تراز تجاری منفی؛ اقتصاد ایران همچنان در بند نفت+ نمودار

به گزارش اکوایران، با وجود اینکه حجم صادرات و واردات غیر نفتی 8 ماهه در دو دهه گذشته به بیشترین مقدار خود در سال جاری رسیده، تراز تجاری حدود منفی 7 میلیارد دلار بوده است. به عبارت دیگر، حجم واردات حدود 7 میلیارد دلار بیشتر از صادرات است. تراز تجاری غیرنفتی در 21 سال گذشته منفی بوده و این موضوع حاکی از وابستگی اقتصاد کشور به درآمدهای نفتی است. در برخی سال‌ها برای تعدیل تراز تجاری صادرات میعانات گازی جزء صادرات غیر نفتی محاسبه شده، ولی به‌نظر می‌رسد با این وجود کمکی به مثبت شدن تراز تجاری نکرده است. در این گزارش به روند تراز تجاری غیرنفتی کشور در 8 ماهه سال پرداخته شده است.

تراز تجاری چیست؟

تراز تجاری اختلاف صادرات و واردات کشور در یک بازه زمانی مشخص است. این شاخص نشان دهنده وضعیت تجارت بین‌المللی یک اقتصاد را نشان می‌دهد. اگر صادرات بیشتر از واردات باشد، تراز تجاری مثبت و اگر تراز واردات بیشتر از صادرات باشد، تراز تجاری منفی می‌شود.

موضوع کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی با تحریم‌های بین‌المللی، بیشتر مورد بحث قرار گرفته است. به همین دلیل، یکی از منابع درآمدی کشور صادرات غیر نفتی است و شاخص مهمی برای سنجش میزان موفقیت سیاست‌های کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی است. بررسی تراز تجاری نشان می‌دهد به واسطه صادرات نفتی، تراز تجاری مثبت بوده است. از طرف دیگر، اگر حجم تجارت غیرنفتی از دل این تراز پرداخت‌ها استخراج شود، تراز تجاری کالا و خدمات غیرنفتی کشور منفی خواهد شد.

منفی‌ترین ترازهای تجاری در دهه 80

بر اساس آخرین آمار تراز پرداخت‌های بانک مرکزی، از ابتدای امسال تا پایان آبان ماه، حجم واردات برابر با 45 میلیارد و 127 میلیون دلار و صادرات 38 میلیارد و 132 میلیون دلار بوده است. با این حساب تراز تجاری 8 ماهه سال جاری معادل 6 میلیارد و 995 میلیون دلار است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد از سال 83 تا کنون تراز تجاری کشور بدون احتساب تجارت‌های نفتی، همواره منفی بوده است. به‌طوری‌که، کسری تجاری از سال 83 تا 91 بیش از 15 میلیارد دلار بوده است. منفی‌ترین تراز تجاری 8 ماهه نیز در سال 87 ثبت شده که بیش از 25 میلیارد دلار بوده است. از آنجایی که در اواسط دهه 80 قیمت نفت افزایش پیدا کرد، در این دوره درآمد نفتی ایران به طور قابل توجهی افزایش یافت. از آنجایی که حجم بسیاری از صادرات نفتی بوده، این مسئله ممکن است بر تراز تجاری غیر نفتی نیز تاثیر گذاشته باشد. زیرا از سال 83 تا 89 حجم صادرات غیر نفتی کشور در 8 ماهه ابتدایی سال به طور میانگین 10 میلیارد دلار و حجم واردات حدود 30 میلیارد دلار بوده است.

از سال 92، این کسری تجاری به‌طور قابل توجهی کاهش یافته است. دلیل اصلی این اتفاق به شروع تحریم‌های بین‌المللی در ابتدای دهه 90 برمی‌گردد. به دلیل محدودیت روابط بین‌المللی، مراودات تجاری با دنیای خارج کاهش یافته است.

وضعیت تراز تجاری در میانه دهه 90

در سال 94، کسری تجاری 8 ماهه کاهش یافته و به 2 میلیارد و 625 میلیون دلار رسیده است. این کاهش از جهت افزایش صادرات و کاهش واردات بوده است. ممکن است امضای توافق برجام در این سال بر تراز تجاری غیرنفتی کشور تاثیر مثبتی گذاشته باشد. پس از آن، کسری تجاری سیری افزایشی داشته و در 8 ماهه سال 96 به بیش از 8.5 میلیارد دلار رسیده است.

در 8 ماهه سال 97، تراز تجاری مثبت‌تر شده و به 2 میلیارد و 432 میلیون دلار رسیده است. این کاهش کسری تجاری از جانب افزایش صادرات و کاهش واردات بوده است. از سال 98 تا 1402 حجم صادرات با احتساب میعانات گازی محاسبه شده و به‌همین دلیل میزان صادرات افزایش و کسری تجاری کاهش یافته است.

تراز تجاری منفی به چه معناست؟

کمترین کسری تجاری 8 ماهه در سال 1400 ثبت شده که در این سال هم صادرات و هم واردات به طور قابل توجهی افزایش یافته‌اند. این اتفاق ممکن است به دلیل کاهش محدودیت‌های همه‌گیری کرونا و افزایش تبادلات خارجی رخ داده باشد.

پس از این دوره، کسری تجاری افزایش یافته و در 8 ماهه سال 1402 به حدود 10 میلیارد دلار رسیده است. تراز تجاری هشت ماهه جاری نیز به حدود منفی 7 میلیارد دلار رسیده است. روند تراز تجاری غیرنفتی منفی در دو دهه گذشته نشان می‌دهد اقتصاد ایران به درآمد نفتی وابسته است. با این وجود در برخی سال‌ها، صادرات میعانات گازی در صادرات غیر نفتی محاسبه شده تا تراز تجاری تا حدود تعدیل شود، ولی همچنان شاهد تغییر مثبتی روند نیستیم.

منبع: اکو ایران