اختلاف محاسباتی ۲ نهاد آماری؛ کار به «رشد اقتصادی ایران» کشید

به گزارش اکوایران، آمارهای بانک مرکزی و مرکز آمار ایران از رشد اقتصادی تابستان 1403، نشان می‌دهد بانک مرکزی برآورد کمتری از رشد اقتصادی در مقایسه با مرکز آمار ایران داشته است. همچنین بر اساس این آمارها رشد «مصرف خصوصی» ، «تشکیل سرمایه ثابت ناخالص» و «واردات» در آمارهای این دو مرکز تفاوت فاحشی با یکدیگر دارند.

رشد اقتصادی یکی از مهم‌ترین شاخص‌های کلان اقتصادی است که نشان‌دهنده افزایش تولید کالاها و خدمات در یک کشور طی یک دوره زمانی مشخص است. این شاخص به دو روش اصلی، یعنی روش ارزش افزوده و روش هزینه، قابل اندازه‌گیری است. هر یک از این روش‌ها به نوعی تصویر متفاوت از ساختار و عملکرد اقتصاد ارائه می‌دهد و تحلیل آن‌ها برای سیاست‌گذاران و اقتصاددانان اهمیت بسیاری دارد.

رشد اقتصادی به روش ارزش افزوده

در این روش، رشد اقتصادی از طریق محاسبه ارزش افزوده بخش‌های مختلف اقتصادی اندازه‌گیری می‌شود. ارزش افزوده به معنای تفاوت بین ارزش تولید یک کالا یا خدمت و هزینه نهاده‌های واسطه‌ای مصرف شده در فرآیند تولید آن است. این روش اقتصاد را به سه بخش عمده کشاورزی، صنعت، و خدمات تقسیم کرده و ارزش افزوده هر بخش را جداگانه محاسبه می‌کند.

به‌عنوان مثال، در بخش کشاورزی، ارزش افزوده ناشی از تولید محصولات زراعی و دامی محاسبه می‌شود، در حالی که در بخش صنعت، این ارزش شامل تولیدات کارخانه‌ها و فعالیت‌های معدنی است. در بخش خدمات نیز ارزش افزوده از فعالیت‌هایی مانند حمل‌ونقل، آموزش، بهداشت، و تجارت به دست می‌آید.

این روش تصویر دقیقی از سهم هر بخش در رشد اقتصادی ارائه می‌دهد و برای تحلیل تغییرات ساختاری اقتصاد، مانند رشد سریع‌تر یک بخش نسبت به بخش‌های دیگر، بسیار کاربردی است. همچنین، رشد اقتصادی به روش ارزش افزوده نشان‌دهنده میزان کارایی در استفاده از منابع تولیدی در هر بخش است.

رشد اقتصادی به روش هزینه

روش هزینه، رشد اقتصادی را از منظر تقاضا محاسبه می‌کند. در این روش، تولید ناخالص داخلی (GDP) به‌عنوان مجموع چهار جزء اصلی اندازه‌گیری می‌شود: مصرف خصوصی، تشکیل سرمایه‌ ثابت ناخالص، مصرف دولتی، و خالص صادرات (صادرات منهای واردات).

مصرف شامل هزینه‌های خانوارها برای کالاها و خدمات است که بخش عمده‌ای از تقاضای کل را تشکیل می‌دهد. سرمایه‌گذاری به هزینه‌هایی اشاره دارد که برای ایجاد زیرساخت‌ها، ماشین‌آلات، و دارایی‌های ثابت انجام می‌شود. مخارج دولت شامل هزینه‌های دولت برای ارائه خدمات عمومی و اجرای پروژه‌های عمرانی است. خالص صادرات به تفاوت میان ارزش صادرات و واردات اشاره دارد و تاثیر تعاملات خارجی بر رشد اقتصادی را نشان می‌دهد.

این روش به تحلیل سمت تقاضا در اقتصاد کمک می‌کند و نشان می‌دهد که کدام یک از اجزای تقاضای کل، بیشترین سهم را در رشد اقتصادی داشته‌اند. به‌عنوان مثال، افزایش سرمایه‌گذاری می‌تواند به رشد بلندمدت اقتصاد منجر شود، در حالی که افزایش مصرف معمولاً تاثیر کوتاه‌مدتی بر رشد دارد.

هر یک از این روش‌ها دیدگاه متفاوتی درباره رشد اقتصادی ارائه می‌دهند. روش ارزش افزوده بیشتر بر سمت عرضه و تولید تمرکز دارد، در حالی که روش هزینه سمت تقاضا را تحلیل می‌کند. استفاده ترکیبی از این دو روش می‌تواند تصویری جامع‌تر از روندهای اقتصادی و عوامل مؤثر بر رشد ارائه دهد.

رشد اقتصادی به‌عنوان معیاری برای ارزیابی عملکرد اقتصادی، نه تنها نشان‌دهنده سطح تولید و درآمد در یک کشور است، بلکه نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های سیاستی و طراحی برنامه‌های توسعه‌ای ایفا می‌کند. درک رشد اقتصادی به هر دو روش می‌تواند به برنامه‌ریزی دقیق‌تر و مدیریت بهتر منابع کمک کند.

در ایران دو مرکز آماری متفاوت اقدام به انتشار رشد اقتصادی می‌کنند؛ بانک مرکزی و مرکز آمار ایران. پیش‌تر سال پایه محاسبه این دو مرکز تفاوت داشته به همین دلیل تفاوت‌های معناداری در رشد اقتصادی انتشار یافته توسط این دو مرکز دیده می‌شد. اما در تازه‌ترین گزارش رشد اقتصادی که بانک مرکزی منتشر کرده، سال پایه این مرکز مشابه مرکز آمار ایران به 1400 تغییر یافته است. لذا انتظار می‌رود تغییرات اعمالی بانک مرکزی در سال پایه باعث شود رشد اقتصادی این دو مرکز به یکدیگر نزدیک شود.

اما آمارهای تابستانی این دو مرکز اختلاف چشمگیری را در زیربخش‌های رشد اقتصادی به روش‌های ارزش افزوده و هزینه‌ای نشان می‌دهد.

شکاف آماری بانک مرکزی و مرکز آمار در تابستان

آمارهای رشد اقتصادی تابستان 1403 نشان می‌دهد رشد اقتصادی مرکز آمار به روش ارزش افزوده معادل 3.4 درصد بوده است. این در حالی است که بانک مرکزی رشد اقتصادی به این روش را 2.7 درصد اعلام کرده است. همچنین رشد اقتصادی تابستان امسال به روش هزینه در این دو مرکز متفاوت بوده است. طبق آمارها رشد اقتصادی اعلامی توسط مرکز آمار ایران در این فصل معادل 4.1 درصد و رشد اقتصادی بانک مرکزی معادل 3.5 رصد اعلام شده است. این دو آمار حاکی از آن است که بانک مرکزی به طور کلی رشد اقتصادی تابستان 1403 را کمتر از مرکز آمار ایران برآورد کرده است.

آمارهای رشد اقتصادی به روش ارزش افزوده در این دو مرکز تفاوت چندانی نداشته و تقریبا نزدیک بوده است. در دو بخش خدمات و نفت برآورد رشد بانک مرکزی بیشتر از مرکز آمار بوده و در دو بخش صنعت و کشاورزی برآورد مرکز آمار بیشتر از بانک مرکزی بوده است.

در اجزای رشد اقتصادی به روش هزینه‌ای، برآورد بانک مرکزی از رشد «صادرات» و «مصرف دولتی» تقریبا نزدیک به مرکز آمار بوده است. آمارهای رشد اقتصادی به روش هزینه در سه بخش دیگر یعنی «مصرف خصوصی» ، «واردات» و «تشکیل سرمایه ثابت ناخالص» اختلاف فاحشی در این دو نهاد داشته است. این اختلاف تا حدی است که طبق آمارهای مرکز آمار ایران، مصرف خصوصی در این فصل کاهش داشته اما بانک مرکزی برآوردی از رشد 2.4 درصدی مصرف خصوصی داشته است.

این قضیه در زیر بخش واردات بالعکس بوده است. مرکز آمار پیش‌بینی از رشد 5.5 درصدی واردات در تابستان 1403 داشته در حالیکه بانک مرکزی میزان واردات در این تابستان را کاهشی اعلام کرده است.

آمارهای بخش سرمایه‌گذاری نیز نشان می‌دهد طبق گزارش رشد اقتصادی مرکز آمار، میزان تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در تابستان امسال 1.3 درصد رشد داشته در حالیکه بانک مرکزی این رشد را معادل 4.6 درصد دانسته است.

منبع: اکو ایران