آخرین نفسهای فرش ایرانی؟
دنیای اقتصاد :
نفس صنعت فرش ایران به‌شماره افتاده است؛ بر اساس آخرین آمار‌ها، میزان صادرات فرش ایران به پایین‌ترین میزان در ۳۰سال‌گذشته رسیده‌است. براساس آخرین آمار‌های «بانک داده‌های مرکز تجارت‌جهانی»، صادرات فرش ایران با کد تعرفه۵۷۰۱، در سال۲۰۲۳ میلادی، معادل ۴۴میلیون دلار محاسبه شده‌است. انتشار این آمار در فضای‌مجازی واکنش کاربران را در پی داشت. بسیاری نسبت به افت صادرات قدیمی‌ترین برند ایرانی اظهار تاسف کردند. در این بین سوال اساسی آن است که چرا صنعت فرش ایران، با سابقه چند صد ساله، چنین شرایطی را تجربه می‌کند؟
به‌نظر می‌رسد متهم ردیف اول، تحریم است. بررسی داده‌های گمرک نشان می‌دهد؛ در ابتدای دهه70 شمسی، صادرات ایران به سقف 2میلیارد دلار رسیده بود. در سال‌های بعد نیز ارزش صادرات ایران در بازه 500 تا 600میلیون دلار در نوسان بود، بااین‌حال پس از اعمال تحریم‌ها علیه ایران، میزان صادرات فرش ایرانی پیوسته کاهش‌یافت، به شکلی که در 5 ساله اخیر همواره رقمی پایین‌تر از 100میلیون دلار ثبت شده‌است. موضوعی که به‌معنای خروج فرش ایرانی از بازارهای جهانی است.
خروج ایران از بازارهای جهانی باعث‌شده کشورهایی همچون چین، هند، نپال، مصر و پاکستان محصولات خود را به‌عنوان جایگزین فرش ایرانی در بازار عرضه کنند؛ مسیری که در صورت ادامه ممکن است باعث شود برند محبوب فرش ایرانی(Persian carpet) برای همیشه در بازار کشورهای غربی جایگاه خود را از دست بدهد.
رؤیا فروشی نکنیم
بسیاری از کارشناسان معتقدند غیبت ایران در بازار جهانی فرش اثرات جبران‌ناپذیری خواهدداشت. رضی حاجی آقامیری، فعال صنعت فرش و صادرکننده باسابقه، درباره وضعیت این روزهای فرش ایرانی گفت: «شرایط صادرات فرش شبیه ساختمانی است که ویران کرده‌ایم و ناچار باید دوباره ساخته شود. واقعیت این است که در این سال‌ها، ما بازار خود را به رقبا واگذار کرده‌ایم و بازیابی این بازار در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست»
او افزود: «نباید رویا فروشی کنیم. حتی اگر همین امروز هم تحریم‌ها رفع شود، نمی‌توانیم به‌سرعت به بازارهای جهانی بازگردیم. شرایط بازار فرش با چند دهه‌قبل قابل‌مقایسه نیست. بازاریابی در این بازار بسیار سخت‌تر از گذشته است.»
این فعال صنعت فرش تاکید کرد: «اگر بر فرض تحریم‌ها رفع شود، باید از نو شروع کنیم. سلیقه و ذائقه مصرف‌کنندگان در بازارهای جهانی تغییر‌کرده و باید استراتژی متفاوتی در دستور کار قرار گیرد. در حال‌حاضر امکان فعالیت برای بسیاری از علاقه‌مندان در حوزه فرش فراهم نیست. فعالیت در بازارهای صادراتی، نیازمند حضور فیزیکی تجار است.» او افزود: «تجار باید در نمایشگاه‌ها شرکت کنند و فرش ایرانی را به نمایش بگذارند. وقتی در اثر تحریم‌ها صادرات تا این میزان کاهش می‌یابد، امکان فعالیت از بین می‌رود. باید شرایط برای سفر ارزان تجار به دیگر کشورها فراهم شود. در وضعیتی که افزون بر هزینه‌های گزاف نمایشگاهی فقط پول بلیت هواپیما برای حضور در نمایشگاه، رقمی بیش از 100میلیون‌تومان می‌شود، بسیاری توانایی حضور در نمایشگاه را از دست می‌دهند. علاوه‌بر این، حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی مستلزم دریافت ویزا از کشور مقصد است؛ این مساله هم برای تجار چالش مضاعف ایجاد می‌کند.»
دانش محدود سیاستگذاران در مورد فرش
میری در ادامه با اشاره به آمار صادرات فرش گفت: «در حال‌حاضر صادرات فرش ایران چیزی در حدود 40میلیون دلار است. این رقم معادل 300ماشین خارجی است که هم‌اکنون درایران خرید و فروش می‌شوند؛ این مثال به‌خوبی وضعیت این صنعت باسابقه را نشان می‌دهد. به گمان من این رقم برای صادرات فرش که روزی بیش از یک‌میلیارد و هفتصد‌میلیون دلار در سال‌بوده یعنی صفر.»
او با اشاره به اینکه ضربه‌پذیری صادرات فرش از تحریم‌ها بیشتر از دیگر صنایع است، گفت: «اگر می‌خواهیم تغییری در بازار ایجاد شود باید تحریم‌ها به‌صورت کامل رفع شود و این اطمینان در بین فعالان اقتصادی وجود داشته‌باشد که در بلندمدت شرایط پایداری را در بازار شاهد خواهیم بود. در میانه دهه90 شمسی، ما شاهد بودیم که تحریم‌ها رفع شد، اما در کمتر از چند سال بار دیگر با تحریم مواجه شدیم؛ این ناپایداری، ریسک‌های قابل‌توجهی را برای صادرکنندگان ایجاد‌می‌کند.»
میری یکی از مشکلات صادرکنندگان را ناشی از شناخت کم مسوولان دولتی از فرآیند صادرات دانست و گفت: «با مرور مکاتبات با مسوولان دولتی مشخص می‌شود که مشکلات صادرکنندگان از 15 سال‌پیش تاکنون تغییری نداشته، اما به نظر می‌رسد، هنوز در بین مسوولان، عزم جدی برای حل این مشکلات مشاهده نمی‌شود.» او با یادآوری یک خاطره از جلسه‌ای در ابتدای دوره تحریم‌ها با مسوولان دولتی گفت: «در دولت دهم ما جلسه‌ای با سازمان توسعه‌تجارت داشتیم. در آن جلسه مسوول مربوطه به حاضران گفت؛ دلیلی برای نگرانی از تحریم‌ها وجود ندارد و اگر صادرات به آمریکا تحریم شود، می‌توانیم بازار چین را جایگزین کنیم؛ این در حالی است که ما از قرن نوزدهم به ایالات‌متحده فرش صادر می‌کنیم و به هیچ‌وجه چین نمی‌توانست جایگزین این بازار باشد و دیدیم که این اتفاق نیفتاد. حتی بازار چین نتوانست جای یکی از مشتریان کوچک گذشته فرش ایران را بگیرد. همین مساله نشان می‌دهد؛ دانش برخی از مسوولان نسبت به مساله صادرات محدود است.»
این فعال صنعت فرش ادامه‌داد: «در تمام کشورهای جهان، برای هر نوع صادرات صرف‌نظر از میزان ارزآوری آن تلاش می‌کنند، مگر اینکه صادرات کالایی اثری مخرب داشته‌باشد. به‌عنوان نمونه، ایران کشور کم‌آبی محسوب می‌شود و به همین‌دلیل صادرات هندوانه توجیه ندارد. در مقابل، صادرات فرش از چند جهت واجد اهمیت است. تولید فرش ارزبری قابل‌توجهی ندارد و از طرف دیگر می‌تواند منابع ارزی کشور را تقویت کند. همچنین صادرات فرش می‌تواند با ایجاد زنجیره ارزش، برای طیف وسیعی از مردم ایجاد اشتغال کند.»
یک‌میلیون شغل دود می‌شود؟
رضی‌میری با تاکید بر اهمیت اشتغال‌زایی در کشور گفت: «جمعیت قابل‌توجهی از شهروندان در صنعت فرش مشغول به فعالیت هستند. توقف صادرات می‌تواند به ازبین‌رفتن شغل این افراد منجر شود؛ مساله‌ای که باعث ایجاد مشکلات سیاسی و اجتماعی برای کشور خواهدشد.» او افزود: «تولید فرش می‌تواند بیش از یک‌میلیون نفر شغل مستقیم ایجاد کند و زنجیره ارزش فرش نیز افراد بیشتری را صاحب کار می‌کند. برای اینکه اهمیت این میزان اشتغال را درک کنیم باید بدانیم برخی از مراکز استان بین 300 تا 700هزار نفر جمعیت دارند، بنابراین رشد صادرات فرش، می‌تواند به حل مشکل بیکاری در کشور کمک کند.»
با همه این‌ها رضی حاجی‌آقامیری بعد از یک عمر فعالیت و خدمت، همچنان دلسوز فرش ایرانی است. او در پایان گفت: «من عمرم را به پای صنعت فرش گذاشتم و تمام وقت خود را مصروف توسعه این بخش کردم. سال‌ها در اتاق ایران تلاش کردم که دغدغه بخش‌خصوصی را به گوش مسوولان دولتی برسانم، با این‌وجود در حال‌حاضر شرایط برای فعالیت فراهم نیست. در سال‌های اخیر، دولت فقط از ما حق‌بیمه، مالیات و عوارض از گونه‌های بسیار دریافت می‌کند؛ این در حالی است که ما درآمد چندانی نداریم و به امید اینکه وضعیت تغییر کند و برای حفظ زیرساخت‌های آسیب‌دیده‌ای که هزینه بسیاری؛ چه مادی و چه معنوی برای ایجاد آن کرده‌ایم، از منابع قبلی، حقوق بافندگان و کارمندان را پرداخت می‌کنیم.»
آخر شاهنامه…
باید گفت؛ نجات صنعت فرش، باسابقه‌ترین نشان ایرانی در بازارهای جهانی، مستلزم اقدام فوری تمام دستگاه‌های ذی‌ربط در این حوزه است؛ در غیر‌این‌صورت صنعتی که از دیرباز در فلات ایران رونق داشته، از نفس خواهد افتاد. فرش ایرانی تنها یک کالا نیست، بلکه حاصل تلاش بافندگان هنرمند ایرانی و سفیر ایران در خانه‌های شهروندان کشورهای مختلف است، سفیری که نماد عینی فرهنگ، هنر و تاریخ ایران‌زمین است.
منبع: دنیای اقتصاد