فراز و فرود 19ساله بازار کار ایران

به گزارش اکوایران، در 19 سال گذشته نرخ بیکاری بین 14.6 تا 7.6 درصد در نوسان بوده و در پاییز سال گذشته به کمترین میزان خود رسیده است. در زمستان 1402، نرخ بیکاری به 8.6 درصد کاهش یافت که پایین‌ترین رقم زمستانی در 19 سال اخیر است.

بیکاری یک پدیده فصلی است در بهار به کمترین و در زمستان به بیشترین مقدار خود می‌رسد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که نرخ بیکاری فصلی در تابستان 1403 به کمترین میزان خود در طول 19 سال اخیر رسیده است. با این حال، نرخ بیکاری به تنهایی نمی‌تواند تصویر دقیقی از وضعیت بازار کار ارائه دهد و باید همراه با نرخ مشارکت اقتصادی بررسی شود.

شواهد نشان می‌دهد که نرخ مشارکت اقتصادی در سال‌های اخیر کاهش یافته و به سطوح پایینی رسیده است. این کاهش نشان‌دهنده کاهش تمایل مردم به مشارکت در بازار کار است. در واقع، با این که نرخ مشارکت در تابستان امسال در مقایسه با زمستان و تابستان سال قبل در سطح بالاتری قرار گرفته اما همچنان در مقایسه با مقادیری که در سال‌های 96 و 97 تجربه کرده بود در سطح پایین‌تری قرار دارد.

نرخ مشارکت در 19 سال اخیر

در اقتصاد ایران، افراد 15 ساله و بالاتر به عنوان «جمعیت در سن کار» شناخته می‌شوند. به افرادی که در این گروه سنی قرار دارند و شاغل‌اند یا تمایل به مشارکت در بازار کار دارند و به دنبال شغل می‌گردند، «جمعیت فعال» گفته می‌شود. نسبت این جمعیت به کل جمعیت در سن کار، «نرخ مشارکت اقتصادی» نامیده می‌شود. بنابراین، در جمعیت فعال هم بیکاران و هم شاغلان حضور دارند.

نسبت افرادی که در جمعیت فعال اقتصادی قرار دارند اما نتوانسته‌اند شغلی پیدا کنند، «نرخ بیکاری» نامیده می‌شود. لازم به ذکر است که افرادی که به هردلیلی از جمله به ناامیدی از یافتن شغل، دیگر به دنبال آن نمی‌گردند، در گروه بیکاران طبقه‌بندی نمی‌شوند و در محاسبه نرخ بیکاری نیز لحاظ نمی‌شوند.

بررسی نرخ بیکاری به تنهایی می‌تواند گمراه‌کننده باشد و باید همراه با نرخ مشارکت اقتصادی بررسی شود. به عنوان مثال، کاهش نرخ بیکاری در یک دوره لزوماً به معنای بهبود شرایط بازار کار نیست. اگر کاهش نرخ بیکاری همراه با کاهش نرخ مشارکت اقتصادی باشد، این کاهش ممکن است به دلیل ناامیدی افراد از یافتن شغل و خروج آن‌ها از جمعیت فعال باشد. اما اگر کاهش نرخ بیکاری همراه با افزایش نرخ مشارکت اقتصادی باشد، می‌توان گفت که وضعیت بازار کار بهبود یافته است.

بررسی داده‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که میانگین نرخ مشارکت اقتصادی از سال 1384 تاکنون تقریبا 42.6 درصد بوده است. به عبارتی در این مدت، به طور میانگین از هر 100 نفر در سن کار، بیش از 42 نفر تمایل به حضور در بازار کار داشته و به دنبال شغل بوده‌اند. این نرخ در نیمه دوم دهه 80 بالاتر از میانگین 19 ساله خود بوده و به تدریج کاهش یافته است. به عنوان مثال، در تابستان 1384، نرخ مشارکت اقتصادی 47.7 درصد بوده که بالاترین میزان در دوره بررسی شده است.

کمترین نرخ مشارکتی که در طول 19 سال اخیر به ثبت رسیده، 38.7 درصد بوده که مربوط به زمستان سال 1392 می‌شود. رشد نامناسب اقتصادی و بدبینی به فضای اقتصادی در دوره دولت نهم و دهم را می‌توان به عنوان دلایل اصلی کاهش این نرخ عنوان کرد.

در زمستان 1393، نرخ مشارکت اقتصادی 40.7 درصد بود. این نرخ در سال 1394 از مرز 41 درصد گذشت و تا نیمه سال 1398 به روند صعودی خود ادامه داد. در تابستان 1398، نرخ مشارکت اقتصادی به 44.9 درصد رسید و به مرز 45 درصد نزدیک شد. البته پیش از این، در سال 1397، نرخ مشارکت از مرز 45 درصد عبور کرده بود. بهبود شرایط اقتصادی، شکل‌گیری انتظارات مثبت به دلیل امضای برجام و تغییرات در محاسبات آماری از جمله دلایل بهبود نرخ مشارکت در این سال‌ها بودند. با این حال، این روند صعودی با وقوع کرونا در سال 1398 متوقف شد و نرخ مشارکت و تمایل مردم به حضور در بازار کار به محدوده 41 درصد کاهش یافت.

در حال حاضر، طبق ارقام اعلام شده از سوی مرکز آمار، نرخ مشارکت در تابستان سال جاری به 41.7 درصد افزایش یافته است.

وضعیت بلندمدت نرخ بیکاری

در 19 سال گذشته، نرخ بیکاری در محدوده 7.5 تا 14.6 درصد نوسان داشته است. این نوسان بالا می‌تواند نشان‌دهنده عدم ثبات و وجود نااطمینانی در بازار کار کشور باشد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که بازار کار از سال 1387 تا 1390 بدترین دوران خود را تجربه کرده است. در این دوره، همزان با کاهش نرخ مشارکت اقتصادی، نرخ بیکاری نیز افزایش یافته و از مرز 14.5 درصد عبور کرده است. بنابراین، علاوه بر کاهش تمایل مردم به مشارکت در بازار کار، شرایط نامناسب اقتصادی نیز باعث شده که بسیاری از افراد جویای کار نتوانند شغلی پیدا کنند.

شواهد آماری نشان می‌دهد که از اواخر سال 1397 تا 1398، بازار کار کشور رونق گرفته است. در این دوره، علاوه بر افزایش نرخ مشارکت اقتصادی، نرخ بیکاری نیز کاهش یافته است. بنابراین، بسیاری از افراد در سن کار انگیزه ورود به بازار کار را پیدا کرده‌اند و بسیاری از جویندگان کار موفق به یافتن شغل شده‌اند.

روند نزولی نرخ بیکاری در سال‌های پایانی دهه 1390 نیز ادامه داشته و در تابستان 1403، نرخ بیکاری به کمترین سطح 19 ساله خود، یعنی 7.5 درصد، رسیده است. نرخ بیکاری در حالی به این سطح رسیده که در تابستان سال قبل در محدوده 7.9 درصد و در تابستان 1401 برابر با 8.9 درصد بوده است.

منبع: اکو ایران