اختلاف در برآورد رشد

رشد اقتصادی به افزایش تولید کالاها و خدمات در اقتصاد طی یک دوره مشخص گفته می‌شود. این مفهوم اغلب به‌عنوان یکی از شاخص‌های کلیدی برای اندازه‌گیری سلامت و پیشرفت اقتصادی کشورها استفاده می‌شود. مرکز پژوهش‌های مجلس و پژوهشکده پولی بانکی اخیرا گزارشی از تخمین خود از وضعیت رشد اقتصادی با استفاده از مدل‌های کنون‌بینی را برای آبان‌ماه اعلام کرده‌اند.

کنون‌بینی چیست؟

کنون‌بینی در علم اقتصاد به فرآیند پیش‌بینی وضعیت گذشته، حال حاضر و آینده نزدیک یک شاخص اقتصادی اشاره دارد و ابزاری موثر برای ارزیابی سریع تحولات اقتصادی به شمار می‌رود. این اقدام می‌تواند تصویری کلی از روندهای اقتصادی کشور در ماه‌های اخیر را برای تصمیم‌گیری بهتر فعالان اقتصادی و سیاستگذاران فراهم کند و تا حدودی خلاهای اطلاعاتی را پر کند. این مساله به‌ویژه در نقاط چرخش بخش حقیقی از اهمیت زیادی برخوردار است. برای مثال در اوایل اسفند1398 و شروع پاندمی وضعیت رشد اقتصادی یکی از مهم‌ترین پرسش‌های بخش‌های مختلف اقتصاد بود که تا ماه‌ها اعلام آن به تاخیر افتاده بود.

دو آمار متفاوت از رشد اقتصادی

براساس آماری که بانک مرکزی اخیرا منتشر کرده است تولید ناخالص داخلی کشور در فصل تابستان سال1403 به میزان 2.7درصد رشد داشته است. همچنین رشد اقتصادی بدون نفت 2.3درصد گزارش شده است. بر همین اساس طبق محاسبات مرکز پژوهش‌ها رشد اقتصادی در آبان1403 معادل 3.3درصد و رشد اقتصادی بدون نفت نیز 3.5درصد برآورد شده است. براساس این گزارش، از نرخ رشد 3.3درصدی در آبان بیشترین سهم مربوط به گروه خدمات با سهمی معادل 1.72 است. در رتبه‌های بعدی گروه‌های صنایع و معادن، نفت و گاز و کشاورزی به ترتیب با سهم 1.21درصد، 0.23درصد و 0.19درصد قرار دارند.

این برآوردها از رشد اقتصادی در حالی است که پژوهشکده پولی و بانکی در آمار کنون‌بینی خود رشد تولید ناخالص داخلی سه‌ماه منتهی به آبان1403 را 1.3درصد برآورد کرده است؛ به‌طوری‌که این نرخ رشد برآوردی کمترین میزان نسبت به تابستان1401 به بعد است. به نظر می‌رسد که آمار اعلام‌شده توسط دو نهاد تخمین‌زننده رشد اقتصادی تفاوت‌های چشم‌گیری دارند. به‌رغم اینکه هدف از این پیش‌بینی‌ها کمک به تصمیم‌گیری‌های بهتر فعالان اقتصادی و سیاستگذاران است، اما تناقضات موجود در آمار ارائه‌شده به جای روشن‌سازی وضعیت، موجب سردرگمی بیشتر شده است.

نگاهی به روند رشد بخش‌ها

براساس محاسبات مرکز پژوهش‌های مجلس در آبان‌ماه1403، ارزش افزوده گروه کشاورزی نسبت به ماه مشابه سال گذشته 2.6درصد رشد داشته است. برآوردها بر اساس آمارهای دریافتی از وزارت جهاد کشاورزی حاکی از آن است که در آبان‌ماه، تولید محصولات زراعی، باغی و دامی نسبت به ماه مشابه سال قبل به ترتیب 4.4درصد، 4.2درصد و 0.7درصد افزایش داشته است. این در حالی است که طبق آمارهای مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی، میزان بارش‌ها در آبان‌ماه1403 نسبت به مدت مشابه سال گذشته 1.2میلی‌متر کاهش پیدا کرده است. همچنین براساس برآورد پژوهشکده پولی و بانکی از رشد سه‌ماه منتهی به آبان1403 در بخش کشاورزی برابر 2.4درصد است.

براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، گروه صنایع و معادن که شامل بخش‌های «ساختمان، صنعت، استخراج معدن، تامین آب، برق و گاز طبیعی» است در آبان‌ماه نسبت به ماه مشابه سال قبل رشد 4.7درصدی داشته است. بر اساس این گزارش، رشد مثبت در بخش صنعت عمدتا تحت تاثیر افزایش شاخص فروش نهاده‌های ساختمانی بورسی و همچنین رشد مثبت بخش برق و گاز بوده است. این در حالی است که برآورد پژوهشکده پولی و بانکی از رشد بخش صنایع و معادن در سه‌ماه منتهی به آبان1403، منفی 1.2درصد برآورد شده است.به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، گروه خدمات در آبان ماه نسبت به ماه مشابه سال قبل رشد 3درصدی را تجربه کرده است. براساس این گزارش، به نظر می‌رسد این رشد مثبت به‌دلیل رشد مثبت در بخش‌های «حمل‌ونقل و انبارداری» «املاک و مستغلات» و «فعالیت‌های مالی و بیمه» نسبت به مدت مشابه سال گذشته است.

به عقیده کارشناسان، رشد اقتصادی در گروه صنعت در آخرین ماه پاییز احتمالا کمتر از مهر و آبان نیز خواهد بود. به گفته ناصر اسکندری، سرپرست معاونت راهبردی تولید شرکت برق حرارتی، در آذرماه سال جاری حدود یک‌میلیارد و 680میلیون مترمکعب گاز کمتر نسبت به مصوبات مقرر تحویل نیروگاه‌ها شده است. به همین دلیل کمبود منابع انرژی و قطعی‌های مداوم برق و گاز باعث فعالیت پایین‌تر از ظرفیت بنگاه‌های تولیدی صنعتی شده و حتی تعطیلی برخی واحدها را به همراه داشته است.

مقایسه برآوردهای مرکز پژوهش‌ها با آمار رسمی

در بخشی از گزارش بازوی پژوهشی مجلس به مقایسه برآوردهای خود از رشد اقتصادی و آمار منتشرشده توسط بانک مرکزی در تابستان1403 پرداخته است. بر اساس این داده‌ها، رشد تولید ناخالص داخلی در گروه کشاورزی و خدمات در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با تفاوت کمی نسبت به آمار بانک مرکزی برآورد شده است. همچنین بررسی‌ها حاکی از آن است که رشد تولید ناخالص داخلی با نفت توسط مرکز پژوهش‌ها 2.8 درصد برآورد شده بود که نسبت به آمار بانک مرکزی 0.1واحد درصد بیشتر است. همچنین برآورد رشد تولید ناخالص داخلی بدون نفت توسط مرکز پژوهش‌ها 2.1 درصد بود که نسبت به آمار بانک مرکزی 0.2واحد درصد کمتر است. در گروه صنایع و معادن و گروه نفت و گاز طبیعی اختلاف زیادی در آمارهای برآوردی مرکز پژوهش‌های مجلس نسبت به بانک مرکزی وجود دارد؛ به‌طوری‌که این اختلاف برای گروه نفت و گاز طبیعی 1.5واحد درصد بیشتر و برای گروه صنایع و معادن 1.5واحد درصد کمتر است.

براساس آمارها، به نظر می‌رسد گزارش پژوهشکده پولی و بانکی از واقع‌بینی بیشتری برخوردار است؛ زیرا روند نزولی ناشی از تعدیل اثر رشد نفتی را نمایان کرده است. به گفته کارشناسان، با توجه به روندهای کلان اقتصادی، قطعی‌های مربوط به گاز و برق و داده‌های موجود، رشد اقتصادی در آذرماه نیز، احتمالا روندی نزولی خواهد داشت.