تجارت ایران و ترکیه آب رفت

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از مهر، کشور ترکیه طی سال‌های گذشته از شرکای مهم تجاری ایران محسوب شده به گونه‌ای که مطابق با آمار منتشر شده توسط گمرک ایران، این کشور طی 10 سال گذشته همواره جزو 5 کشور نخست در عمده مبادی وارداتی ایران بوده است و از سال 1395 توانسته در صادرات هم جایگاه خودش را به عنوان 5 مقصد مهم صادراتی ایران تثبیت کند. پس از آن نیز از سال 1398 تا 5 ماهه نخست 1402 همواره سومین شریک تجاری ایران پس از چین و امارات متحده عربی بوده است.

با توجه به اینکه طی دهه اخیر ترکیه همواره از مهمترین شرکای تجاری ایران بوده، تجارت با این کشور روند نزولی را در پیش گرفته است؛ به گونه‌ای که پس از آنکه کل تجارت ایران با ترکیه در سال 2012 به حدود 22 میلیارد دلار رسید، دو کشور تصمیم گرفتند تا هدف‌گذاری سالانه تجارت را تا حدود 30 میلیارد دلار افزایش دهند. این در حالی است که روند تجارت دو کشور از آن زمان تاکنون نه تنها افزایش نیافته؛ بلکه به طور کلی روند کاهشی را در پیش گرفته و در سال 2020 به پایین‌ترین میزان خود طی دهه اخیر رسیده است.

در واقع مناسبات تجاری بین ایران و ترکیه طی دهه گذشته بین سال‌های 2013 تا 2022، علیرغم اینکه ترکیه سومین شریک تجاری مهم ایران محسوب می‌شود، اما ایران نتوانسته جایگاه خود را در بازار کالای ترکیه حفظ کند؛ به گونه‌ای که از رتبه 7 در میان مبادی وارداتی ترکیه در سال 2013 به رتبه 23 در سال 2022 سقوط کرده است.

شایان ذکر است، سهم ایران در بازار ترکیه نیز از 4 درصد از کل ارزش واردات این کشور در سال 2013 به حدود 0.9 درصد در سال 2022 کاهش یافته که یکی از علل این کاهش را می‌توان جایگزین کردن روسیه به جای ایران در واردات نفت و گاز و همچنین کشف منابع جدید گازی در ترکیه عنوان کرد.

بر اساس بررسی‌های اتاق بازرگانی تهران، دلایل گوناگونی منجر به کاهش تجارت ایران با ترکیه شده که از جمله آنها می‌توان به ظهور بازارهای جدید برای صادرات محصولات پتروشیمی ایران و همچنین به وجود آمدن تغییراتی در نیازهای بازار ترکیه اشاره کرد که از سمت مقامات ایرانی توجهی به این مقوله صورت نگرفته و در واقع تولید صادراتی مناسب با بازار ترکیه شکل نگرفته است.

یکی دیگر از دلایل کاهش تجارت ایران به ترکیه طی سال‌های اخیر را می‌توان به جایگزین شدن روسیه به جای ایران در بازار واردات گاز به این کشور نسبت داد که جنگ روسیه و اوکراین این عامل را تشدید کرده؛ زیرا در حال حاضر روسیه گاز خود را به قیمتی پایین‌تر به ترکیه عرضه می‌کند و امتیازات ویژه‌ای برای صادرات به این کشور در نظر گرفته است.

عدم موفقیت موافقتنامه تجارت ترجیحی ایران و ترکیه را می‌توان به عنوان یکی دیگر از مشکلات تجارت ایران با این کشور بیان کرد.

البته شایان ذکر است که بحران‌های جهانی طی سال‌های گذشته نظیر همه‌گیری کووید -19 در کاهش مبادلات تجاری با ترکیه بی تاثیر نبوده و اثرات آن در حجم مبادلات ایران با ترکیه در سال 2020 به وضوح قابل رؤیت است.

به طور کلی مطابق با آمار گمرک ترکیه، کل مبادلات تجاری ایران و ترکیه در سال 2022 حدود 5.4 میلیارد دلار بوده که حدود 3 میلیارد دلار آن متعلق به صادرات بوده و 2.4 میلیارد دلار آن را نیز واردات تشکیل می‌دهد. البته در آمار دیگری تجارت ایران و ترکیه در سال 2022 را 6 میلیارد و 420 میلیون دلار اعلام کرده بودند که 3 میلیارد و 350 میلیون دلار سهم صادرات و 2 میلیارد و 70 میلیون دلار سهم واردات بوده است.

طی 12 سال منتهی به سال 2022 تراز تجاری بین دو کشور، به جز دو سال 2016 و 2020 به نفع ایران بوده است.

مطابق با آمار منتشر شده توسط گمرک ترکیه، عمده گروه کالایی صادراتی ایران به ترکیه ذیل فصول 76 «آلومینیوم و مصنوعات از آلومینیوم» ،74 «مس و مصنوعات از مس» و 39 «مواد پلاستیکی و اشیای ساخته شده این مواد» قرار می‌گیرد که به تنهایی 60 درصد از ارزش صادرات ایران به این کشور را در سال 2022 تشکیل می‌دهد.

نکته قابل توجه در خصوص گروه کالایی های صادراتی ایران به ترکیه سهم حدود 2.3 درصدی صادرات «سوخت‌های معدنی، روغن‌های معدنی و محصولات حاصل از تقطیر آنها» به ترکیه بوده است. این اتفاق در حالی رخ داده که تنها طی حدود 10 سال سهم ایران در بازار ترکیه در این گروه کالایی از 88 درصد در سال 2011 به این رقم در سال 2022 رسیده که نشاندهنده از دست دادن بازار ترکیه در این گروه کالایی است.

روابط ترکیه با دنیا

به طور کلی در سال 2022، تجارت ترکیه بالغ بر 618 میلیارد دلار بوده که 41 درصد آن را (معادل 254 میلیارد دلار) صادرات و مابقی آن معادل 364 میلیارد دلار را واردات تشکیل داده است. تراز تجاری این کشور نیز طی سال مذکور منفی 110 میلیارد دلار بوده است. روند صادرات ترکیه طی دهه اخیر نشان می‌دهد که این کشور علیرغم مواجهه با بحران کووید -19، توانسته سطح صادرات خود را حفظ کند و پس از آن حتی با سرعت بیشتری افزایش دهد که این اتفاق نه تنها طی این بحران؛ بلکه طی دو دهه گذشته نیز صادق بوده و ترکیه همواره تحت تاثیر بحران‌های اقتصادی قرار نگرفته است و از این طریق توانسته همچنان انگیزه جست و جو برای بازارهای جدید، بهبود قدرت رقابتی و در نتیجه گسترش صادرات را برای این کشور فراهم کند.

شایان ذکر است، طی دهه گذشته تراز تجاری ترکیه همواره منفی بوده و در سال 2022 به منفی ترین حالت خود رسیده است.

آلمان و آمریکا شرکای اصلی تجارت ترکیه در هر دو سمت صادرات و واردات محسوب می‌شوند. ارزش تجارت ترکیه با این دو کشور در سال 2022 بالغ بر 77 میلیارد دلار بوده که 12.5 درصد از کل ارزش تجارت این کشور را تشکیل می‌دهد.

لازم به تاکید است که موقعیت استراتژیک ترکیه پلی بین اروپا، آسیا و خاورمیانه ایجاد می‌کند و آن را به قطبی حیاتی برای تجارت و حمل و نقل تبدیل می‌کند. توسعه روابط تجاری با ترکیه می‌تواند دسترسی به بازارهای متنوع را فراهم کند و مسیرهای تجاری بین مناطق مختلف را تسهیل کند. همچنین ترکیه دارای بازار داخلی بزرگ و پویا با بیش از 80 میلیون نفر جمعیت است، بنابراین برقراری روابط تجاری با ترکیه فرصت‌هایی را برای کسب و کارها فراهم می‌کند تا از این پایگاه مصرف‌کننده قابل توجه استفاده کنند و دامنه بازار خود را گسترش دهند.

مرجع: شبکه اطلاع رسانی طلا، سکه و ارز