اقتصاد کریسمس/ اقتصاد رفتاری و هدیه دادن در کریسمس چگونه مرتبط می‌شوند؟

کریسمس، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین فصل‌های هدیه دادن، همواره مورد توجه اقتصاددانان و روان‌شناسان بوده است. این فصل، علاوه بر جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی، از منظر اقتصادی نیز بحث‌برانگیز است. برخی اقتصاددانان، مانند جوئل والدفوگل، نویسنده کتاب Scroogenomics، این فصل را به دلیل ناکارآمدی‌های اقتصادی آن، «جشنی برای نابودی ارزش» می‌دانند. او معتقد است که ارزش هدایا برای گیرندگان اغلب کمتر از هزینه‌ای است که برای آن‌ها صرف شده است. این دیدگاه که در میان برخی از اقتصاددانان به چشم می‌خورد، هدیه دادن را فرآیندی ناکارآمد و نمود هدررفت منابع توصیف می‌کند.

دیدگاه منتقدان

والدفوگل در پژوهشی نشان داده است که در سال 2009، از 65 میلیارد دلار هزینه‌شده برای هدایا، حدود 20 درصد هدر رفته است. این هدررفت به این معناست که گیرنده‌ها اغلب از هدایا به اندازه هزینه‌ای که برای آن‌ها صرف شده است، لذت نمی‌برند. برای مثال، دریافت یک ژاکت نامناسب یا وسیله‌ای که کاربرد آن برای گیرنده مشخص نیست، نمونه‌ای از این ناکارآمدی است.

مایکل سندل، نویسنده کتاب «آنچه پول نمی‌تواند بخرد: محدودیت‌های اخلاقی بازارها»، نیز به این موضوع پرداخته است. او معتقد است که از دیدگاه برخی اقتصاددانان، هدیه دادن نمی‌تواند بهتر از ارائه پول نقد باشد، زیرا پول نقد به گیرنده اجازه می‌دهد تا دقیقاً مطابق با ترجیحات خود خرید کند. از این منظر، هدیه دادن تنها زمانی می‌تواند به‌اندازه پول نقد کارآمد باشد که هدیه‌دهنده دقیقاً همان چیزی را بخرد که گیرنده نیز برای خود انتخاب می‌کرد.

دیدگاه مخالف

با وجود این انتقادات، بسیاری از اقتصاددانان و روان‌شناسان معتقدند که این دیدگاه بیش از حد محدودکننده است و هدیه دادن را تنها از منظر اقتصادی بررسی می‌کند. هدیه‌ها نه‌تنها کالاهایی برای مصرف هستند، بلکه پیام‌هایی اجتماعی و فرهنگی نیز منتقل می‌کنند.

هدیه دادن می‌تواند به‌عنوان سرمایه‌گذاری در روابط اجتماعی تلقی شود. حتی اگر هدیه‌ای ارزش مالی کمتری نسبت به هزینه آن داشته باشد، می‌تواند نشان‌دهنده تعهد و تلاش در یک رابطه باشد. برای مثال، اگر فردی هدیه‌ای دریافت کند که مطابق سلیقه او نیست، ممکن است همچنان از تلاش و نیت هدیه‌دهنده قدردانی کند.

علاوه بر این، هدیه دادن می‌تواند به کشف ترجیحات پنهان گیرنده کمک کند. هدیه‌دهنده ممکن است به اطلاعاتی درباره بازار دسترسی داشته باشد که گیرنده از آن بی‌خبر است. به همین دلیل، هدیه‌هایی که از سوی دیگران دریافت می‌شود، گاهی بهتر از چیزی است که فرد با معادل نقدی آن خریداری می‌کرد.

مدل‌سازی هدیه دادن در اقتصاد خرد

حتی در چارچوب محدود اقتصاد خرد، می‌توان هدیه دادن را به‌عنوان بخشی از تابع مطلوبیت مدل‌سازی کرد.

بسیاری از افراد از غافلگیری در مناسبت‌هایی مانند کریسمس لذت می‌برند. این عامل می‌تواند به‌عنوان بخشی از مطلوبیت گیرنده در نظر گرفته شود. هدیه نقدی، از این منظر، مطلوبیت کمتری ایجاد می‌کند، زیرا فاقد عنصر غافلگیری است.

افراد مختلف نسبت به غافلگیری واکنش‌های متفاوتی دارند. نوجوانی که به‌شدت به یک بازی کامپیوتری علاقه دارد، ترجیح می‌دهد دقیقاً همان بازی را دریافت کند و علاقه‌ای به غافلگیری ندارد. در مقابل، افراد مسن که اغلب نیازهای اصلی خود را برآورده کرده‌اند، ممکن است از هدایای غیرمنتظره لذت بیشتری ببرند.

هدیه‌دهنده ممکن است توانایی کشف ترجیحات پنهان گیرنده را داشته باشد. برای مثال، هدیه‌ای که گیرنده حتی نمی‌دانست به آن علاقه دارد، می‌تواند مطلوبیت بیشتری نسبت به پول نقد ایجاد کند. این فرآیند، به‌نوعی، شبیه فعالیت کارآفرینان است، چراکه به کشف نیازها و خواسته‌های ناشناخته کمک می‌کند.

چالش‌های روان‌شناختی در هدیه دادن

هدیه دادن اغلب با پیچیدگی‌های روان‌شناختی همراه است. پیام‌هایی که از طریق هدایا منتقل می‌شوند، ممکن است به‌درستی درک نشوند. برای مثال، خرید هدیه گران‌قیمت ممکن است پیامی از اهمیت رابطه ارسال کند، اما اگر گیرنده متوجه هزینه بالای آن نشود، پیام ممکن است گم شود یا حتی اشتباه تفسیر شود.

تحقیقات رفتاری نشان داده است که افراد اغلب در پیش‌بینی نیازها و علاقه‌های دیگران اشتباه می‌کنند. همچنین، تمایل به فرض شباهت میان خود و دیگران (اثر اجماع کاذب) باعث می‌شود که هدیه‌هایی انتخاب شوند که برای گیرنده مناسب نیستند.

نکات اقتصاد رفتاری برای هدیه دادن بهتر

هدیه‌دهندگان باید به تفاوت‌های فردی در ترجیحات و نیازها توجه کنند. نباید فرض شود که دیگران همان چیزهایی را دوست دارند که برای هدیه‌دهنده جذاب است.

از پیش‌بینی‌های بیش‌ازحد خوش‌بینانه در مورد واکنش دیگران به هدایا باید اجتناب شود.

تمرکز بر هدایایی که استفاده مکرر دارند، به‌جای هدایایی که تنها در لحظه جذاب به نظر می‌رسند، می‌تواند مفید باشد. همچنین بخوانید: از نظر اقتصادی، چگونه هدیه بهتری بخریم؟

تحلیل رفتار گیرندگان هدایا

گیرندگان هدایا نیز نقشی مهم در این فرآیند دارند. آن‌ها ممکن است با نمایش واکنش مثبت به هدایا، از ناامیدی هدیه‌دهنده جلوگیری کنند. حتی اگر هدیه مطابق میل نباشد، نشان دادن احساسات منفی می‌تواند تاثیر منفی بر رابطه داشته باشد.

کارت‌های هدیه بهتر است بلافاصله استفاده و تخلیه شوند، چراکه بسیاری از آن‌ها هرگز در نهایت مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. همچنین، پول نقدی که به‌عنوان هدیه دریافت می‌شود، بهتر است برای خرید چیزی خاص و به یادماندنی خرج شود تا در میان پس‌اندازهای دیگر گم نشود.

در نهایت چه باید کرد؟

هدیه دادن در کریسمس، حتی اگر از منظر اقتصادی ناکارآمد به نظر برسد، نقش مهمی در تقویت روابط اجتماعی و انتقال پیام‌های فرهنگی دارد. این فرآیند، فراتر از منطق ساده اقتصادی، به‌عنوان ابزاری برای ایجاد ارتباطات عمیق‌تر عمل می‌کند.

اقتصاد رفتاری نشان می‌دهد که با درک بهتر روان‌شناسی هدیه دادن و دریافت، می‌توان این فصل را کم‌هزینه‌تر، کم‌استرس‌تر و لذت‌بخش‌تر کرد. در نهایت، هدیه دادن تنها به حداکثرسازی مطلوبیت محدود نمی‌شود، بلکه بخشی از تجربه انسانی است که ارزش آن فراتر از محاسبات مالی است.

منبع: تجارت نیوز