عبور ایران از محدودیت‌های نفتی
دنیای اقتصاد – هادی سلگی :
در لایحه بودجه۱۴۰۴ از محل صادرات نقدی نفتخام، میعانات گازی و خالص صادرات گاز طبیعی مجموعا ۳۵میلیارد دلار درآمد دیده شده‌است. این رقم با برآورد هدف تولید ۳میلیون و ۷۵۰هزار بشکه نفتخام و میعانات‌‌‌‌‌‌گازی و تحقق مجموعا یک‌میلیون و ۸۵۰هزار بشکه در روز درنظر گرفته شده‌است. محمدصادق مهرجو، کارشناس انرژی در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» عنوان می‌کند؛ با توجه به عوامل بنیادین و شرایط ژئوپلیتیک حاضر، یکی از سخت‌ترین کارها در بودجه‌ریزی سالانه کشور، پیش‌بینی قیمت نفتخام است. وی به امکان کاهش اجباری صادرات نفت در صورت اعمال فشار ترامپ اشاره می‌کند، اما معتقد است؛ در بدبینانه‌ترین حالت هم فروش نفتخام کشور به وضعیتی که در سال۱۳۹۹ داشتیم برنخواهدگشت.
در بودجه‌سال‌آینده چه میزان تولید و درآمد برای نفت و میعانات درنظر گرفته شده‌است؟
با توجه به متوسط تولید 3میلیون و 250هزار بشکه‌ای در سال1402 و کسر مصرف داخلی نفتخام، به رقم تقریبی یک‌میلیون و پانصد‌هزار بشکه صادرات می‌رسیم که با قیمت 65 یورو(البته بدون تخفیف) که در قانون بودجه1403 پیش‌بینی شده‌است، پیش‌بینی درآمد کشور حدود 1/35میلیارد دلار خواهد بود.
درآمد پیش‌بینی‌شده تا چه اندازه واقع‌بینانه است؟
یکی از سخت‌ترین کارها در بودجه‌ریزی سالانه در کشور ما، پیش‌بینی قیمت نفتخام با توجه به عوامل بنیادین بازار است. قیمت‌های نفت تحت‌‌‌‌‌‌تاثیر عوامل متعددی نظیر عرضه و تقاضا، حوادث و رخدادهای ژئوپلیتیک، سطوح تولید و سفته‌‌‌‌‌‌بازی‌های بازار قرار دارد و قیمت‌ها عمدتا در بازارهای بین‌المللی کالا و متاثر از قیمت نفت وست‌تگزاس اینترمیدیت آمریکا و برنت انگلیس تعیین می‌شود. خب برای تحقق درآمدها، آن‌هم در شرایط سخت تحریم؛ همواره موضوع بازگرداندن ارزهای ناشی از صادرات نفت و گاز یکی از دغدغه‌های مسوولان کشور بوده‌است. به‌نظرم تحقق درآمدهای ارزی اولا به میزان فروش و قدرت چانه‌زنی ما در بازار منطقه‌ای و همچنین محقق‌شدن میزان برنامه‌‌‌‌‌‌ریزی شده تولید نفتخام مربوط است. اینکه تا چه حد این درآمدها محقق شده‌است هم مربوط به همین دو موضوع خواهد بود.
با توجه به شرایط سیاسی بین‌المللی و فشارهای بیشتر ترامپ و اروپا چه مشکلاتی سد راه تحقق درآمدهای نفتی در سال‌آینده خواهد بود؟
واقعیت این است که تحریم‌ها به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین موانع عدم‌تحقق درآمدهای نفتی مطرح است و در این بین روی‌کارآمدن ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا می‌تواند در زمینه صادرات نفت و گاز ما محدودیت‌های مضاعفی را ایجاد کند، البته باید اشاره کرد؛ به دلیل تجربه‌ای که در این 7 سال‌از زمان خروج آمریکا از برجام و تغییر روش‌های فروش نفتخام و احیای کانال‌های جدید بازاریابی نفتخام شکل‌گرفت، در بدبینانه‌ترین حالت هم فروش نفتخام کشور به وضعیتی که در سال1399 داشتیم برنخواهد گشت، اما اگر ترامپ بخواهد به مشتری‌های عمده ما نظیر چین یا هند برای محدود‌کردن واردات نفتخام ایران فشار بیاورد حتما رقم صادراتی ما کاهش خواهد یافت. البته تجربه آمریکا در زمینه کارآیی تحریم‌ها بر تغییر رفتار ایران حتما باعث بازنگری آمریکایی‌‌‌‌‌‌ها در زمینه نوع تعاملات این کشور با ایران خواهد شد. از سویی احتمال کاهش تنش‌ها بین روسیه و اوکراین به شکل خاتمه جنگ یا برداشته‌شدن تحریم‌های فروش نفتخام روسیه قطعا می‌تواند بر قیمت‌های نفتخام در بازار به‌خصوص در سال2025 اثرگذار باشد. اینکه شرایط تحریم و اعمال سقف قیمت بر صادرات نفت و گاز روسیه به‌عنوان یکی از بزرگترین صادرکنندگان نفتخام باعث ایجاد رقابت و ارائه تخفیف‌های فروش نفتخام به مشتریان آسیایی شده‌است و همچنین کاهش قیمت‌های نفتخام، غیرقابل‌انکار است.
آیا ایران برای جلوگیری از تاثیر نوسانات قیمت نفت بر اقتصاد تدابیری درنظر گرفته‌است؟
اینکه ما چه تدبیری برای کاهش اثرات تحریمی فروش نفتخام خودمان درنظر گرفته‌ایم هم احتمالا تنها محدود به درنظرگرفتن کف قیمت‌ها در بودجه سال1403 و احیانا 1404 خواهد بود و اینکه دولت بتواند منابع تحقق بودجه خود را از درآمدهای نفتی به سمت تحقق درآمدهای مالیاتی و عوارض مختلف ببرد و با انضباط مالی و کاهش هزینه‌های جاری، افزایش هزینه‌ها را مدیریت کند. اما باید توجه داشت در شرایط سخت تحریم و کوچک‌شدن اندازه اقتصاد و افزایش تورم، تحقق درآمدهای مالیاتی و عوارض مختلف کشور هم باعث ایجاد مشکلات اجتماعی و اقتصادی دیگر خواهندشد.
چه راهکارهایی برای برون‌رفت از این مشکلات پیشنهاد می‌کنید؟
پیشنهادات برای برون‌رفت از شرایط فعلی خیلی زیاد نیستند و می‌توان به کاهش وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی و توسعه زنجیره ارزش گاز به‌خصوص در صنایع پتروشیمی و صنایع پایین‌دستی آنها اشاره کرد. همچنین با صدور خدمات فنی و مهندسی و افزایش صادرات برق و گاز با اجرای برنامه‌های بهینه‌سازی در بخش‌های صنعتی و تجاری و همچنین خانگی می‌توان به منابع جدید مالی دست پیدا کرد.
چه افقی برای سرمایه‌گذاری در بالادست نفت و گاز می‌بینید؟
در حال‌حاضر مشکلات سرمایه‌گذاری در بخش بالادست را می‌توان به این موارد مربوط دانست:
– تحریم‌های وضع شده در بخش نفت و گاز و عدم‌تمایل کشورهای خارجی به سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز کشور.
– عدم‌هدایت مناسب سرمایه‌های مردمی و بخش‌های مختلف اقتصادی ازطرف بانک‌های داخلی و تمایل به سفته‌بازی در بازار اقتصادی کشور.
-عدم وجود تضمین‌های لازم برای بازگشت سرمایه‌های خارجی با توجه به رتبه بالای کشور در زمینه ریسک سرمایه‌گذاری.
چالش‌های اساسی بخش‌های مختلف نفت و گاز کشور کدامند؟
-تحریم‌های مختلف در زمینه فروش و سرمایه‌گذاری در بخش‌های بالادست و پایین‌دست صنعت نفت.
-بدهی‌های شرکت نفت (در حقیقت دولت)، به صندوق توسعه‌ملی و محرومیت از بازار سرمایه داخلی.
-رابطه مالی ناکارآمد دولت و شرکت ملی نفت ایران و نیاز روزافزون به بازنگری در حوزه ساختاری و اختیارات اجرایی.
-پایین‌بودن انگیزه نیروی انسانی کارکنان و پرسنل وزارت نفت به‌عنوان مهم‌ترین سرمایه توسعه‌ای کشور ناشی از سقف حقوق.
-ناترازی فزاینده در بخش گاز و فرآورده‌های نفتی و تاثیر آن بر اقتصاد بخشی و ملی.
منبع: دنیای اقتصاد