خلق پول دیجیتال در 2024

مردم «لیدی» در قرن 7 قبل از میلاد سکه را اختراع کردند؛ پول کاغذی در چین قرن هفتم به صحنه آمد، کارت‌‌‌های اعتباری و برداشت مردم را از پول کاغذی و دسته‌چک دور کردند، در قرن 20 پرداخت‌‌‌های مبتنی بر تلفن هوشمند رواج یافت و در حال حاضر هم استفاده از پول نقد رو به کاهش گذاشته است. بر طبق گزارش موسسه مشاورتی مکنزی، سهم پول نقد در تراکنش‌‌‌های خرد در 10 بازار بزرگ جهان در سال‌های 2011 تا 2021 از حدود سه‌چهارم به نصف کاهش یافت. در حالی که جهان به سمت حذف پول نقد پیش می‌‌‌رود بانک‌‌‌های مرکزی به دگردیسی بعدی پول می‌‌‌اندیشند. برخی از آنها به پول دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) علاقه‌مند شده‌‌‌اند. اما هم اکنون که بخش بزرگی از پول موجود به شکل دیجیتال است پول دیجیتال بانک مرکزی قرار است چه تفاوتی ایجاد کند؟ این پول به جای آنکه تعهد یک بانک تجاری باشد تعهد بانک مرکزی قلمداد می‌شود، بنابراین در معرض خطر هجوم به بانک‌‌‌های تجاری قرار نمی‌گیرد. اما ویژگی‌‌‌های تمام پول‌‌‌های دیجیتال بانک مرکزی یکسان نیست.

یوآن الکترونیکی چین مقرراتی قابل برنامه‌‌‌ریزی دارد. پول دیجیتال برزیل فقط در خرده‌فروشی استفاده می‌شود. اما تمام پول‌‌‌های دیجیتال بانک مرکزی با واسطه‌‌‌گری بانک‌‌‌های تجاری اداره می‌شوند و بدین‌ترتیب بار سنگین مدیریت آنها از دوش بانک مرکزی برداشته می‌شود. پول‌‌‌های دیجیتال بانک مرکزی در 2016 در دستور کار نبودند، اما به دو دلیل اوضاع تغییر کرد. اول اعلامیه فیس‌بوک مبنی بر انتشار پول دیجیتال جهانی با نام لیبرا (Libra) در 2019 به همراه ظهور رمز‌ارزهایی مانند بیت‌کوین بود که بانکداران مرکزی را نگران کرد مبادا نظام مالی بانک-محور جایگاهش را به جایگزین‌‌‌های دیجیتالی ببازد. دوم برخی کشورها از چشم‌انداز اینکه پرداخت‌‌‌های فرامرزی بلافاصله با پول دیجیتال بانک مرکزی تسویه شوند، نیازی به کارمزدهای بالا نباشد و حتی بتواند برتری دلار را کاهش دهد به وجد آمده بودند. پس از آنکه غرب روسیه را به خاطر حمله به اوکراین هدف تحریم‌ها قرار داد سرمایه‌‌‌گذاری‌‌‌ها در ساخت روش‌های جدید پرداخت فرامرزی قوت گرفت. اندیشکده شورای آتلانتیک می‌گوید که در حال حاضر 130 کشور که نماینده 98 درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی هستند موضوع پول دیجیتال بانک مرکزی را بررسی می‌‌‌کنند. اما به تازگی زمزمه‌های نارضایتی به گوش می‌‌‌رسند. نیل کاشکاری، رئیس فدرال رزرو مینیاپولیس در ماه «مه» پرسید: «پول دیجیتال بانک مرکزی واقعا چه مشکلی را حل می‌‌‌کند؟» لیبرا به خاطر فشارهای تنظیم‌‌‌گری از دستور کار خارج شد و ارزهای دیجیتال هم نتوانستند مقبولیت گسترده‌‌‌ای پیدا کنند.

پروژه‌های فرامرزی پول دیجیتال بانک مرکزی نتوانستند نقدینگی را در منابعی خارج از بازارهای سنتی سرمایه پیدا کنند و بنابراین هنوز در مرحله آزمایش قرار دارند. بانکداران مرکزی از سوئد تا دانمارک و ژاپن پس از بررسی موضوع اظهار بدبینی کرده‌‌‌اند. بانک مرکزی سوئد (ریکس بنک) در ماه مارس گزارشی 900 صفحه‌‌‌ای منتشر ساخت که بیان می‌‌‌کرد با توجه به پیشرفته بودن نظام پرداخت کشور نیازی به پول دیجیتال بانک مرکزی احساس نمی‌شود. به عقیده یک اقتصاددان در یکی از بانک‌‌‌های مرکزی مهم، نظام‌‌‌های پرداخت دیجیتال هم اکنون اکثر مزایای یک پول دیجیتال بانک مرکزی را در خود دارند. پول‌‌‌های دیجیتال بانک مرکزی پرسش‌‌‌های جدیدی را نیز مطرح می‌‌‌کنند. به عنوان مثال اگر این پول‌‌‌ها ایمن‌‌‌تر از سپرده‌های بانک‌‌‌های تجاری باشند مشتریان در دوران آشفتگی و اضطراب به آنها هجوم می‌‌‌آورند و در نتیجه بی‌‌‌ثباتی مالی تشدید می‌شود. به همین دلیل است که پول‌‌‌های دیجیتال بانک مرکزی سقف نگهداری دارند و سودی به آنها تعلق نمی‌گیرد تا آنها به حاشیه کشیده شوند. البته نوآوری‌‌‌های فناورانه تداوم می‌‌‌یابند و ممکن است برخی اشکال بهتر و جدید پول دیجیتال بانک مرکزی دارای اهمیت شوند. اما احتمالا چنین اتفاقی در 2024 روی نخواهد داد. منتظر آن باشید که احساس تلاش برای عقب نماندن از دیگران در حوزه پول دیجیتال بانک مرکزی کمرنگ‌‌‌تر شود./ پژوهشکده پولی و بانکی