رئیس فرهنگستان علوم: از ظرفیت این نهاد در حکمرانی کشور به خوبی استفاده نشده است

به گزارش خبرنگار علمی ایرنا از فرهنگستان علوم، محمدرضا مخبر دزفولی در جلسه مجمع عمومی این فرهنگستان که با حضور مسعود پزشکیان رئیس جمهور صبح امروز پنجشنبه (20 دی ماه) در محل این فرهنگستان برگزار شد، با اشاره به استقبال رئیس‌جمهور از حضور در جلسات نخبگانی و فرهنگستان‌ها، گفت: رئیس جمهور از همان روزهای اول مسئولیت، برای حضور در این جلسات ابراز تمایل کردند و تاکنون در دو جلسه مجمع شهرستان علوم پزشکی شرکت کرده‌اند. خود من نیز آمادگی خود را برای حضور در جلسه مجمع عمومی فرهنگستان علوم اعلام کرده‌ام.

وی ضمن گرامیداشت یاد شریعتمداری رئیس اسبق فرهنگستان علوم، و آرزوی سلامتی برای داوری اردکانی رئیس پیشین فرهنگستان، با اشاره به سابقه بیش از سه دهه فعالیت فرهنگستان علوم، گفت: با وجود و حضور دانشمندان و فرهیختگان برجسته در این نهاد، از ظرفیت آن به خوبی در حکمرانی کشور استفاده نشده است.

رئیس فرهنگستان علوم ادامه داد: دو جهت‌گیری مشترک در کارکرد فرهنگستان‌ها در سطح جهانی و ایران وجود دارد که از زمان شکل‌گیری فرهنگستان‌ها مورد توجه بوده‌اند، اما به طور مستمر و قاعده‌مند پیگیری نشده‌اند. اولین جهت‌گیری، ارائه نظرات پیشنهادی و گره‌گشایی از مسائل کشور است. فرهنگستان‌ها می‌توانند نظرات کارشناسی خود را به نهادهای تصمیم‌گیر ارائه دهند. دومین جهت‌گیری، تمرکز بر مسائل علم، فناوری، نوآوری و تحولات مربوط به آن، از آموزش‌وپرورش گرفته تا دانشگاه‌ها، است.

مخبردزفولی با بیان اینکه تجلی این نقش‌آفرینی را می‌توان در گزارش‌های راهبردی، پیشنهادهای سیاستی و نظرات کارشناسی فرهنگستان‌ها مشاهده کرد، گفت: متاسفانه این رویکرد تاکنون عملیاتی و اجرایی نشده و امیدواریم در دوره جدید، این مسیر هموارتر شود. رئیس جمهور در جلسات مهم کشوری همواره بر نقش فرهنگستان‌ها تاکید دارند و خواستار ارتباط دو جانبه هستند.

وی با اشاره به همکاری حدود 400 استاد و دانشمند برجسته با فرهنگستان علوم، گفت: در حال حاضر اتاق‌های فکر فرهنگستان در زمینه‌های آب، اقلیم، محیط زیست، انرژی، امنیت غذایی و سایر موضوعات مهم کشور با رویکرد حل مسئله فعال هستند و گروه‌هایی نیز به بررسی تحولات علم و فناوری در سطح ملی، منطقه‌ای و جهانی می‌پردازند. به نظر می‌رسد برای کارآمدتر و اثربخش‌تر کردن فرهنگستان‌ها، دولت و نظام تصمیم‌گیری باید فرهنگستان‌ها را به‌عنوان اتاق‌های فکر جدی بپذیرند و جلسات آنها از حالت تشریفاتی خارج و به جلسات کارشناسی تخصصی تبدیل شود. این نقش‌آفرینی نباید مقطعی باشد، بلکه باید به صورت یک فرایند مستمر در نظام تصمیم‌گیری کشور جایگاه خود را پیدا کند.

رئیس فرهنگستان علوم با اشاره به آسیب‌های موجود در نظام آموزش‌وپرورش، به‌ویژه در حوزه مهارت‌آموزی، سبک زندگی و علوم پایه مانند ریاضی و علوم زیستی، خواستار رفع این مشکلات با اصلاح نظام محتوایی، روش‌های تدریس و استفاده از فناوری‌های پیشرفته شد.

مخبر دزفولی با اشاره به دیپلماسی علم و فناوری گفت: در این زمینه فرهنگستان‌ها می‌توانند نقش مهمی ایفا کنند و دولت باید از ظرفیت دانشمندان کشور برای گسترش ارتباطات علمی با سایر کشورها استفاده کند. در حال حاضر، ایران عضو آکادمی‌های جهانی و آسیایی و همچنین نایب‌رئیس انجمن آکادمی‌های علوم آسیایی است. اخیراً نیز تفاهم‌نامه‌هایی با آکادمی‌های کشورهای بریکس منعقد شده که امیدواریم با حمایت دولت گسترش یابد.

وی در پایان، با اشاره به مسئولیت‌های اخیر فرهنگستان علوم، از جمله به‌روزرسانی نقشه جامع علمی کشور، الگوی حکمرانی علم و فناوری، کرسی‌های نظریه‌پردازی، تدوین پیش‌نویس سیاست‌های کلی علم و فناوری و چشم‌انداز و همچنین بررسی موضوع نخبگان و مهاجرت، گفت: برای ارتباط مؤثر با دولت، علاوه بر علاقه رئیس‌جمهور، باید تدبیری اندیشیده شود تا اعضای دولت نیز به فرهنگستان‌ها و ظرفیت‌های آنها باور داشته باشند.

لزوم ارتباط ارگانیک دولت و فرهنگستان علوم برای توسعه پایدار

حمیدرضا پوراعتماد، عضو پیوسته فرهنگستان علوم نیز در سخنانی با تبریک به رئیس جمهور به خاطر رویکرد جدید دولت در ایجاد پارادایم خرد و شفقت و گسترش مفهوم “خود” در سطح ملی و بین‌المللی، این رویکرد را بی‌سابقه خواند و گفت: هدف‌گذاری دولت، ایجاد این دو ویژگی در چشم‌انداز چند ساله است.

وی با اشاره به سه سند برای اثبات این ویژگی‌ها به مدیریت تنش‌ها در 163 روز گذشته و حضور رئیس‌جمهور در مجمع عمومی اشاره کرد و گفت: این میراث 163 روز دولت محترم است و امیدواریم ادامه پیدا کند.

پوراعتماد با تاکید بر لزوم تبدیل ارتباط سمبولیک بین فرهنگستان و هیئت دولت به ارتباط نظام‌مند و ارگانیک، گفت: برای تداوم این پارادایم جدید، باید حلقه‌های ارتباطی بین فرهنگستان و گروه‌هایی در هیات دولت ایجاد شود.

این عضو پیوسته فرهنگستان علوم در پایان با تاکید بر آمادگی فرهنگستان برای ایجاد حلقه‌های ارتباطی با دولت، پیشنهاد داد که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، به جای تمرکز بر توسعه فناوری، به مدت 10 تا 15 سال، ماموریت خود را متمرکز بر توسعه پایدار و حفظ منابع انسانی قرار دهد.

فرهنگستان علوم؛ دیده‌بان علم و بودجه‌گذاری علمی

علی اکبر موسوی موحد، عضو پیوسته فرهنگستان علوم هم در سخنانی با اشاره به نقش فرهنگستان‌ها در سایر کشورها، گفت: فرهنگستان‌های نوع اول، به سیاست‌گذاری علمی می‌پردازند و در کشورهای پیشرو، قوانینی وجود دارد که اجرای نظرات و سیاست‌گذاری‌های این فرهنگستان‌ها را تضمین می‌کند.

وی افزود: در صورت اجرا نشدن این سیاست‌ها، فرهنگستان‌ها به عنوان دیده‌بان علم، پیگیری‌های لازم را انجام می‌دهند.

موسوی موحد با بیان اینکه فرهنگستان علوم در ایران نیز به سیاست‌گذاری می‌پردازد، اما همواره نظرات آن مورد توجه دولت‌ها قرار نگرفته است، خواستار تصویب قانون یا مصوبه‌ای برای الزام به اجرای سیاست‌های علمی فرهنگستان شد.

این عضو پیوسته فرهنگستان علوم، با تاکید بر نقش فرهنگستان‌ها به عنوان دیده‌بان علم، به‌ویژه در حوزه بودجه‌گذاری، گفت: فرهنگستان‌ها باید هرگونه لطمه به علم را به اطلاع عموم برسانند و پیگیری کنند.

موسوی موحد با بیان اینکه علم، مادر فناوری است، بر لزوم احترام به علم تاکید کرد و گفت: همه فناوری‌ها مناسب نیستند و باید به فناوری‌های زیست‌سازگار و نقش آنها در توسعه پایدار توجه شود.

وی در پایان با تاکید بر اینکه علم ماموریت‌پذیر نیست، گفت: علم بزرگ از دل و ضمیر دانشمندان برمی‌خیزد و سپس به فناوری‌های بزرگ تبدیل می‌شود.

مدیریت علمی راه‌حل رفع مشکلات ایران است

آیت‌الله سید مصطفی محقق داماد، عضو پیوسته فرهنگستان علوم نیز خطاب به رئیس‌جمهور بر لزوم توجه ویژه به فرهنگ، دانش و مدیریت علمی تاکید کرد.

وی با اشاره به پیشینه تاریخی و تمدنی ایران، اظهار داشت: شما ریاست کشوری را برعهده دارید که مهد فرهنگ و تمدن است؛ کشوری که متعلق به بزرگان ادب و دانش همچون سعدی، فردوسی، حافظ، عطار، خواجه نصیرالدین طوسی و ملاصدرا است. رسالت شما توجه به علم و دانش است، زیرا تاریخ هیچ‌گاه ضربه به این حوزه را نخواهد بخشید.

آیت‌الله محقق داماد با اشاره به وضعیت معیشتی مردم گفت: زندگی بسیاری از مردم ایران مطابق شان و کرامت انسانی آنان نیست. انتظار جامعه این است که مدیریت شما علمی باشد تا بتوانید با بهره‌گیری از نظرات فرهیختگان و اساتید برجسته کشور، به نتایج مطلوب دست یابید.

وی با یادآوری تجربیات گذشته افزود: در اثر عدم مشورت با علما، دولت‌ها خسارت‌های مادی و معنوی بسیاری به کشور وارد کرده‌اند. امیدوارم در دولت شما چنین اتفاقاتی رخ ندهد.

این عضو فرهنگستان علوم تاکید کرد که عالی‌ترین اساتید و فرهیختگان کشور آماده خدمت به ملت هستند و مشاوره با آنان می‌تواند راهگشای مشکلات باشد.

زلفی‌گل: مدیریت نوآورانه و اجرای قانون، راه‌حل توسعه پایدار است

محمدعلی زلفی‌گل، عضو پیوسته فرهنگستان علوم هم در سخنانی خطاب به رئیس جمهور، بر لزوم مدیریت نوآورانه و بهره‌گیری از قانون‌مداری در حل مسائل کشور تاکید کرد.

وی با اشاره به اهمیت همسویی منافع ملی و شهروندی، پیشنهادهایی برای بهبود مدیریت کشور ارائه داد.

زلفی‌گل گفت: توسعه با توصیه محقق نمی‌شود و جوامع انسانی با قانون مدیریت می‌شوند. حتی فرهنگ سالم نیز از طریق اجرای قانون امکان‌پذیر است. در دولت باید دفتری تشکیل شود که مصوبات را پیش از اجرا از منظر همسویی منافع ملی و شهروندی بررسی کند، چراکه برخی قوانین فاقد این همسویی هستند.

وی همچنین با اشاره به ضرورت تجهیز آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌های دانشگاهی افزود: در دیداری که دانشجویان با مقام معظم رهبری داشتند، مقرر شد اعتباری از صندوق توسعه ملی برای وزارت علوم تخصیص یابد. این موضوع مکاتبه شده اما هنوز محقق نشده است. انتظار می‌رود با پیگیری‌های دولت، امکانات قدیمی دانشگاه‌ها به‌روز شوند.

این عضو فرهنگستان علوم پیشنهاد دیگری نیز مطرح کرد و گفت: برای اعضای هیات علمی پژوهشگاه‌های وزارت علوم آیین‌نامه‌ای تدوین شده که به آنان اجازه می‌دهد بخشی از ساعات موظفی خود را در صنایع بگذرانند و به رفع مشکلات صنعتی کمک کنند. این اقدام می‌تواند دانشجویان را نیز به تعامل نزدیک‌تر با صنعت ترغیب کند.

وی با اشاره به چالش‌های نظام آموزشی کشور بیان کرد: دیپلم‌های رشته‌ای فعلی باعث ایجاد رقابت‌های ناسالم و سرخوردگی جوانان می‌شود. در صورت تصویب یک دیپلم عمومی، هزینه‌های آموزش‌وپرورش کاهش می‌یابد و نخبگان به‌طور متوازن در رشته‌های مختلف توزیع می‌شوند.

در پایان، زلفی‌گل بر لزوم سرانه‌سازی در مصرف انرژی و اصلاح نظام مالیاتی تاکید کرد و افزود: برای حل ناترازی‌ها باید استفاده از منابعی چون آب، برق و گاز به‌صورت سرانه محاسبه شود. همچنین، معافیت‌های مالیاتی باید بر اساس وضعیت خانوادگی افراد تنظیم گردد. این اصلاحات نیازمند اراده قوی دولت است.

توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و سیاست‌گذاری مؤثر است

محمود یعقوبی، عضو فرهنگستان علوم همچنین در سخنانی خطاب به رئیس‌جمهور، بر اهمیت توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و نقش سیاست‌گذاری‌های دقیق در تحقق این هدف تاکید کرد.

وی با اشاره به تجربیات گروه علوم مهندسی فرهنگستان، گفت: در سال 1401 گروه مهندسی فرهنگستان بر توسعه انرژی پایدار تمرکز داشت و اطلاعات ارزشمندی را برای سازمان‌ها و مسئولان کشور تهیه کرد. ما از افراد متخصص مانند آقای دکتر چیت‌چیان، وزیر اسبق نیرو، و آقای دکتر علی‌آبادی، وزیر فعلی نیرو، دعوت کردیم تا در این جلسات شرکت کنند.

یعقوبی در ادامه به فاصله ایران از کشورهای منطقه و جهان در استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر اشاره کرد و افزود: در سال 1401، تنها یک درصد از انرژی‌های کشور از منابع تجدیدپذیر تامین می‌شد، درحالی‌که کشورهای منطقه به‌سرعت در این حوزه پیشرفت کرده‌اند. هزینه سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی و بادی به‌مراتب کمتر و زمان اجرای آن بسیار کوتاه‌تر از سایر سیستم‌های تولید انرژی است. برای مثال، زمان ساخت نیروگاه خورشیدی حدود یک سال و نیروگاه بادی حدود دو سال است، درحالی‌که نیروگاه‌های سیکل ترکیبی یا اتمی به 6 تا 10 سال زمان نیاز دارند.”

وی همچنین به ضرورت تامین مالی و اصلاحات ساختاری اشاره کرد و گفت: پیشنهادات گروه علوم مهندسی شامل اصلاح ساختار بازار انرژی، کاهش مداخلات دولت در خرید و فروش انرژی، تنش‌زدایی در روابط بین‌المللی، و پذیرش مقررات مالی و بانکی جهانی است. علاوه بر این، اجرای مصوبه هیئت وزیران در سال 1398 درباره تامین 30 درصد از انرژی کشور از منابع تجدیدپذیر هنوز عملی نشده است.

یعقوبی در پایان با اشاره به برنامه دولت چهاردهم برای تولید 30 هزار مگاوات انرژی تجدیدپذیر تا پایان دوره تصریح کرد: با این برنامه‌ریزی، سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در ظرفیت نصب‌شده کشور می‌تواند به 30 درصد برسد که گامی مهم در جهت توسعه پایدار و حفظ منابع ملی خواهد بود.

تاکید بر نقش فرهنگستان علوم به عنوان اتاق فکر

محمدرضا اسلامی، عضو فرهنگستان علوم نیز در سخنانی با اشاره به سابقه فرهنگستان علوم، گفت: در اولین جلسه گروه مهندسی فرهنگستان در سال 1371، به نقش فرهنگستان به عنوان “اتاق فکر” (Think Tank) برای ایران اشاره کردم و اولین بار بود که اصطلاح Think Tank در ایران مطرح می‌شد.

وی با اشاره به اتاق‌های فکر آمریکا گفت: بسیاری از برندگان جایزه نوبل در این اتاق‌های فکر عضویت دارند و نهادهای اجرایی و قانونی آمریکا از نظرات این اتاق‌های فکر استفاده می‌کنند.

اسلامی با تاکید بر اهمیت اتاق‌های فکر برای فرهنگستان علوم، گفت: فرهنگستان علوم می‌تواند اتاق فکر ریاست جمهوری باشد. فرهنگستان علوم نه تنها برای دولت، بلکه برای قوه قضائیه و مقننه نیز می‌تواند اتاق فکر باشد.

این عضو فرهنگستان علوم با اشاره به سابقه تاریخی حضور فرهیختگان در دربار حکومت‌های آل بویه و سامانیان، گفت: در آن دوره که دوران طلایی تاریخ ایران بود، دانشگاهیان و تحصیل‌کردگان اهمیت زیادی داشتند.

اسلامی در بخش دیگری از سخنان خود با تاکید بر حضور اعضای فرهنگستان علوم در جامعه، گفت: برخلاف ابن سینا و بزرگان گذشته، ما در جامعه و در کنار مردم زندگی می‌کنیم و با آنها در ارتباط هستیم. وی با بیان اینکه اتاق فکر، نهادی برای رهبری و دولت است، خواستار توجه جدی به فرهنگستان علوم شد.

لزوم خردورزی و همت دولت برای حل بحران آب و محیط زیست

حسن تاجبخش دیگر عضو فرهنگستان علوم هم در سخنانی با سپاسگزاری از رئیس‌جمهور و هیات دولت، گفت: یکی از اصلی‌ترین و بنیادی‌ترین مسائل کشور که همه از آن مطلع هستند، مسئله محیط زیست و به ویژه مسئله آب و فرونشست زمین است که باعث نابودی منابع می‌شود.

وی با ابراز تاسف از برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی که طی میلیون‌ها سال ذخیره شده بود، گفت: در طول سالیان محدود، این آب‌ها را مصرف کردیم و نتیجه آن خشک شدن چشمه‌ها و رودخانه‌ها است. به عنوان مثال، دریاچه ارومیه به دلیل رفتار نامناسب ما خشک شده است. دو دریاچه وان و ارومیه را خداوند خلق کرده بود؛ دریاچه وان سر جای خود است، اما ارومیه خشک شده و برنامه‌ها و هزینه‌هایی که تاکنون انجام شده بی‌نتیجه بوده است.

تاجبخش با تاکید بر اینکه باید آب هر منطقه را به خودش بازگرداند، گفت: انتقال آب از جای دیگر امکان‌پذیر نیست و باید برای جلوگیری از فرونشست زمین و جاری شدن آب‌ها، همت کرد و از خرد و درایت استفاده کرد. وی با یادآوری سخن محمد بن زکریای رازی، خرد را بزرگترین نعمت خداوند به بشر دانست که به کمک آن می‌توان مسائل دنیوی و اخروی را حل کرد.

لزوم برنامه‌ریزی مدون برای تعامل دولت و فرهنگستان علوم

آیت‌الله علی‌اکبر رشاد، رئیس فرهنگستان علوم، نیز در سخنانی گفت: یکی از شعارهای اصلی و پرتکرار رئیس جمهور در دوره انتخابات، ارجاع امور به کارشناسی بود و خوشبختانه همچنان بر این شعار اصرار می‌ورزند و این زمینه خوبی را برای استقبال نهادها و جامعه نخبگانی از این رویکرد فراهم می‌کند.

عضو فرهنگستان علوم با اشاره به خدمات داوری، رئیس پیشین فرهنگستان، و دیگر بزرگانی که مدیریت این مجموعه را بر عهده داشته‌اند، گفت: از زمان حضور دکتر مخبر دزفولی، این حس به طور جدی دنبال می‌شود که فرهنگستان خود را موظف به ارائه خدمت بداند. ما هیچ وقت درخواست و خواسته‌ای به دولت نداشتیم. فرهنگستان علوم آمادگی ارائه خدمات به دولت را دارد.

وی راهکار اصلی را ایجاد یک نقطه اتصال بین این فرهنگستان و دولت دانست و گفت: وزیر علوم، معاون رئیس‌جمهور یا دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌توانند به عنوان نقطه اتصال فرهنگستان با نهاد ریاست جمهوری و دولت عمل کنند. دوم اینکه فرهنگستان باید ماموریت‌گرا باشد. ماموریت‌گرایی غیر از وظیفه‌گرایی است. وظایف فرهنگستان مفصل است.

آیت‌الله رشاد در پایان با بیان اینکه اگر ارتباط و فرایند همکاری دولت و فرهنگستان به طور دقیق مشخص نشود، حد واقعی توقع ما از دولت و توان ما از ناحیه فرهنگستان مشخص نمی‌شود و ممکن است این قضیه سامان نگیرد. اعلام آمادگی و علاقه اساتید محترم و ارزشمند است، اما مقدمه است. پیشنهاد من این است که هر کسی را که رئیس‌جمهور تعیین می‌کنند، با رئیس، هیات رئیسه و شورای علمی فرهنگستان ارتباط داشته باشد و یک چارچوب کاملاً محدود، برنامه‌محور و زمان‌مند تعیین کنند.

رمز پیشرفت جامعه در آزادی و اعتماد است

یوسف ثبوتی دیگر عضو فرهنگستان علوم هم در سخنانی با تبریک به رئیس‌جمهور به دلیل کاهش تنش‌ها در کشور طی چند ماه گذشته، با بیان اینکه دوام و بقای جوامع در گرو همت مردم عادی است، افزود: این افراد اگر فرصت و آزادی لازم را داشته باشند، جامعه را پیش می‌برند، اگر مدام در محاصره محدودیت‌ها، نظارت‌ها و ارشادها باشند، زبان و دستشان بسته می‌شود. کسی که دائم پاییده شود، استعداد و خلاقیتش شکوفا نمی‌شود.

وی با بیان اینکه با برداشتن این قیود و بندها، هم انسان‌ها توانمند می‌شوند و هم کارها به سامان می‌رسد، افزود: در این صورت، اعتماد مردم به یکدیگر بیشتر می‌شود و وفاق ملی بهتر و سریع‌تر فراهم می‌شود.

منبع: ایرنا