وقت سفر به خراسان

خراسان یکی از مهم‌ترین مناطق ایران در طول تاریخ بوده که برخی از آثار آن همچنان برجای مانده است، از این رو در این سفر علاوه بر مشاهده و مشارکت در زعفران‌چینی، بازدیدی از این آثار داشته باشید.

زوزن؛ شهری که روایتگر شکوه تاریخ است

در چهل فرسنگی نیشابور، شهری تاریخی قرار دارد که روزگاری مرکز ولایتی مهم بوده است. زوزن، که امروز در شهرستان خواف جای گرفته، گنجینه‌‌‌ای از تاریخ و هنر ایران را در دل خود جای داده است. این شهر که در سده‌‌‌های چهارم تا هفتم هجری قمری اوج شکوفایی خود را تجربه می‌‌‌کرد، امروز به روستایی آرام تبدیل شده که با آثار تاریخی خود، داستان‌‌‌های ناگفته بسیاری را روایت می‌کند. روزگاری جمعیت این شهر از 500‌هزار نفر می‌‌‌گذشت و مالیات روزانه‌‌‌اش دو‌هزار سکه بود که توسط داروغه شهر جمع‌‌‌آوری می‌‌‌شد. مهم‌ترین اثر تاریخی زوزن، مسجد ملک است که شاهکاری از معماری دوره خوارزمشاهیان به شمار می‌رود. این مسجد که در نیمه نخست قرن هفتم و پیش از حمله مغول ساخته شده، به دستور قوام‌‌‌الدین ابوبکر، معروف به ملک زوزن، بنا شده است. معماری این مسجد با دو ایوان باشکوه در محور شرقی-غربی، نمونه‌‌‌ای منحصر به فرد از مساجد دو ایوانی است که تنها در خراسان می‌توان نمونه‌‌‌های آن را یافت. ایوان غربی یا ایوان قبله، با پهنای 13.3 متر و عمق 22.65 متر، در زمان خود ارتفاعی نزدیک به 30 متر داشته است. تزئینات این بنا ترکیبی هنرمندانه از آجر و کاشی‌‌‌های لعابدار و بی‌‌‌لعاب است که به «سبک غوری» معروف است.

کتیبه‌‌‌های آجری و کاشی‌‌‌های فیروزه‌‌‌ای مسجد، که با خطوط کوفی و نسخ تزئین شده‌‌‌اند، نمونه‌‌‌ای بی‌‌‌نظیر از هنر معماری آن دوران است. بر دیوار قبله ایوان غربی، محرابی زیبا بنا شده و کتیبه‌‌‌ای به خط کوفی و نسخ به تاریخ 616 هجری قمری بر آن نقش بسته است. این کتیبه به سبب نوآوری فنی به کاررفته در کاشی‌‌‌کاری آن منحصربه‌‌‌فرد است و کاربرد کاشی تراشیده در آن، گام مهمی در ابداع کاشی معرق به شمار می‌رود. نکته جالب درباره این مسجد، کشف آثار دو مسجد کهن‌‌‌تر در زیر بنای فعلی است. از نخستین مسجد، که در جنوب ایوان غربی کنونی قرار داشته، ستون‌‌‌هایی باقی مانده که یادآور مسجد نه‌گنبد بلخ است. مسجد دوم نیز که در قرن پنجم ساخته شده، دارای محراب‌‌‌های گچ‌بری بسیار زیبایی بوده که یکی از آنها هنوز پابرجاست. این محراب که 305 سانتی‌متر ارتفاع و 168 سانتی‌متر عرض دارد، با اشکال گیاهی و هندسی مشبک تزئین شده و علاوه بر گچ‌بری‌‌‌های زیبا و پرکار، از رنگ نیز در آن استفاده شده است. در کنار مسجد ملک، بقایای قلعه قاهره نیز در زوزن دیده می‌شود. این قلعه زمانی آنقدر استحکام داشته که سلطان جلال‌‌‌الدین خوارزمشاه در گریز از مغولان، قصد پناه گرفتن در آن را داشته است. به روایت تاریخ، عین‌‌‌الملک، داماد ملک زوزن، با پناه دادن به او مخالفت کرد و تنها بخشی از نقود خزانه زوزن را در اختیارش گذاشت.

نشتیفان؛ شهر بادگیرهای افسانه‌‌‌ای

در مسیر سفر به سوی شرق، به شهری می‌‌‌رسیم که با آسیاب‌‌‌های بادی تاریخی‌‌‌اش شهرت جهانی یافته است. نشتیفان، که نامش از ترکیب «نیش» (به معنای تندی) و «توفان» گرفته شده، دارای مجموعه‌‌‌ای باستانی از آسبادهاست که از باد 120‌روزه سیستان نیرو می‌‌‌گیرند. این بادها که از اواخر بهار تا اوایل پاییز می‌‌‌وزند، ادامه جریان‌‌‌های هوایی هستند که از قطب جنوب به سمت شبه‌قاره هند در حرکتند و باعث شده‌‌‌اند کرانه شرقی ایران از چابهار تا تایباد آب و هوای متمایزی داشته باشد. آسبادهای نشتیفان، نمونه‌‌‌ای بی‌‌‌نظیر از معماری سازگار با اقلیم هستند که نبوغ پیشینیان را در بهره‌‌‌گیری از انرژی پاک باد نشان می‌دهند. این سازه‌‌‌های باستانی که قدمتی چند‌هزارساله دارند، هنوز هم کارآیی خود را حفظ کرده‌‌‌اند. نشتیفان امروز علاوه بر جاذبه تاریخی آسبادهایش، یکی از مراکز مهم تولید نهال در کشور است. باغ‌‌‌های متنوعی از درختان پسته، توت، زرشک و انگور در اطراف شهر گسترده شده‌‌‌اند.

تایباد؛ دروازه شرقی ایران

شهرستان تایباد، سومین مقصد ما در این سفر، به واسطه موقعیت مرزی‌‌‌اش با افغانستان و مرز دوغارون، از اهمیت ویژه‌‌‌ای برخوردار است. این شهرستان که در سال 1354 از تربت جام جدا شد، امروز با جمعیتی بیش از 117‌هزار نفر، یکی از مراکز مهم مبادلات مرزی کشور است. جنوب این شهرستان به رشته کوه کوهسرخ می‌رسد و شهرهای کاریز و ریزه از دیگر مراکز جمعیتی مهم آن هستند. مردم تایباد، اصالتا از نژاد پارسی هستند و به زبان فارسی با گویش تایبادی سخن می‌‌‌گویند. حضور ایل‌‌‌های متنوعی چون تیموری، جمشیدی و بهلولی در این منطقه، بافت فرهنگی غنی و متنوعی را شکل داده است. این تنوع قومی و فرهنگی در آداب و رسوم، پوشش و غذاهای محلی منطقه نمود پیدا کرده است. آب و هوای منطقه تحت‌تاثیر بادهای 120 روزه سیستان قرار دارد و میانگین بارندگی سالانه آن حدود 180 میلی‌متر است. این اقلیم خاص باعث شده کشاورزی منطقه شکل ویژه‌‌‌ای به خود بگیرد. بیشترین بارش‌‌‌ها در ماه‌‌‌های بهمن، اسفند و فروردین رخ می‌دهد و دمای هوا در تابستان تا 47.5 درجه سانتی‌‌‌گراد بالا می‌رود و در زمستان به 24 درجه زیر صفر می‌‌‌رسد.

فصل زعفران؛ بهترین زمان سفر

برای سفر به این منطقه، اوایل آبان تا اوایل آذرماه بهترین زمان است. در این دوره، علاوه بر بازدید از جاذبه‌‌‌های تاریخی، صبح‌‌‌های زود، پیش از طلوع آفتاب، می‌توانید شاهد برداشت زعفران در مزارع منطقه نیز باشید. زمان طلایی برداشت گل‌‌‌های زعفران است. در این ساعات، بوی دل‌‌‌انگیز گل‌‌‌های زعفران در هوا می‌‌‌پیچد و منظره دشت‌‌‌های پوشیده از گل‌‌‌های بنفش در نور طلایی صبحگاهی، صحنه‌‌‌ای به یادماندنی خلق می‌کند. کشاورزان محلی با مهارت و دقت خاصی گل‌‌‌ها را می‌‌‌چینند و این فرصتی است تا علاوه بر تماشا، در این تجربه منحصر به فرد سهیم شوید.