اهرم فشار بر نیروگاه‏‏‌ها

با وجود متوسط رشد 19درصدی تولیدات برق نیروگاه‌‌‌های بورسی طی 13سال اخیر، در چهار سال گذشته نزول شتاب تولیدات کاملا مشهود است. در سال 1402، 111میلیون مگاوات برق توسط نیروگاه‌‌‌های بورسی تولید شده که در قیاس با سال ماقبل افت یک‌درصدی را تجربه کرده است. طی هفت‌ماه امسال مجموع تولیدات برق نیروگاه‌‌‌های بورسی 57میلیون و 281هزار مگاوات ساعت بوده که در قیاس با مدت مشابه سال قبل 19درصد افت یافته است. ‌واقعی نبودن قیمت برق در ایران موجب کاهش معنادار سودآوری این صنعت شده است.

حاشیه سود نیروگاه‌‌‌های بورسی طی سال 1402 و تابستان امسال در قیاس با متوسط تاریخی به‌‌‌ترتیب نزول 6 و 3درصدی را تجربه کرده است. اخیرا دولت اعلام کرد برای سلامتی مردم قصد دارد برق صنایع را از مازوت‌سوزی تامین نکند و همین عاملی شد تا روزانه دوساعت قطعی برق برای مشترکان خانگی رقم بخورد. این موضوع تلنگری برای دولت بود تا متوجه شود قیمت‌گذاری دستوری چه بر سر نیروگاه‌‌‌های کشور آورده و همین عامل موجب ‌جذابیت نداشتن سرمایه‌گذاری در این صنعت شده است. بنابراین مصوبه‌‌‌ای تحت عنوان ابلاغ سقف قیمت بازار برق در سال 1403 منتشر شد.

در این مصوبه عنوان شده است که نرخ پایه بهای آمادگی به‌‌‌ازای هر کیلووات ظرفیت آماده در هر ساعت معادل 185ریال تعیین می‌شود. همچنین سقف قیمت انرژی در بازار متعادل‌ساز (عمده‌فروشی برق) براساس درصدی از هزینه تامین برق معادل 21.5درصد تعیین می‌شود که این مبلغ در سال‌جاری معادل 162تومان به‌‌‌ازای هر کیلووات ساعت انرژی تولیدی است. همچنین بهمن‌ماه هر سال قیمت برق به این صورت تعیین می‌شود. فرموله شدن نرخ برق عامل استقبال سرمایه‌گذاران از نیروگاه‌‌‌ها شد و تمامی سهام این گروه از بازار سرمایه با واکنش مثبت همراه شد. امید است با فرموله‌شدن مقدمات آزادسازی نرخ برق و درنتیجه جان گرفتن صنعت رو به زوال برق فراهم شود تا نیروگاه‌‌‌ها بتوانند در دوره‌‌‌های آتی وضعیت بهتری را به‌لحاظ درآمد و سودآوری تجربه کنند.

 نبود گاز؛ چالش اساسی نیروگاه‌‌‌ها

مساله برق در ایران به‌خصوص طی چند سال اخیر به یک بحران تبدیل شده است. بسیاری از صنایع در وضعیت وخیمی قرار دارند، اما وضعیت نیروگاه‌‌‌های کشور روز به‌ روز بحرانی‌‌‌تر می‌شود. اصلی‌‌‌ترین عامل این موضوع به قیمت دستوری بازمی‌گردد. بسیاری از صنایع تولیدی و خدماتی کشور از قیمت‌گذاری دستوری رنج می‌‌‌برند، اما این مساله در برخی صنایع همچون نیروگاه‌‌‌ها وضعیت بحرانی‌‌‌تری را پدید آورده است. قیمت‌گذاری دستوری موجب شد تا سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌‌‌ها عملا توجیه اقتصادی نداشته باشد. از طرفی نیروگاه‌‌‌های حال حاضر کشور نیز مستهلک شده‌‌‌اند و درآمد آنها کفاف پوشش هزینه استهلاک را نمی‌‌‌دهد.

نتیجه این امر چیزی جز کاهش مقادیر تولید بر اثر ناتوانی در تکرار تولیدات واحد برق است. در سال‌های اخیر بسیاری از شرکت‌های بزرگ برای تولید برق خود واحد نیروگاه تاسیس کرده‌‌‌ و به این ترتیب وابستگی خود را به نیروگاه‌‌‌ها به حداقل رسانده‌‌‌اند. با وجود این، از آنجا که تا گاز نباشد برقی تولید نمی‌شود، مشکل و چالش اساسی حال حاضر کشور را می‌‌‌توان کمبود گاز دانست. قیمت‌گذاری دستوری، صنعت گاز را به حدی فلج کرده که ایران به‌عنوان دارنده دومین ذخیره گازی بزرگ دنیا در حال حاضر با کمبود گاز مواجه شده است و گاز صنایع را خصوصا در زمستان قطع می‌کند. استخراج گاز مستلزم تجهیزات بسیار پیشرفته‌‌‌ است و دستوری بودن نرخ گاز در ایران موجب شده است تا صرفه اقتصادی تامین تجهیزات استخراج گاز به حداقل برسد.

 کاهش تولیدات نیروگاه‌‌‌ها

در مقیاس سالانه طی 13سال اخیر به‌طور متوسط هر سال 70میلیون و 150هزار مگاوات برق توسط 9نیروگاه بورسی این صنعت تولید می‌شود. طی سال‌های گذشته به‌طور میانگین هر سال 19درصد به میزان تولیدات برق توسط نیروگاه‌‌‌ها افزوده شده است. از آنجا که خطوط تولیدی نیروگاه‌‌‌ها در سال‌های اخیر مستهلک شده و از طرفی فروش برق عملا توجیه اقتصادی ندارد، روند تولیدات این صنعت از سال 98 کاهشی شده است. طی سال 1402 مجموع تولیدات برق نیروگاه‌‌‌ها 111میلیون و 290هزار مگاوات بر ساعت بوده که این میزان تولید در مقایسه با سال ماقبل افت یک‌درصدی را تجربه کرده است. نزول مقادیر تولید نیروگاه‌‌‌ها در بازه فصلی نیز ادامه داشته است.

طی بهار و تابستان امسال مجموع تولیدات این صنعت نسبت به مدت مشابه سال گذشته به‌‌‌ترتیب افت 12 و 24درصدی را به ثبت رسانده است. در مقیاس ماهانه طی هفت‌ماه امسال در مجموع 57میلیون و 281هزار مگاوات برق تولید شده که در قیاس با هفت‌ماه نخست 1402 افت 19درصدی داشته است. در سال‌جاری غیر از نیروگاه آبادا، هشت نیروگاه دیگر بورسی با افت مقدار تولید همراه بوده‌‌‌‌‌‌اند. آبادا طی هفت‌ماه امسال 4میلیون و 720هزار مگاوات برق تولید کرده که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته رشد 3درصدی داشته است. از آنجا که همواره در ایران تقاضای برق از عرضه آن بیشتر است، مقدار فروش برق با مقدار تولید آن برابر است. بنابراین می‌‌‌توان اعداد مرتبط با مقدار تولید را با مقدار فروش در صنعت برق برابر دانست.

 آفت قیمت دستوری

همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، بزرگ‌ترین دغدغه نیروگاه‌‌‌ها قیمت‌گذاری دستوری است که نه‌تنها اجازه توسعه را به این صنعت نمی‌‌‌دهد، بلکه نزول همه‌جانبه متغیرهای بنیادین آنها را به‌دنبال دارد. در هفت‌ماه نخست امسال میانگین نرخ فروش برق نیروگاه‌‌‌ها 19درصد نسبت به هفت‌ماه ابتدایی 1402 افزایش یافته است. در این مقیاس بالاترین میزان رشد نرخ برق توسط نیروگاه دماوند صورت گرفته است. نرخ انرژی تولیدی دماوند با افزایش 37درصدی نسبت به هفت‌ماه آغازین 1402 به فروش رسیده است. در مقیاس نقطه به نقطه افزایش 38درصدی نرخ برق در مهرماه امسال رقم خورده است. در بازه مورد مقایسه دو نیروگاه «دماوند» و «بگیلان» با رشد 76 و 81درصدی نرخ فروش برق نسبت به مهر 1402 بیشترین میزان رشد را تجربه کردند. در آخر مقایسه نرخ فروش مهرماه نیروگاه‌‌‌ها با متوسط 1403 نیز از متوسط رشد 14درصدی حکایت دارد. در این بازه «دماوند» برق خود را 36درصد گران‌تر از میانگین سال‌جاری به فروش رسانده است.

 عدم‌تکرار عملکرد خوب سالانه

طی 13سال گذشته درآمد فروش سالانه برق نیروگاه‌‌‌ها به‌طور متوسط هر سال 35درصد رشد داشته است. از آنجا که نرخ فروش برق نیروگاه‌‌‌ها در سال گذشته به‌طور میانگین 41درصد افزایش را تجربه کرده، درآمد فروش این صنعت طی سال قبل برخلاف روند سال‌های اخیر رشد خوبی داشته است. درآمد فروش نیروگاه‌‌‌ها طی سال 1402 به‌‌‌میزان 7هزار و 216میلیارد تومان به ثبت رسید که در مقایسه با سال ماقبل افزایش 39درصدی را تجربه کرده است. با این حال در مقیاس فصلی افزایش درآمد فروش سال 1402 نیروگاه‌‌‌ها تکرار نشده است. طی بهار و تابستان امسال به‌‌‌ترتیب رشد 10 و 5درصدی در فروش نیروگاه‌‌‌های برق نسبت به مدت مشابه رقم خورده است. تجمیع درآمد هفت‌ماهه این صنعت 509میلیارد تومان به ثبت رسید که در مقایسه با هفت‌ماه آغازین 1402 رشد 8درصدی داشته است. در هفت‌ماه نخست امسال نیروگاه «بجهرم» توانسته است درآمد فروش خود را 40درصد افزایش دهد و با این اوصاف سردمدار رشد درآمدی نیروگاه‌‌‌ها طی سال‌جاری بوده است.

 نزول متغیرهای سودآوری

بزرگ‌ترین ریسک نیروگاه‌‌‌ها عدم‌پایداری و ثبات حاشیه سود است. در مقیاس سالانه طی 13سال گذشته متوسط حاشیه سود ناخالص، عملیاتی و خالص نیروگاه‌‌‌های تولید برق بورس ایران به‌‌‌ترتیب 53، 48 و 29درصد است. در سال 1402 میانگین حاشیه سود این صنعت 37درصد به ثبت رسیده که در قیاس با متوسط سالانه 6درصد کاهش یافته است. در بازه فصلی نیز کاهش متغیرهای سودآوری کاملا مشهود است. در بهار و تابستان امسال میانگین حاشیه سود نیروگاه‌‌‌ها به‌‌‌ترتیب 25 و 35درصد به ثبت رسیده که در مقایسه با متوسط فصلی افت 13 و 3درصدی را تجربه کرده است. از میان 9نیروگاه بورسی «بمولد» سودآورترین نیروگاه بورسی است. حاشیه سود 1402 نیروگاه «بمولد» در سال 1402 حدود71درصد بوده و طی بهار و تابستان امسال با متوسط 38درصد سودآوری، سودآورترین نیروگاه بورسی در مقیاس سالانه و فصلی بوده است.