»
معاون وزیر جهاد کشاورزی به برخی فعالیت‌های تحقیقاتی و مدیریتی برای بهبود عملکرد گندم اشاره کرد و ادامه داد: «سامانه‌های آبیاری قطره‌ای مناسب گندم، دستگاه‌ها و روش‌های کاشت، ارقام کارآمد برای مناطق مختلف، سامانه‌های حفاظت از خاک و زهکشی، مطالعات تناسب اراضی، تدوین الگوی کشت، مدیریت تغذیه گندم به‌منظور ارتقاء کمی و کیفی عملکرد گندم و غیره، از جمله مواردی است که تلاش شده از طریق آن موسسات تحقیقاتی در بهبود عملکرد گندم تاثیرگذار باشند.»
خیام‌نکویی خاطرنشان کرد: «مهمترین راهبرد برای این‌که بتوانیم امنیت پایدار در تولید گندم داشته باشیم، تمرکز بر به‌زراعی، به‌نژادی و استفاده از ارقام مناسب، زمان کشت مناسب، کود و تغذیه مناسب، مدیریت بهینه آفات و بیماری‌ها و… است؛ از طرف دیگر از نظام تامین بذر گندم و تلاش برای استفاده از بذرگواهی نباید غافل بود؛ همچنین استفاده از سیستم مدیریتی مناسب، ماشین‌آلات و ادوات مناسب و به‌خصوص کمباین‌ها و ماشین‌های برداشت و تلاش در جهت کاهش ریزش و ضایعات هنگام برداشت است.»
با توجه به مطالب فوق، تامین گندم به‌عنوان ستون غذایی ایرانیان دارای اهمیت بالایی در زمینه امنیت غذایی کشور است. بنابراین با اقدامات موثر دولت سیزدهم شاهد خودکفایی در تولید این نعمت الهی هستیم و مسیر توسعه برای صادرات آن نیز فراهم است. با این‌حال این مسیر موفق تنها با بهره‌گیری از فناوری‌های دانش‌بنیان، آموزش و نظارت همگانی مسئولان کشور ادامه پیدا خواهد کرد تا شاهد امنیت پایدار غذایی برای ایران اسلامی باشیم.
منبع: ایسنا