ریل مشترک با همسایه عراقی
دنیای اقتصاد – گروه حمل‌ونقل :
تکمیل یک پروژه ریلی نیمهتمام، وعده مشترک مهمان عراقی جمهوری‌اسلامی ایران و مسعود پزشکیان در نشست خبری مشترک آخر هفته گذشته بود. نخست‌وزیر عراق از اهتمام برای تکمیل پروژه‌ای سخن گفت که نیم‌قرن درباره انتفاع مشترک دو کشور همسایه از آن، اختلاف‌نظر وجود داشت. راهآهن شلمچه – بصره قرار است تا سال۱۴۰۶ احداث و آماده بهره‌‌‌‌‌برداری شود. هرچند گفته می‌شود این پروژه بیش از بار روی جابه‌‌‌‌‌جایی مسافر متمرکز است، اما پیش‌بینی کارشناسان این است که امکان افزایش حجم تجارت دو کشور تا سه‌برابر و نیز افزایش سه‌برابری ترانزیت کالا از مسیر ایران با احداث این خط ۳۸کیلومتری فراهم خواهدشد.
به گزارش «دنیای اقتصاد»، 11شهریور 1402 سرانجام پس از چند دهه‌رایزنی، پروژه احداث خط‌آهن شلمچه – بصره برای اتصال ریلی ایران و عراق در یک مراسم رسمی با حضور محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق و محمد مخبر، معاون اول رئیسجمهور فقید دولت سیزدهم در نقطه صفر مرزی شلمچه کلنگ‌‌‌‌‌زنی شد. این خط ریلی اگرچه 32کیلومتر طول دارد، اما اهمیت آن با توجه به اتصال دو کشور همسایه و نقشی که می‌تواند در تبادل‌بار و مسافر ایفا کند، کمتر از پروژه‌های طویل در دست اجرای دیگر در کشور نیست. به لحاظ فنی نیز خط‌آهن شلمچه- بصره یک پروژه شاخص برای هر دو کشور محسوب می‌شود، چراکه برای عبور از میانه اروند نیازمند احداث یک پل متحرک (بازشونده) حدود یک‌کیلومتری است. چنین تاسیساتی در خطوط ریلی موجود ایران تاکنون احداث نشده و از این‌رو یک وجه خلاقانه از نظر اجرایی در این پروژه وجود دارد که بر اهمیت آن از بعد فنی نیز افزوده است.
محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق که سال‌گذشته برای کلنگ‌‌‌‌‌زنی خط‌آهن شلمچه-بصره مهمان نقطه صفر مرزی بود، به دعوت مسعود پزشکیان، رئیسجمهور، صبح روز چهارشنبه 19دی‌‌‌‌‌ماه وارد فرودگاه مهرآباد شد و مورد استقبال عبدالناصر همتی وزیر امور اقتصادی و دارایی قرارگرفت.شاخص‌‌‌‌‌ترین پروژه‌ای که در نشست خبری مشترک السودانی و پزشکیان به آن اشاره شد، خط‌آهن شلمچه – بصره بود. پزشکیان در توضیح همکاری‌های دو‌جانبه اقتصادی، به این پروژه اشاره کرد و گفت: احداث این خط‌آهن مورد‌توجه نخست‌وزیر عراق نیز قرار دارد. السودانی هم در این نشست به صراحت از پیگیری برای احداث این خط ریلی خبر داد و افزود: ایجاد راه‌های زمینی برای تسهیل روابط تجاری بین هر دو کشور و کشورهای منطقه در دستور کار قرار دارد. وی گفت: روابطی بین دو کشور وجود دارد که بسیار مهم است و باید برای تحقق منافع دو کشور گسترش پیدا کند و ادامه داشته‌باشد؛ این روابط می‌تواند فرصتی را برای تحقق منافع همه کشور‌‌‌‌‌ها فراهم کند.
تجارت پس از اتصال ریلی ایران و عراق
اما چرا این سفر و این نقطه مشترک درباره پروژه‌های زیرساختی مرتبط با دو کشور اهمیت دارد؟ حجم مبادلات بین دو کشور بر اساس اعلام محمدکاظم آل‌صادق، سفیر ایران در عراق حدود 10 تا 11میلیارد دلار است و گرچه با ظرفیت‌های دوکشور همخوانی ندارد، اما در شرایط کنونی و با وجود برخی معافیت‌های تحریمی بغداد، قابل‌توجه بوده و به‌نوعی اقتصاد ایران و عراق را به‌هم پیوند زده است. پیش‌بینی زیرساخت لازم برای انتقال ارزان بار و مسافر از طریق خطوط ریلی دو کشور که قرار است با خط‌آهن شلمچه-بصره به یکدیگر متصل شوند، می‌تواند ظرفیت تبادل تجاری میان دو کشور را به سه‌برابر ارقام فعلی‌افزایش دهد.
راهآهن شلمچه-بصره همچنین می‌تواند مردم دو ملت را از مبدا مشهد، تهران و قم به‌طور مستقیم تا کربلای معلی منتقل کند. بنابر اعلام مقامات عراقی، این خط‌آهن ظرفیت انتقال سالانه بیش از سه‌میلیون زائر به عتبات‌عالیات را خواهدداشت و سفر هر دو ملت به مقاصد زیارتی ایران و عراق را تسهیل خواهد کرد. مهمانان عراقی که از طریق سفر ریلی به ایران می‌آیند، مانند هر گردشگر خارجی دیگری، منافعی برای کشور به‌همراه خواهند داشت و بر درآمدهای صنعت توریسم در ایران به میزان چشمگیری خواهند افزود. وجود برخی محدودیت‌های بانکی و نظایر آن در ایران، همواره یکی از موانع جذب گردشگر خارجی به‌شمار آمده و سبب‌شده سهم ایران از بازار گردشگری جهان به‌‌‌‌‌رغم ظرفیت‌های بالقوه بی‌‌‌‌‌مانند، ناچیز باشد، بااین‌حال امکان رقابت در جذب توریست مذهبی از کشورهای منطقه، با خط‌آهن شلمچه- بصره فراهم خواهدشد و بخشی از خلاها در این بخش را جبران می‌کند.
علت معطلی 50 ساله
به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، احداث خط‌آهن شلمچه-بصره از حدود 50 سال‌قبل یعنی پیش از انقلاب اسلامی مطرح بوده‌است، اما از یک‌سو جنگ تحمیلی و از سوی دیگر تردید دو طرف درباره منافع مشترک از احداث این خط ریلی، سبب شد تعیین‌تکلیف آن تا 1402 به درازا بکشد. برخی تصور می‌کنند نفع اصلی از احداث این خط‌آهن به عراق می‌رسد. آنها معتقدند با این اتصال، رونق بنادر عراق و اهمیت آنها به‌ویژه بندر فاو در ترانزیت کالا به سود بندر امام‌خمینی فروکش خواهد کرد. اما بسیاری از کارشناسان ترانزیت چنین استدلالی را صحیح نمی‌دانند و معتقدند تکمیل این خط‌آهن و اتصال آن به شبکه ملی راهآهن ایران، به لحاظ ژئوپلیتیک برای ایفای نقش هاب ترانزیتی در اوراسیا اهمیت دارد. از طرفی شلمچه-بصره نیز مثل همه خطوط راهآهن دیگر منافعی از قبیل صرفه‌جویی در سوخت، حمل ارزان‌بار کاهش تصادفات جاده‌ای را به‌همراه دارد.اما مهم‌تر از این‌‌‌‌‌ها، امتیازهای منحصربه‌فردی است که تکمیل این خط ریلی برای ایران به ارمغان می‌آورد. ایجاد ظرفیت جدید برای جابه‌‌‌‌‌جایی بیش از 20میلیون تن کالا در سال، اتصال کریدورهای بین‌المللی از طریق ایران به دریای مدیترانه و در نهایت دسترسی ایران به بازار کشورهای سواحل مدیترانه و شمال آفریقا، از جمله مزایای راهبردی راه‌اندازی راهآهن شلمچه – بصره خواهد بود. اتصال کریدورهای بین‌المللی از طریق ایران به دریای مدیترانه، می‌تواند کریدورهای بین‌المللی دیگر را نیز از دو مسیر شمال‌شرق(گذرگاه اینچه‌برون و سرخس) و جنوب‌شرق(چابهار و سایر بنادر جنوبی ایران) به دریای مدیترانه متصل کند. از طرفی هم از نظر هزینه ترانزیت کالا و همزمان جابه‌‌‌‌‌جایی از طریق قطار و خط‌آهن، شرایط به سود بنادر عراق نخواهد بود و بندر امام‌خمینی جلودار تجارت دریایی منطقه خواهدشد. این خط ریلی البته دسترسی بهتری نیز به کشورهای آسیای‌مرکزی، افغانستان و جمهوری‌آذربایجان برای عراق فراهم خواهد کرد. به‌دنبال برقراری این اتصال ریلی، راهآهن جنوب عراق که در حال‌حاضر بیش از 6میلیون تن‌بار را حمل می‌کند، می‌تواند تبادل کالا را پس از تکمیل اتصال ریلی ایران و عراق به بیش از 20میلیون‌تن در سال‌افزایش دهد. به این‌ترتیب به‌نظر می‌رسد هر دو کشور آنقدر در اجرای این پروژه مشترک منفعت دارند که بتوانند اولویت اقتصادی آن را توجیه کنند. به این ترتیب سرانجام تفاهم‌نامه‌‌‌‌‌ای که برای احداث این خط در اوایل دهه90 شمسی منعقدشده بود، در سال1402 قالب اجرایی به خود گرفت و اکنون نیز کارگاه این پروژه فعال است.
تقویم بهره‌‌‌‌‌برداری
به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، آخرین وعده‌‌‌‌‌ای که از سوی مقامات رسمی درباره زمان تکمیل این پروژه عنوان‌شده‌است، مربوط به اظهارات مهرداد بذرپاش، وزیر پیشین راه و شهرسازی است که تابستان امسال پیش از استقرار کامل دولت جدید در پاستور گفته بود؛ این پروژه ظرف سه سال‌آماده بهره‌‌‌‌‌برداری خواهدشد. پیش‌‌‌‌‌تر نیز اعلام‌شده که کار مطالعات اجرایی و طراحی سازه پل توسط شرکت ایرانی مجری پروژه صورت‌گرفته است.سرمایه موردنیاز کل این پروژه 170میلیون دلار برآورد شده‌است. تعهد 5میلیون دلاری ایران برای رفع موانع و هزینه 215میلیارد دینار عراق در کنار سایر تعهدات طرف عراقی همچون تامین و آزادسازی اراضی به تفاهم طرفین رسیده‌است و در لایحه بودجه1403، 40میلیارد‌تومان برای کمک به طرح احداث راهآهن شملچه-بصره پیش‌بینی شده‌است. نکته قابل‌توجه این است که تمام هزینه‌های پرداختی از سوی طرف ایرانی جنبه موقت دارد و توسط عراق بازپرداخت خواهدشد. طرف عراقی همچنین تملک اراضی موردنیاز این پروژه را انجام داده است. برای اجرای راهآهن شلمچه-بصره پروژه‌هایی از جمله مین‌‌‌‌‌روبی 16کیلومتر از مسیر نیز در دستور کار قرارگرفته و تاکنون حدود چهار‌کیلومتر از این مسیر پاکسازی شده‌است.
منبع: دنیای اقتصاد