شهرداری، صلاحیت مرمت مدرسه خان شیراز را ندارد / مرمت غیراصولی برخی آثار، از سوی میراث فرهنگی

در روزهای اخیر انتشار تصاویری که نشان می‌داد شهرداری شیراز برای مرمت مدرسه خان از سیمان سفید استفاده کرده، اعتراضاتی را در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی برانگیخته است. 

اخبار می‌گویند شهرداری، بدون اطلاع و نظارت اداره کل میراث فرهنگی چنین اقدامی را در مورد این بنای ارزشمند دوران صفوی انجام داده است. در ادامه نیز مانند برخی دیگر از مسائل مشابه، بعد از رسانه‌ای شدن موضوع، میراث فرهنگی به آن واکنش نشان داده و پروژه را متوقف کرده است.

مرمت غیر اصولی؛ از دارالسلام تا دروازه قرآن

این نخستین بار نیست که نام شهرداری شیراز در ارتباط با مرمت‌های غیراصولی آثار تاریخی شهر به میان می‌آید. پیش از این، کارشناسان به تجارت‌نیوز گفته بودند که شهرداری با اجرای طرح همسان‌سازی در حال تخریب قبرستان هزار ساله دارالسلام و از بین بردن هویت تاریخی آن است.

در سال‌های گذشته نیز رسانه‌ها از اقدام شهرداری شیراز در مورد مرمت غیراصولی دروازه قرآن خبر داده بودند. 

اما آیا شهرداری متولی مناسبی برای مرمت آثار تاریخی و میراث فرهنگی است؟ سیاوش آریا، کنشگر میراث فرهنگی در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز، ضمن پاسخ منفی به این پرسش، تاکید می‌کند که خود سازمان متولی یعنی میراث فرهنگی نیز در مواردی مرمت‌‌های غیراصولی را انجام داده است؛ چرا که فرایند قانونی و منطقی در این مورد طی نمی‌شود.

هیچ نهادی غیر از میراث فرهنگی نباید وارد مرمت شود

او با اشاره به انجام اقدامات مرمتی از سوی نهادهایی مانند شهرداری یا اوقاف می‌گوید: «مرمت، فرایندی تخصصی و علمی است و هیچ نهادی به جز خود میراث فرهنگی، صلاحیت ورود به این موضوع را ندارد.»

او توضیح می‌دهد که حتی اگر اداره یک بنای تاریخی بر عهده نهادی غیر از میراث فرهنگی باشد، باز هم نباید اقدام به مرمت کند و لازم است که مسئولیت این کار را به متخصصان بسپارد.

آریا تاکید می‌کند این موضوع در مورد همه آثار، به ویژه بناهایی که قدمت آنها به پیش از زندیه باز می‌گردد اهمیت دارد و مرمت چنین بناهایی باید با ارائه پروپوزال و تایید کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی استان و وزارتخانه، به افراد یا پیمانکاران دارای صلاحیت سپرده شود؛ در واقع تاییدیه شورای فنی استان نیز کفایت نمی‌کند و مجوز بعضی طرح‌ها را وزارتخانه نیز باید صادر کند.

خود میراث هم مرمت غیراصولی داشته است

در عین حال، او تاکید می‌کند که اداره کل میراث فرهنگی فارس نیز در کنار مرمت‌های اصولی، تعدادی پروژه غیراصولی در پرونده دارد.

آریا در مورد دلایل این موضوع توضیح می‌دهد: «نخستین اقدام در حوزه مرمت آثار تاریخی، انجام پژوهش و مطالعه، برای آسیب‌شناسی و پایش دقیق است که می‌تواند فرایند زمان‌بری باشد اما اهمیت زیادی دارد. این مرحله در مورد بعضی مرمت‌ها به درستی طی نمی‌شود.»

به گفته او، در مواردی یک بنا در معرض تخریب قرار دارد و نیازمند مرمت، یا در واقع استحکام‌بخشی اضطراری است؛ حتی در چنین شرایطی نیز انجام مطالعه ضرورت دارد اما ممکن است فرایند آن کوتاه‌تر باشد.

واگذاری نادرست پروژه‌های مرمت

آریا، در ادامه چگونگی واگذاری پروژه‌های مرمت را بسیار مهم توصیف می‌کند و می‌افزاید: «متاسفنه، اداره‌های کل میراث فرهنگی در استان‌ها، در مواردی اینگونه طرح‌ها را به صورت امانی به افرادی غیر از کارشناسان خود می‌سپارند. فرایند کار نیز به صورت برگزاری مناقصه است و پروژه به گروهی سپرده می‌شوند که کمترین دریافتی را پیشنهاد دهد.»

به گفته او، در این شرایط ممکن است افرادی بدون تخصص کافی پروژه مرمت را بر عهده بگیرند و همین موضوع اعتراضاتی را در سال‌های اخیر در شهرهای مختلف براینگیخته است.

این کنشگر میراث فرهنگی تاکید می‌کند: ««مرمت فرایندی است که باید با حضور تیمی از مرمتگران تحصیل‌کرده و سنتی، در کنار باستان‌شناسان با تجربه و حتی زمین‌شناسان و مهندسان عمران انجام شود اما بعضی از پروژه‌های مهم مرمت در فارس، به افرادی سپرده می‌شوند که تجربه کافی ندارند و به تازگی مدرک دانشگاهی خود را در حوزه مرمت گرفته‌اند. »

او می‌گوید: «در حالی که این افراد، نباید وارد پروژه‌های مرتبط با دوره‌های قدیمی‌تر تاریخی شوند و پس از اخذ مدرک، باید چند سالی را در کنار مرمتگران باسابقه سنتی یا دانشگاهی، در پروژه‌های کوچک‌تر، تجربه کسب کنند.»

آریا می‌افزاید: «گاهی نیز بعضی افراد با استفاده از روابط خود پروژه‌های مرمتی را در دست می‌گیرند و موضوع ارتباط چندانی به شایسته‌سالاری و تخصص علمی در این زمینه ندارد.»

چالش کمبود بودجه

این کنشگر میراث فرهنگی کمبود بودجه را یکی دیگر از چالش‌های موجود می‌داند و می‌گوید: «مرمت آثار تاریخی به زمان و هزینه زیادی نیاز دارد اما اداره‌های کل میراث فرهنگی معمولا بودجه کافی را در اختیار ندارند.»

به گفته او، اشتباهی که رخ می‌دهد این است که متولیان میراث فرهنگی می‌خواهند بودجه محدود خود را میان تعداد زیادی بنا و محوطه تاریخی تقسیم کنند و برای بسیاری از آنها اقدامات اصولی انجام نمی‌شود. 

آریا توضیح می‌دهد: «میراث فرهنگی می‌تواند به جای صرف بودجه‌های اندک و انجام کارهای عجولانه برای تعداد زیادی آثار تاریخی، هر سال چند مورد شاخص را انتخاب و اولویت‌بندی کند. به این ترتیب، بودجه‌ سال‌‌های بعد نیز به آثار دیگری تخصیص می‌یابد و این فرایند ادامه پیدا می‌کند.»

او می‌افزاید: «در این میان، میراث باید تلاش کند که از نهادهای مختلف تحت عنوان مسئولیت اجتماعی، بودجه کمکی دریافت کند تا منابع بیشتری برای مرمت در اختیار داشته باشد.»

به گفته این کنشگر میراث فرهنگی، بی‌توجهی به همه نکات مورد اشاره در سال‌های گذشته و در دوره‌های مدیریتی مختلف، به انجام تعدادی مرمت غیراصولی منجر شده است؛ از جمله: سرباز هخامنشی در موزه تخت جمشید، آرامگاه جاماسب در خفر، آتشکده ساسانی رستاق و چارطاقی متعلق به دوران میانه اسلامی در داراب و دژ ساسانی پوسکان در شهرستان کازرون.

نظارت ناکافی در موضوع مرمت مدرسه خان دخیل است

آریا در ادامه به نظارت ناکافی در برخی پروژه‌های مرمت اشاره می‌کند و می‌گوید: «در موضوع مدرسه خان، شهرداری بدون اطلاع میراث فرهنگی اقدام به مرمت غیراصولی کرده و نظارتی انجام نشده است. اما در مواردی هم برخی ناظران اداره به درستی به وظایف خود عمل نمی‌کنند.»

او م تاکید می‌کند: «ناظر باید هر روز از پروژه‌های تحت نظر خود بازدید دقیقی داشته باشد؛ اما برخی آنها ممکن است هفته‌ای یک بار دقایقی را به این کار اختصاص دهند. ناظر باید پاسخگویی دقیقی در مورد پروژه‌های تحت مسئولیت خود داشته باشد.»

به گزارش تجارت‌نیوز، آثار شاخصی از میراث تاریخی و فرهنگی فارس و برخی دیگر از استان‌ها در سال‌های اخیر در معرض تخریب قرار داشته‌اند یا قربانی مرمت غیراصولی شده‌اند. به نظر می‌رسد نظارت‌های دقیق‌تر در این زمینه ضروری است.

برای اطلاعات بیشتر، مطالعه دو گزارش آسیب به هویت شهر با تخریب بافت تاریخی شیراز و مرمت غیراصولی سقف بازار وکیل با بودجه وزارت نفت پیشنهاد می‌شود.

منبع: تجارت نیوز