احتمال قطعی گاز در مناطق مرزی با ترکمنستان وجود دارد/ ترکمنستان دیگر حاضر به بستن قرارداد گازی با ایران نیست

ناترازی گاز و روابط پرفرازونشیب ایران با ترکمنستان کماکان ادامه دارد؛ روابطی که در زمستان سال 86 و به دنبال قطع کردن گاز از سوی ترکمنستان، مشکلات متعددی برای کشور به وجود آورد. این اتفاق، علاوه بر ایجاد مشکلات متعدد برای مردم، به‌ویژه در مناطق شمالی کشور، بحث‌های بسیاری را در حوزه انرژی و سیاست خارجی ایران به وجود آورده است.

امروز مسعود پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم، در مراسم تجلیل از فعالان طرح جهش تولید در دیم‌زارها، موضوعی را به نقل از سازمان برنامه و بودجه عنوان کرد که دوباره بحث روابط گازی ایران و ترکمنستان را به سرتیتر خبرها تبدیل کرد. به گفته رئیس‌جمهور، ترکمنستان دیگر حاضر به بستن قرارداد گازی با ایران نیست.

پزشکیان دلیل این موضوع را پایبند نبودن ایران به تعهدات خود و بدهی به ترکمنستان اعلام کرد. او از پایبند نبودن ایران به تعهدات انتقاد کرد و گفت: ایران باید به اندازه منابعی که دارد اقدام به بستن قرارداد کند.

در همین زمینه تجارت‌نیوز با محمود خاقانی، کارشناس انرژی، گفت‌وگویی ترتیب داده است که در ادامه می‌خوانید.

***

ترکمنستان برای بیرون آمدن از زیر سلطه روسیه در زمان ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی با ایران قرارداد گازی بست 

*با توجه به صحبت‌های امروز رئیس‌جهمور، پیشینه روابط ایران و ترکمنستان به چه صورت است؟

اول باید گفت معلوم نیست که چرا رئیس جمهور این موضوع را عمومی کرده است. اما موضوع آن است که ترکمنستان از زمان ریاست‌جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی در ایران، شرایط خوبی نداشت. در آن زمان، صفرمراد نیازف رئیس جمهور ترکمنستان بود و به خاطر اینکه کشور را از زیر سلطه روسیه بیرون بکشد، به روابط با ایران روی آورده بود.

در آن زمان، وزیر نفت وقت غلام‌رضا آقازاده بود و من از کارشناسانی بودم که مسئولیت کمک به ترکمنستان را بر عهده داشت. ترکمنستان محصور به خشکی است و فقط می‌توانست گاز را به روسیه صادر کند. در آن زمان 200 میلیون دلار از محل منابع وزارت نفت و شرکت ملی نفتی ایران سرمایه‌گذاری شد و خط لوله‌ای از منطقه کرپچه به کردکوی کشیده شد.

سرمایه‌گذاری در این خط لوله، به گازرسانی به نیروگاه نکا و بخش‌های هم‌مرز با ترکمنستان کمک کرد. همچنین از منطقه دولت آباد نیز خط لوله‌ای کشیده شد تا ترکمنستان از بن‌بست بیرون بیاید. ترکمنستان هم سهم خود از 200 میلیون دلار را با گاز به ایران پرداخت کرد.

ماجراهای سیاسی بر سر قطع گاز ایران در زمستان سرد 1386 / روسیه برای جبران کمبود صادرات گاز به اروپا، قیمت بالاتری از ایران به ترکمنستان پرداخت می‌کرد 

*ماجرای قطع کردن گاز ایران در سال 1386 از سوی ترکمنستان چه بود؟

در آن زمان روسیه برای صادرات گاز به اروپا با کمبود گاز مواجه می‌شد و به همین دلیل به ترکمنستان قیمتی بالاتر از قیمت ایران پرداخت می‌کرد تا گاز را از آنها دریافت کند. به دنبال این اتفاقات، یک یا دو بار ترکمنستان ناگهان گاز ایران را قطع ‌کرد چرا که روسیه مبلغ بیشتری بابت گاز پرداخت می‌کرد.

در دولت دهم در سال 86، ترکمنستان گاز ایران را قطع کرد. در سفری که علی کردان قائم‌مقام وقت وزیر نفت هم در آن حضور داشت، ناگزیر شدیم در جریان مذاکرات با ترکمنستان، بهای گاز بیشتری نسبت به روسیه به ترکمنستان پیشنهاد دهیم. اما به محض اینکه تیم مذاکره عشق‌آباد را ترک کرد، روسیه مبلغ بیشتری به ترکمنستان پیشنهاد داد و وقتی به تهران رسیدیم، ترکمنستان بار دیگر گاز را قطع کرد.

ایران نمی‌تواند به عنوان یک تامین‌کننده معتمد روی گاز ترکمنستان حساب کند

*با این اوصاف، آیا ایران می‌تواند به عنوان یک تامین‌کننده معتمد روی گاز ترکمنستان حساب کند؟

در واقع موضوع این نیست که فقط ایران بدقول بود. بدقول بودن ایران تنها مربوط به پرداخت بهای گاز است که آن هم عمدتاً به خاطر تحریم‌ها همواره این مشکلات به وجود آمده است. با توجه به مشکلاتی که مطرح شد، ایران نمی‌تواند به عنوان یک تامین‌کننده معتمد روی گاز ترکمنستان حساب کند.

چین و روسیه و اتحادیه اروپا رقبای ایران در تامین گاز از ترکمنستان هستند/ در حال حاضر، چین هم یک خط لوله گازی را از ترکمنستان به کشور خود کشیده است

علاوه بر این موضوع، رقبای ایران روسیه و چین هستند. آن زمان تنها روسیه رقیب ایران بود. اما در حال حاضر، چین هم یک خط لوله گازی را از ترکمنستان به کشور خود کشیده است. در واقع اگر رقابتی هم در کار باشد، روسیه، چین و اتحادیه اروپا رقبای ایران هستند. چراکه اروپا هم قصد دارد گاز ترکمنستان را از دریای خزر و از طریق باکو، به ترکیه و از آنجا به اروپا برساند.

اسرائیل در جمهوری آذربایجان و ترکمنستان بسیار فعال است/ در جریان سفر پزشکیان به عشق‌آباد، توافقاتی حاصل شده بود و اکنون سرنوشت آنها مشخص نیست

*دلیل تمایل نداشتن ترکمنستان به بستن قرارداد گازی با ایران چیست؟

در حال حاضر مقامات اسرائیلی در جمهوری آذربایجان و ترکمنستان بسیار فعال هستند. از طرف دیگر روسیه و چین هم با کارت ایران با آمریکا بازی کردند و شرکای قابل اعتمادی نیستند. حکومت‌هایی که در ترکمنستان یا باکو زمام امور را در دست دارند هم حکومت‌های مادام‌العمری‌ هستند. در واقع در اختیار یک خانواده یا چند نفری است که ثروت کشور در دست آنها می‌چرخد.

از سوی دیگر، آلمان در ترکمنستان فعالیت زیادی دارد و ارتباط ایران و آلمان نیز اخیراً به مشکل برخورده است. تمامی اینها می‌تواند از جمله دلایلی باشد که حاکم عشق‌آباد به موجب آن، زیر قول و قرارهای خود زده است و بدقولی ایران را بهانه کرده است؛ چراکه در جریان سفر پزشکیان به عشق‌آباد، توافقاتی حاصل شده بود و اکنون سرنوشت آنها مشخص نیست.

مشخص نیست چه میزان از درآمد تولید و صادرات نفت به خزانه دولت ریخته می‌شود

*دلیل پرداخت نکردن بدهی گازی به ترکمنستان چیست؟

به هر حال پرداخت نکردن بدهی گازی به ترکمنستان از سوی ایران یک مساله جدی است. وقتی گاز از یک کشور دیگر وارد می‌شود، باید مبلغ آن پرداخت شود. در مورد چرایی نبود منابع برای پرداخت تعهدات باید به موضوع کسری بودجه اشاره کرد. در حال حاضر، بخشی از صادرات نفت در بودجه به نیروهای مسلح اختصاص دارد و کسی از درآمد و هزینه آن بخش خبر ندارد. از سوی دیگر صندوق توسعه ملی اخیراً از طلب 100 میلیارد دلاری سخن به میان آورده و قرارگاه خاتم‌الانبیا به عنوان پیمانکار بزرگ صنعت نفت هم از دولت طلب دارد.

تمام سازمان‌ها و نهادهای ذکرشده نیز اعلام کرده‌اند که اگر دولت نمی‌تواند طلب خود را پرداخت کند، در ازای آن نفت را به این سازمان‌ها بدهد. در واقع می‌توان گفت مشخص نیست چه میزان از درآمد تولید و صادرات نفت به خزانه دولت ریخته می‌شود.

همین موضوع در بودجه 1403 دولت سیزدهم دیده شد که بالغ بر 400 همت کسری به بار آورد و کمتر از 30 درصد از درآمدهای پیش‌بینی‌شده در بودجه محقق شد. با توجه به این میزان کسری، پرداخت بدهی ایران به دیگر کشورها هم با مشکلات فراوانی روبه‌روست.

مشکلاتی به دولت چهاردهم به ارث رسیده که ناشی از جراحی اقتصاد است/ اگر سرمایه‌گذاری‌های ادعایی دولت سیزدهم تحقق یافته باشد، ناترازی گاز امسال باید خیلی کمتر شود و کشور به گاز ترکمنستان نیازی نداشته باشد

*با توجه به کسری بودجه و تامین نشدن منابع، وضعیت ناترازی گاز چگونه خواهد بود؟

مشکلاتی به دولت چهاردهم به ارث رسیده که ناشی از جراحی اقتصاد است. این جراحی با مدیریت مسعود میرکاظمی در سازمان برنامه و بودجه برنامه‌ریزی شد و بعدها مسئولان دیگر هم از آن حمایت کردند. وزیر نفت دولت سیزدهم مدعی بود میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری جلب و جذب شده است. اما اگر این سرمایه‌گذاری‌ها تحقق یافته باشد، ناترازی گاز امسال باید خیلی کمتر شود و کشور به گاز ترکمنستان نیازی نداشته باشد.

اگر ایران، ترکمنستان را از بن‌بست در نیاورده بود، شاید چین یا اتحادیه اروپا هم به فکر گاز ترکمنستان نمی‌افتادند. اما در حال حاضر، تمامی این کشورها با هم توافق می‌کنند که ایران را از دور خارج کنند.

احتمال قطعی گاز در مناطق مرزی با ترکمنستان و خراسان رضوی وجود دارد/ مردم از الان باید خود را آماده کنند

*آیا احتمال قطعی گاز وجود دارد؟

پزشکیان ادعا می‌کرد می‌خواهد با ملت صادق باشد و این اولین نشانه صداقت اوست زیرا گاز در شرف قطع شدن است و مردم از الان باید خود را آماده کنند؛ به‌ویژه مردم مناطق مرزی با ترکمنستان و ساکنان استان خراسان رضوی. 

در مقطعی که بیژن زنگنه وزیر نفت بود، لوله‌کشی گاز به مناطقی که ترکمنستان گازشان را قطع کرده بود، انجام شد. البته آن زمان، ناترازی گاز به صورتی که الان پیش‌بینی می‌شود در میان نبود. در حال حاضر، باید از الان مخزن‌های نفت سفید در آن منطقه وجود داشته باشد و وسایل گرمایشی جایگزین در آن مناطق تعبیه شود؛ چراکه احتمال قطعی گاز وجود دارد.

برای مطالعه بیشتر صفحه سوخت و انرژی را دنبال کنید.

منبع: تجارت نیوز