شورای عالی صادرات؛ از انحلال تا تشکیل چندباره!/ موافقان و مخالفان تشکیل شورا چه کسانیاند؟
دولت چهاردهم پس از گذشت دو ماه از شروع رسمی فعالیت خود تشکیل شورای عالی صادرات را در رأس برنامههای تجاری و بازرگانی خود قرار داده است. شورایی که بارها منحل شده و همواره موافقان و مخالفان مختص خود را داشته است.
شورای عالی صادرات بهعنوان یک نهاد فراوزارتخانهای کار خود را در سال 1376 همزمان با اجرای برنامه دوم توسعه آغاز کرد. این شورا فراز و فرودهای زیادی را پشتسر گذاشته است. اما حالا و پس از سه سال وقفه در فعالیت این شورا، موضوع احیای شورای عالی صادرات بار دیگر بر سر زبانها افتاده است.
حال باید دید اهداف این شورا چیست و تشکیل مجدد آن چه کمکی به رشد صادرات در دوران تحریمها میکند؟
اهداف شورای عالی صادرات
شورای عالی صادرات در ابتدای فعالیت خود اهداف مختلفی را دتبال میکرد که ازجمله این اهداف میتوان به افزایش درآمدهای ارزی، تنوع دادن به اقتصاد کشور، ارتقای سطح صادرات و شناسایی موانع افزایش صادرات کشوراشاره کرد.
از دیگر اهداف مهم این شورا میتوان به توسعه صادرات غیرنفتی اشاره کرد. چراکه اقتصاد ایران وابستگی قابل توجهی به صادرات نفت دارد و همواره دولتهای مختلف به دنبال راهی برای برونرفت از اقتصاد تکمحصولی بودهاند. در نتیجه این شورا توسعه صادرات غیرنفتی را در اولویت کار خود قرار داد.
وظایف شورای عالی صادرات
شورای عالی صادرات وظایف مهمی را در دورههای مختلف فعالیت خود بر عهده داشته که یکی از آنها تصمیمسازی و مشاوره بوده است. زیرا این شورا بهعنوان یک نهاد مشورتی برای دولت و بخش خصوصی، در تدوین سیاستها و برنامههای صادراتی کشور نقش داشت.
علاوه بر این، این شورا وظیفه برگزاری جلسات و همایشها با اهداف مختلفی نظیر بررسی فرصتها و چالشهای صادراتی را بر عهده داشت.
از آنجایی که توسعه صادرات از اهمیت ویژهای برخوردار است، شورای عالی صادرات کار خود را در دهه 70 آغاز و تا دهه 80 به فعالیت خود ادامه داد.
البته این شورا برای پیشبرد اهداف خود با چالشهایی هم مواجه شد که ازجمله آن میتوان به بیتوجه به جایگاه برتر قانونگذاری، فقدان سازوکارهای کارشناسی در بدنه شورا، نبود تعریف واضح برای ترتیب برگزاری جلسات و تمرکز بر مسائل جزئی، اشاره کرد که باعث شده تا شورا نتواند به طور صحیح عمل کند و در نهایت به ناکارآمدی آن منجر شده است.
در نهایت این شورا پس از حدود 15 سال فعالیت، در سال 1391 به دلیل تغییرات ساختاری و سیاستهای جدید اقتصادی منحل شد. پس از آن، تمرکز بیشتری روی سیاستگذاریهای جدید و نهادهای جایگزین در حوزه صادرات صورت گرفت که با پایان فعالیت دولت دهم، این موضوع نیز به باد فراموش سپرده شد.
احیای شورای عالی صادرات در سال 1393
پس از تغییر دولت و روی کار آمدن کابینه حسن روحانی، شورای عالی صادرات، در سال 1393 با هدف بهبود و رفع مشکلات گذشته بار دیگر فعالیت خود را آغاز کرد ولی اینبار هم نتواست در زمیه توسعه تجارت خارجی موفق شود.
در نهایت این شورا دوباره در سال 1397 منحل شد. این بار هم دلایل مشابه گذشته برای انحلال این شورا ذکر شده است که مهمترین آنها شامل تغییر دولتها و سیاستها، ناهماهنگی میان دستگاهها، فقدان سازوکار اجرایی مناسب و تغییرات مداوام در ساختار شورا میشود.
احیای مجدد شورا در سال 1400
در سال 1400، شورای عالی صادرات برای سومین بار کار خود را آغاز کرد. اما اینبار جوانمرگ شد و فقط پس از یک سال فعالیت به دلیل تغییرات در ساختار مدیریتی و سیاستهای اقتصادی کشور به مرحله تعطیلی رسید. بعد از انحلال این شورا، مسئولیتهای آن به نهادها و سازمانهایی نظیر وزارت صمت واگذار شد.
البته در این دوره انتقاداتی نسبت به این شورا وارد شد که یکی از آنها نپرداختن شورای عالی صادرات به وظیفه اصلی خود و پرداختن به موضوعات حاشیهای بود. همچنین اعضای شورا در این مقطع در جلسات آن حاضر نمیشدند.
موافقان و مخالفان شورای عالی صادرات
فعالیت شورای عالی صادرات همواره با مخالفان و موافقانی همراه بوده است. یکی از موافقان اصلی این طرح وزارت صمت و اتاقهای بازرگانی بودند. از طرح تشکیل شورای عالی صادرات همواره فعالان بخش خصوصی حمایت کردهاند و آن را نهاد کارآمدی برای حل مشکلات تجاری کشور خود میدانند.
برخی کارشناسان و اقتصاددانها و حتی انجمنهای تخصصی هم با فعالیت این شورا موافق هستند. زیرا آنها بر این باورند که وجود یک نهاد متمرکز میتواند بر تسهیل روند صادرات کمک کند.
در زمان تشکیل این شورا، برخی از مسئولان دولتی هم از این طرح حمایت کردند. به طور مثال، محمدرضا نعمتزاده، وزیر صمت دولت یازدهم، در زمان تشکیل شورای عالی صادرات در سال 1393 از این طرح حمایت کرد و آن را گامی به سوی تقویت صادرات غیرنفتی میدانست.
محمود حجتی، وزیر وقت وزارت جهاد کشاورزی هم بهعنوان یکی از اعضای حمایتی شورا بر توسعه صادرات محصولات کشاورزی تاکید داشت.
البته این طرح علاوه بر موافقان، مخالفانی هم داشت که از جمله آنها میتوان به حسین مدرسخیابانی، قائممقام وزیر صمت در امور بازرگانی در زمان انحلال شورا در سال 1397 اشاره کرد. او در برخی مصاحبههای خود به تضاد وظایف این شورا با وزارت صمت پرداخته است.
همچنین محمود نیلی احمدآبادی، رئیس اسبق دانشگاه صنعتی امیرکبیر، براین باور بود که مشکلات موجود در حوزه صادرات بیشتر به دلیل عدم برنامهریزی مناسب و همینطور ساختارهای اقتصادی است. ایجاد یک نهاد جدید نمیتواند این مشکلات را برطرف کند.
البته حسین راغفر، اقتصاددان نهادگرا، هم نسبت به این موضوع انتقاد کرده بود. زیرا او براین باور است که تاسیس شوراها به حل مشکل صادرات کمک نمیکند.
محمد خوشچهره، یکی از کارشناسان اقتصادی مخالف با این طرح بود. وی باور داشت که نیاز به اصلاحات بنیادی در اقتصاد کشور وجود دارد.
البته نسبت به این طرح برخی صادرکنندگان مستقل و حتی گروههای سیاسی مخالف دولت هم انتقاد داشتند.
آیا این شورا میتواند بر افزایش صادرات غیرنفتی تاثیرگذار باشد؟
در روزهای اخیر بحثهایی مبنی بر احیای شورای عالی صادرات مطرح شده است. اما موفقیت این شورا به عوامل متعددی بستگی دارد، یکی از این عوامل، عدم دخالت سایر نهادها و سازمانها در فعالیت این شورا است. همچنین باید سیاستها، برنامهها و اهداف این شورا تدوین شود و این شورا براساس یک نقش راه حرکت کند تا نتیجه مطلوب حاصل شود.
برای اطلاعات بیشتر به صفحه تولید و تجارت در تجارتنیوز مراجعه کنید.
منبع: تجارت نیوز
