شرکت صافولا چگونه بازار روغن ایران را قبضه کرد؟

در سال ۱۳۳۰، شرکت صنایع بهشهر برای تامین روغن خوراکی در ایران تاسیس شد. در سال ۱۳۸۳ (۲۰۰۴) شرکت صافولا با سرمایه ۲۹۰ میلیون ریال عربستان (حدود ۱۱۰ میلیون دلار آمریکا) ۴۹ درصد از شرکت صنایع بهشهر را تصاحب کرد و شرکت صافولا بهشهر ایجاد شد. سهام شرکت صافولا از صنایع بهشهر در سال‌های بعد به ۸۰ درصد افزایش یافت.

شرکت صافولا بهشهر طی سال‌ها با برندهای روغن آفتاب، لادن و بهار توانست بخش عظیمی از بازار روغن خوراکی ایران را تصاحب کند.

تا سال ۲۰۱۰، شرکت صافولا بهشهر با پیشتازی برندهای مهم خود یعنی لادن و آفتاب ۴۰ درصد از بازار روغن خوراکی ایران را تحت کنترل داشت.

این شرکت به لطف انحصار در بازار روغن خوراکی ایران حتی پس از کاهش شدید ارزش پول ملی پس از تحریم‌های سال ۱۳۹۱، باز هم توانست سودآوری مطلوبی از خود نشان دهد.

در صورت مالی شرکت در سال ۲۰۱۳ سود خالص عملیات شرکت ۲۷۰ میلیون ریال عربستان (۱۰۰ میلیون دلار) برآورد شد که بیش از مجموع سود شرکت در تمام کشورهای دیگر خارج از عربستان بود.

در سال ۲۰۱۵، صافولا مالکیت شرکت گندم طلایی نوتریکا (مالک برند پچ پچ) را با قیمت ۴۰.۸ میلیون ریال عربستان به دست گرفت و بدین ترتیب وارد صنعت آرد و نان کشور شد. این سرمایه گذاری سه سال بعد در سال ۲۰۱۸ با گذر از نقطه سر به سری به سودآوری رسید.

در سال ۲۰۱۶، بیش از ۶۰ درصد درآمد کل شرکت اصلی صافولا از فروش روغن خوراکی بوده که از این ۶۰ درصد، نزدیک به ۴۰ درصد آن از فروش روغن خوراکی در ایران کسب می‌شد.

با این همه، به تدریج و پس از بحران‌های اقتصادی در ایران، سهم ایران در سودآوری کل شرکت صافولا کاهش پیدا کرد.

در سال ۲۰۱۶، سود خالص شرکت صافولا از تجارت در ایران به ۴۰ هزار ریال عربستان کاهش پیدا کرد و برای اولین بار سود شرکت در تجارت در مصر از ایران پیشی گرفت.

از سال ۲۰۱۹ و با شروع تحریم‌ها سخت ترامپ، شرکت  گزارش سودآوری خود در ایران را حذف کرد.

با این در سال ۲۰۲۰، شرکت صافولا سهام شرکت محصولات دریایی طعم آفرین صبا را با قیمت ۵ میلیارد تومان خریداری کرد و بدین ترتیب به بازار محصولات دریایی ایران نیز راه یافت.

چرا صافولا از ایران رفت؟

گفته می‌شود در پایان سال مالی ۲۰۲۴، شرکت صافولا تمام سرمایه‌گذاری‌های خود در ایران را به فروش رسانده است. این مساله به احتمال زیاد به خاطر ترس شرکت از تحریم‌های مجدد ترامپ است.

اما در بیانیه‌ای که شرکت داده است، دلیل این فروش را خروج شرکت از سرمایه‌گذاری‌های غیرعمده عنوان کرده است. در واقع اگرچه بازار ایران بخش بزرگی از سود صافولا را در سال‌های ابتدایی حضور در ایران تشکیل می‌داد، اما پس از تحریم‌های پسابرجامی، سال به سال سودآوری سرمایه‌گذاری شرکت در ایران تحت فشار بیشتری قرار می‌گرفت.

صافولا شرکتی که در ایران به یک شرکت بزرگ در صنایع غذایی تبدیل شد

صورت‌های مالی شرکت صافولا نشان می‌دهد که این شرکت پیش از حضور در ایران و بهره‌مندی از انحصار در ایران، سود زیادی کسب نمی‌کرد.

در واقع مجموع سود خالص شرکت در چهار سال از سال ۲۰۰۰ تا سال ۲۰۰۳، مجموعا ۸۰۰ میلیون ریال عربستان بود. در حالی که در سال ۲۰۰۵ و پس از حضور در بازار روغن ایران، سودآوری شرکت به ۱.۲ میلیارد ریال عربستان افزایش یافت.

به لطف همین سرمایه‌گذاری طلایی، صافولا در ۱۰ سال بعد تبدیل به یکی از بزرگترین شرکت‌ها در صنایع غذایی شد که در بسیاری از کشورها مانند مصر، مراکش، الجزایر و… سرمایه‌گذاری کرده است.

آیا خروج شرکت صافولا منجر به کمبود روغن خواهد شد؟

خروج شرکت صافولا از ایران را می‌توان از چند منظر نگاه کرد. از منظر اول خروج سرمایه است. شرکت صافولا پس از فروش سهام خود قطعا سرمایه خود را از ایران خارج خواهد کرد که این مساله منجر به خروج سرمایه خواهد شد.

با این حال، این شرکت سال‌های گذشته نیز سود‌های خود را از ایران خارج می‌کرد و از این منظر احتمالا تفاوت آشکاری ایجاد نخواهد شد.

منظر بعدی سرمایه‌گذاری‌های آتی بر روی صنایع تولید روغن در ایران است. از این منظر نیز شرکت صافولا به خاطر سرکوب شدید قیمتی در ایران نامیده است، از سرمایه‌گذاری بیشتر بر روی تولیدات روغن در ایران صرف نظر کرده است. بنابراین از این منظر نیز تفاوت آشکاری وجود ندارد.

در واقع شرکت صافولا پیشتر نیز سرمایه‌گذاری در بخش تولیدات را متوقف کرده یا کاهش داده بود.

اما مهم‌ترین تاثیری که خروج شرکت صافولا می‌تواند بر اقتصاد ایران خصوصا بخش روغن‌های خوراکی بگذارد، قیمت این محصول است. شرکت صافولا از آنجایی که یک شرکت بزرگ و چند ملیتی است، می‌تواند با قیمت بسیار پایین‌تری مواد اولیه خود را خریداری کند، در حالی که شرکت‌های کوچک از چنین امکانی برخوردار نیستند.

بدین ترتیب انتظار می‌رود خروج شرکت صافولا از این منظر تاثیر منفی بر روی تورم بگذارد.

از تجربه خروج صافولا چه می‌توان آموخت؟

حضور و خروج شرکت صافولا حاوی نکات بسیار مهمی است. اولین و مهم‌ترین نکته اهمیت دادن به شرکت‌های داخلی است. همانطور که گفته شد، اگرچه شرکت صافولا با ارتباطی که با شرکت‌های بین المللی داشت، توانست ماشین آلات به روزتری وارد کشور کند و تولیدات روغن خوراکی را به شدت افزایش دهد، اما شرکت‌های داخلی نیز اگرچه سخت‌تر اما می‌توانستند چنین کنند.

همانطور که گفته شد، شرکت صافولا با سود سرشاری که از بازار ایران کسب کرد طی ۱۰ سال به یک شرکت بسیار بزرگ در صنعت غذا تبدیل شد.

نکته دیگر این است که شرکت‌های سرمایه‌گذار بهتر است سود خود را در داخل کشور بازسرمایه‌گذاری کنند. این همان کاری بود که چین با شرکت‌های خارجی انجام داد. شرکت‌های خارجی که در چین اجازه سرمایه‌گذاری پیدا کردند، با این شرط مواجه شده بودند که باید بخشی از سود خالص خود را دوباره در چین سرمایه‌گذاری کنند.

بدین ترتیب در بحران مالی سال ۱۹۹۷، که کل اقتصادهای جنوب شرق آسیا را دچار فروپاشی کرد، چین با فرار سرمایه زیادی مواجه نشد.

و در نهایت اینکه انحصار در هر زمینه‌ای می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات آتی باشد. بنابراین نیاز است که سیاست‌گذاران کشورمان برای رفع انحصار در هر زمینه ممکن تلاش کنند.