تب نابرابری در شهرها و روستاهای ایران

به گزارش اکوایران، ضریب جینی یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها برای اندازه‌گیری نابرابری در توزیع درآمد یا ثروت در جوامع مختلف است. این شاخص عددی بین 0 و 1 (یا 0 تا 100 درصد) است که میزان نابرابری را نشان می‌دهد. مقدار صفر بیانگر برابری کامل است، یعنی همه افراد درآمد یا ثروت یکسانی دارند. مقدار یک نشان‌دهنده نابرابری مطلق است، یعنی تمام درآمد یا ثروت در دست یک نفر یا گروه خاصی متمرکز شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که ضریب جینی در استان‌های ایران، هم در مناطق شهری و هم در مناطق روستایی تقریبا وضعیت مشابهی وجود دارد؛ یعنی این شاخص در هر دو منطقه و در تمام استان‌ها بالا محسوب می‌شود. با این حال، وقتی در مقیاس جزئی‌تر به استان‌ها نگاه شود تفاوت‌های آنان آشکار می‌شود.

از میان 31 استان ایران در سال 1402، بالاترین ضریب جینی مناطق شهری در سیستان و بلوچستان و بالاترین ضریب جینی مناطق روستایی در استان همدان مشاهده شده است.

محاسبه شاخص نابرابری در توزیع درآمد

ضریب جینی بر اساس منحنی لورنز محاسبه می‌شود. منحنی لورنز رابطه‌ی بین درصد جمعیت و درصد درآمد یا ثروت آن‌ها را نشان می‌دهد. ضریب جینی مساحت بین خط برابری کامل و منحنی لورنز را اندازه‌گیری می‌کند. این شاخص بدون واحد است و به‌صورت یک عدد اعشاری یا درصد بیان می‌شود. برای مثال، ضریب جینی 0.35 به‌معنای 35 درصد نابرابری در توزیع درآمد یا ثروت است.

ضریب جینی مزایای زیادی دارد. اولاً، ساده و قابل‌فهم است و به‌راحتی محاسبه و تفسیر می‌شود. ثانیاً، امکان مقایسه نابرابری بین کشورها، مناطق یا گروه‌های مختلف را فراهم می‌کند. ثالثاً، به‌جای تمرکز بر مقدار مطلق درآمد یا ثروت بر نحوه توزیع آن‌ها تاکید دارد.

با این حال، ضریب جینی معایبی هم دارد. اولاً، ممکن است تغییرات در بخش‌های بسیار فقیر یا بسیار ثروتمند را به‌خوبی نشان ندهد. ثانیاً، نمی‌تواند مشخص کند که نابرابری ناشی از تفاوت در دستمزدها، سرمایه‌گذاری‌ها یا سایر عوامل است. ثالثاً، دقت ضریب جینی به کیفیت و دقت داده‌های درآمدی یا ثروتی بستگی دارد. رابعاً، فقط نابرابری درآمدی یا ثروتی را اندازه می‌گیرد و به سایر ابعاد نابرابری (مانند دسترسی به آموزش یا بهداشت) توجهی ندارد. بنابراین، باید در تحلیل ضریب جینی دقت لازم را بکار برد تا تحلیلگران را دچار اشکال نکند. برای مثال، ممکن است ضریب جینی کاهش یابد اما این کاهش به دلیل فقیرترشدن همه گروه‌ها اتفاق افتاده باشد. همچنین، ممکن است ضریب جینی ثابت بماند اما در واقعیت، اقشار مختلف درآمدی جا به جا شده باشند. 

توزیع نابرابری درآمدی در ایران

طبق اعلام مرکز آمار، ضریب جینی ایران در سال گذشته 39.79 درصد بوده است. این رقم، مربوط به کل کشور است. بررسی‌های دقیق‌تر نشان می‌دهد که همه استان‌ها از نظر نابرابری در توزیع درآمد با این که در شرایط تقریبا مشابهی به سر می‌برند اما در جزئیات تفاوت‌های قابل توجهی دارند. این جزئیات، خود را در مناطق شهری و روستایی این استان‌ها نشان داده است.

به طور کلی، همه استان‌های کشور از نظر ضریب جینی، چه در مناطق شهری و چه در مناطق روستایی سطح بالایی دارند. در نگاه جزئی‌تر اما تفاوت‌ها آشکار می‌شود.

استان «کرمان»، پایین‌ترین ضریب جینی مناطق شهری را به خود اختصاص داده است. این شاخص در شهرهای این استان 26.25 درصد برآورد شده است. در مقابل، سیستان و بلوچستان با شاخص 41.98 درصدی، بالاترین ضریب جینی مناطق شهری را به خود اختصاص داده است. نکته جالب توجه این است که اغلب تصور می‌شود محروم‌ترین استان ایران، سیستان و بلوچستان است در حالی که آمارها روایت دیگری دارند. با این که بالاترین سطح نابرابری در توزیع درآمد در مناطق شهری این استان رویت شده، مناطق روستایی این استان سطح کمتری از نابرابری در توزیع درآمد را تجربه کرده‌اند. به بیان دیگر، بالاترین نابرابری در توزیع درآمد مناطق روستایی 39.48 درصد بوده که مربوط به همدان می‌شود.

استان تهران نیز با این که ضریب جینی شهری بالایی دارد، از نظر ضریب جینی روستایی از استان‌هایی مثل گلستان، خراسان جنوبی، فارس، زنجان و هرمزگان پایین‌تر قرار گرفته است.

بنابراین، با این که به طور کلی ضریب جینی در ایران در هر دو نوع منطقه نسبتا بالا محسوب می‌شود، برخی استان‌ها توانستند در جایگاه مطلوب‌تری نسبت به سایر استان‌ها بایستند.

منبع: اکو ایران