بزنگاه تصمیم‌گیری برای رفع فیلترینگ
دنیای اقتصاد: امروز در حالی نخستین جلسه شورای عالی فضای مجازی در دولت چهاردهم برگزار می‌شود که جدیدترین نظرسنجی از میزان استفاده ایرانی‌ها از شبکه‌های اجتماعی بیانگر تداوم محبوبیت پلتفرم‌های فیلترشده است. هر چند این نظرسنجی از افزایش استفاده از پیام‌رسان‌های بومی به مدد فیلترینگ گسترده خبر می‌دهد، اما به نظر می‌رسد که گردش مالی چشمگیر بازار سیاه فیلترشکن‌ها و البته افزایش آسیب‌پذیری شبکه اینترنت به دنبال آن، مسوولان را به خوبی متوجه نادرست بودن این سیاست و اجبار کاربران به استفاده از پلتفرم‌های ایرانی کرد. حالا با وجود طرح چندباره موضوع رفع فیلترینگ در این دولت، اذعان مجلسی‌ها و دولتی‌ها نسبت به شکست فیلترینگ و انتشار گزارش‌های متعدد با نتیجه یکسان در تایید این موضوع، کمترین انتظار از نخستین جلسه شورای عالی فضای مجازی در دولت جدید، انتشار خبر رفع محدودیت‌های اینترنتی است.
این فیلتر شده‌های محبوب
پس از مدت‌ها وعده و وعید نسبت به رفع فیلترینگ، سرانجام امروز نخستین جلسه شورای عالی فضای مجازی در دولت چهاردهم برگزار می‌شود و چشم مردم، فعالان و کسب‌وکارها به خروجی این جلسه است زیرا نتیجه آن می‌تواند سنگ محکی برای سنجش پایبندی دولت به اجرای برنامه‌هایش در عمل و نه صرفا در حرف باشد. از طرف دیگر این جلسه قرار است به تصمیم‌گیری درباره رفع فیلترینگ احتمالی اختصاص پیدا کند، این درحالی است که گزارش‌ها همچنان از شکست قطعی چنین رویکردهای محدودکننده‌ای خبر می‌دهند. طبق نتایج جدیدترین نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران(ایسپا) 82.2 درصد ایرانیان در شهریور ماه حداقل از یکی از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. این نظرسنجی نشان می‌دهد که میزان استفاده از اینستاگرام بیشتر از سایر پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی بوده است. بررسی‌های این گزارش از میزان استفاده از این شبکه اجتماعی فیلترشده در خرداد سال 1401 تا دی ماه سال 1402 نشان می‌دهد که این روند با وجود کاهش در این بازه زمانی، اما در شهریور ماه سال جاری به 50.6 درصد افزایش یافته است. میزان استفاده از اینستاگرام پیش از اعمال فیلترینگ و در خرداد 1401 معادل 71 درصد بوده که بعد از فیلترینگ به 46.5 درصد کاهش یافته است. نتایج دیگر این نظرسنجی نیز استقبال ایرانی‌ها از سایر شبکه‌های اجتماعی فیلترشده از جمله تلگرام و واتس‌اپ را تایید می‌کند. بر این اساس، پیام‌رسان تلگرام با 39.3 درصد بیشترین میزان استفاده و واتس‌اپ نیز با 33.3 درصد استفاده در رتبه سوم فهرست شبکه‌های اجتماعی محبوب ایرانی‌ها قرار دارد.
پشت‌پرده اقبال نسبت به پیام‌رسان‌های بومی
میزان استفاده ایرانی‌ها از پلتفرم‌های بومی نیز در نظرسنجی ایسپا بررسی شده است و نتایج آن نشان می‌دهد که با وجود اینکه ایرانی‌ها همچنان استفاده از پلتفرم‌های بین‌المللی را به داخلی ترجیح می‌دهند، به کمک فیلترینگ میزان استفاده از پلتفرم‌های ایرانی افزایش یافته است. طبق این نظرسنجی، در میان پلتفرم‌های ایرانی، ایتا 28.9 درصد و روبیکا 28.5 درصد و بله 9.7 درصد استفاده دارند. نمودار روند میزان استفاده از پلتفرم‌های بومی نشان می‌دهد، میزان استفاده از ایتا، روبیکا و بله پیش از فیلترینگ -در خرداد 1401- کمتر از 10 درصد بوده؛ اما از اسفند 1401 رشد در میزان استفاده از آنها دیده شده است. در حال حاضر، این سه پلتفرم بیشترین میزان استفاده را در تمام سال‌های فعالیتشان دارند. البته باید این نکته را در استقبال از پیام‌رسان‌های بومی در نظر گرفت که مردم عملا با الزام دریافت خدمات بانکی، مالی و…از طریق عضویت در این پلتفرم‌ها، چاره‌ای جز مهاجرت تحمیلی به پیام‌رسان‌ها در سال‌های اخیر نداشته‌اند. در حال حاضر برای دریافت ارز مسافرتی، تسهیلات بانکی، ثبت‌نام مدارس و دانشگاه‌ها و… باید عضو پیام‌رسان‌هایی از جمله ایتا، بله و… شد.
این در حالی است که دولت سیزدهم با تصویب آیین‌نامه حمایت از کسب‌وکارهای اقتصاد دیجیتال در سال 1401، رسما حمایت‌های مادی و معنوی ویژه‌ای برای پیام‌رسان‌های داخلی در نظر گرفت. یکپارچه‌سازی پلتفرم‌های بومی و وام سازمان فناوری اطلاعات به کسب‌وکارهای فعال روی پیام‌رسان‌های بومی تنها گوشه‌ای از این حمایت‌هاست. تجمیع پیام‌رسان‌ها از جمله برنامه‌هایی بود که با شروع محدودیت‌های اینترنتی و فیلترینگ گسترده پلتفرم‌های خارجی در نیمه دوم سال 1401 در دستور کار وزارت ارتباطات قرار گرفت. با اینکه از آن زمان تاکنون اجرای این طرح از نظر کاربران و کارشناسان ناکارآمد بوده، در نهایت و بعد از چندین بار تاخیر، در ابتدای اردیبهشت ماه سال گذشته چهار پیام‌رسان ایتا، بله، گپ و آی‌گپ به هم متصل شدند. با این حال وضعیت اتصال سروش‌پلاس و روبیکا نیز تا زمان نگارش این گزارش معلوم نیست. از طرف دیگر، سازمان فناوری اطلاعات برای کسب‌وکارهای اقتصاد دیجیتال که حداقل سه ماه سابقه فعالیت در سکوهای داخلی از جمله ایتا، روبیکا، سروش‌پلاس، شیپور، کسبینو، آی‌گپ و بله دارند، تسهیلات 200 تا 500 میلیون تومانی در نظر گرفت. از این وام به دلیل مبلغ کم، نبود منابع، شرط فعالیت در پیام‌رسان‌های داخلی و بی‌توجهی به مشکلات اصلی مشاغل استقبال چندانی نشد. این موضوع را اظهارات محمد خوانساری، رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران، درباره میزان اجرا و دستاوردهای آیین‌نامه حمایت از کسب‌وکارها و پلتفرم‌های داخلی تایید کرد. به گفته او، یکی از موضوعات در آن آیین‌نامه، تسهیلات مالی بود که باید از محل تبصره 18 قانون بودجه تامین می‌شد. این منابع دیر تامین شد و به دنبال آن فرآیند ارائه تسهیلات هم با تاخیر اتفاق افتاد. این روند از پارسال شروع شد و متقاضیان فقط 200 نفر بودند که به عنوان کسب‌وکارهای آسیب‌دیده از این تسهیلات بهره‌مند شدند.
منتظر رفع فیلترینگ باشیم؟
در مجموع هر چند دولت سیزدهم سعی کرد تا مردم را ناگزیر از استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی کند، میزان استفاده از این پلتفرم‌ها نیز بعد از فیلترینگ افزایش یافت، اما همچنان ایرانی‌ها استفاده از پلتفرم‌های بین‌المللی و فراگیر را به رقبای نه چندان به‌روز و قدرتمند داخلی ترجیح می‌دهند. کارشناسان مهمترین علت اصلی بی‌میلی جامعه به پیام‌رسان‌های داخلی را در عدم اعتماد و اطمینان به پلتفرم‌ها در حفظ حریم خصوصی کاربران می‌دانند. انتشار تصویری از صفحه چت یک کاربر در پیام‌رسان بله، ایجاد حساب‌های جعلی در روبیکا که به حذف آن در گوگل‌پلی و به دنبال آن فیلترینگ گوگل‌پلی از سوی دولت منجر شد و اختلال چند باره ایتا و بله از جمله مواردی هستند که نگرانی ایرانی‌ها از این پلتفرم‌ها را تایید می‌کنند. با این حال به نظر می‌رسد که مسوولان نیز شکست مهاجرت اجباری به پیام‌رسان‌های داخلی را پذیرفته‌اند و قصد دارند تا حکمرانی مناسب در فضای مجازی را احیا کنند. در همین راستا، دولت چهاردهم که از مدت‌ها قبل از شروع فعالیت خود وعده رفع فیلترینگ و سامان‌دهی فضای مجازی را داده بود، امروز قرار است نخستین جلسه شورای عالی فضای مجازی را با حضور مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، برگزار کند. همزمان با اظهارنظرهای مختلف و به خصوص نمایندگان مجلس در روزهای اخیر در تایید لزوم رفع فیلترینگ، به نظر می‌رسد که احتمالا بررسی شرایط رفع فیلترینگ در دستور کار این جلسه باشد؛ جلسه‌ای که حالا حاضران آن به خوبی می‌دانند نتیجه آن چه اهمیتی برای مردم و جامعه دارد.
منبع: دنیای اقتصاد